Sport en politiek, een discussie met de verkeerde invalshoek

door: Berry Debrauwer

Na het WK-voetbal in Qatar verstomde de discussie enigszins over de vraag of sportbonden/sporters wel of niet zouden moeten deelnemen aan evenementen waar de mensenrechten worden geschonden. Een discussie met als kernvraag of sport en politiek nu wel of niet met elkaar te maken hebben. Degenen die sport en politiek het liefst losgekoppeld zien, wijzen erop dat de sporters geen slachtoffer mogen worden van politieke besluiten, zeker niet als na zoveel opoffering en inspanning als gevolg daarvan bijvoorbeeld ineens niet meer op het hoogste podium kan worden geacteerd. Degenen die sport en politiek wel onlosmakelijk aan elkaar verbinden, wijzen erop dat je toch niet moet willen sporten in een omgeving waar flagrante schending van de mensenrechten (flagrant is het woord/de mening van de tegenstanders) plaatsvindt. Nu, met de oorlog tussen Israël en de Palestijnen en Iran, en de vraag of de sportwereld in deze kwestie wel of geen stelling zou moeten nemen, laait deze discussie - ook op Sport Knowhow XL - weer in alle hevigheid op.

Ik wil hier geen mening geven over geopolitieke kwesties, maar wel een bijdrage leveren aan de discussie hoe daar als sportwereld mee om te gaan. Om maar met de deur in huis te vallen:

              sport en politiek moeten zo weinig mogelijk met elkaar te maken hebben...

... los van de normen en waarden die iedere sporter en sportorganisatie uiteraard zelf mag omarmen. Laat de politiek buiten de sport. Met van signatuur wisselende kabinetten zou inmenging van politiek met sport tot telkens wisselende uitkomsten leiden.

Dit geeft natuurlijk nu niet bepaald direct handvatten. Is een en ander tot objectieve maatstaven te herleiden? Onder andere de pensioenfondswereld, waarin ik naast mijn werkzaamheden voor Risk en Sport actief ben, biedt misschien aanknopingspunten. Pensioenfondsen worden voortdurend door deelnemers, actievoerders, NGO’s, toezichthouders en dus ook de politiek gevraagd - ook heel goed vergelijkbaar met de druk die op sportorganisaties wordt uitgeoefend - om een standpunt te bepalen waarin wel of niet te beleggen uit ethische motieven. Elk pensioenfonds wordt inmiddels gedwongen daarover een uitspraak te doen, hetgeen is vastgelegd in het Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen.

Daarbij geldt een aantal minimale bepalingen, met de nodige wettelijke sancties als er niet aan voldaan wordt (toch een beetje politiek). Ze mogen bijvoorbeeld niet beleggen in bedrijven die clusterbommen produceren en ook tijdelijk (maar nu dus al een hele tijd) niet in Rusland naar aanleiding van de inval in Oekraïne. Maar afgezien daarvan is het dus aan de pensioenfondsen zelf om te beslissen waar ze wel of niet in beleggen.

Essentieel voor de uiteindelijke beleggingskeuzes is daarbij wel:

1. Wat vinden de deelnemers? Door middel van periodieke uitvragen wordt geprobeerd daar inzicht in te krijgen. De uitkomsten geven meestal een diffuus beeld, soms wel met een duidelijke richting, soms niet.
2. Is het goed uitlegbaar? Ja, er zijn internationale instanties (zoals Wereldbank, Freedom Org) die op basis van verschillende criteria ranglijsten maken van landen hoe goed of slecht ze omgaan met mensenrechten of milieu. Het pensioenfonds moet dan natuurlijk nog wel bepalen waar ze zelf de grens trekt, maar daarmee is het expliciet en zichtbaar gemaakt en dus uitlegbaar.

N.B. een nadeel van de hier genoemde internationale maatstaven/indices is wel dat ze altijd enigszins achterlopen omdat ze niet continu worden aangepast.

Sportbonden zouden dus ook op basis van ledenuitvraag en een interne discussie (bestuur, ledenraad) tot een standpunt moeten kunnen komen, dat duidelijkheid biedt. Dat laatste is belangrijk. Op de site van de KNVB kom ik bijvoorbeeld het volgende tegen:

'Discussies over mondiale sporttoernooien en mensenrechten zijn complex maar vooral heel belangrijk om te voeren. Wij staan voor inclusiviteit en willen niet op voorhand regio’s of landen in de wereld waar men andere waarden hanteert uitsluiten. Tegelijkertijd is voor ons het respecteren van de mensenrechten een absolute ondergrens. Aanwezig zijn op het internationale voetbalpodium biedt ons de kans om ons steentje bij te dragen aan een betere voetbalwereld.'

Ongetwijfeld zal er intern een document liggen waar nu die ondergrens ligt. Maar ik ben bang dat de zin over mensenrechten meer opgeld doet. Met andere woorden we gaan in principe overal naartoe (inclusie) onder het motto 'dan kunnen we ter plaatse er iets aan doen' (de bekende schaamlap). Overigens, om niet te makkelijk tegen de KNVB aan te schoppen, zij hebben in ieder geval wel een statement. Dat kun je van de meeste bonden niet zeggen, is mijn indruk, na de nodige websites bekeken te hebben.

Goed, na mijn punt duidelijk te hebben gemaakt wat sportbonden in deze zouden kunnen doen door een vergelijking met de financiële wereld te trekken, is het ook tijd voor 'zoek de verschillen':
 

• Deelname aan een pensioenfonds is verplicht, je verbinden aan een sportbond hoeft niet altijd. Bij een teamsport, ben je wel snel gebonden aan het lidmaatschap van een sportbond. In theorie is er dan nog een keuze (andere sport kiezen, een eigen bond oprichten of een 'wilde' competitie organiseren), maar dat ligt wel moeilijker en daarmee vaak niet erg realistisch.
• Het voorgaande hangt ook af van het niveau van sportbeoefening. Op het hoogste niveau is het toch wel nodig om aangesloten te zijn bij een sportbond om aan internationale wedstrijden te kunnen deelnemen en de juiste financiële en trainingstechnische ondersteuning te krijgen. Maar hoe dan ook, het blijft een eigen keuze.  

• De complexiteit van de keuze wordt nog verder vergroot, naar mijn mening, door het verschil tussen teamsporten en individuele sporten. Het besluit in of tégen een bepaald land, vanwege bepaalde gebeurtenissen (bijvoorbeeld de terroristische aanslag tijdens de Olympische Spelen van 1972 in München of nu met de genocide in Gaza) niet te willen deelnemen aan je wedstrijd is waarschijnlijk makkelijker als je daarmee alleen jezelf treft. Maar de drempel komt hoger te liggen als je daarmee ook teamgenoten treft (en het team dus niet unaniem is in haar oordeel om zich terug te trekken). Ook hier blijft het wel nog altijd een eigen keuze. De rechtlijnigen onder ons zullen zeggen: met principes, normen en waarden kun je niet marchanderen, dus je bent ongeacht de situatie voor of tegen.
• De sportbonden zijn allemaal lid van internationale sportorganisaties. Een afwijkend, strenger beleid kan tot sancties leiden die niet alleen de sportbond maar dus ook zijn leden kan treffen. Dat is dus een extra complicatie waar rekening mee moet worden gehouden. Gelukkig zijn niet alle internationale organisaties behept met een leiding zoals momenteel de FIFA.

Weer terug naar het begin: sport en politiek zouden volgens mij dus eigenlijk weinig met elkaar te maken moeten hebben in deze (ondanks wat zowel voor -als tegenstanders ons proberen wijs te maken).

Sportbonden, maar ook sporters, hebben een eigen verantwoordelijkheid en zullen zelf meer duidelijkheid moeten scheppen. Wat het zeker niet makkelijker maakt, want je kunt je dan niet achter de politiek of andere instanties verschuilen.

Teksten zoals die op de website van de KNVB zijn een eerste stap, maar nog ver verwijderd van wat je zou mogen verwachten in het kader van een ethische code zoals we die inmiddels gelukkig wel hebben op terreinen als sociale veiligheid en dergelijke. Bij die laatste gaat het om 'zo zijn onze manieren' en normen en waarden, zo zou dat hier ook moeten zijn.

Berry Debrauwer is partner van Risk en Sport. Hij heeft in zijn professionele loopbaan veel ervaring opgedaan met risicomanagement in de financiële sector. Daarnaast was hij actief als bestuurder en vrijwilliger bij sportverenigingen en het beheer van een sportaccommodatie. Naast partner bij Risk en Sport is hij momenteel ook werkzaam als bestuurder en toezichthouder bij pensioenfondsen. Voor meer informatie: berry@riskensport.nl en www.riskensport.nl.