De Nederlandse sport en de genocide in Gaza

door: Jan de Leeuw

Er is nationaal en internationaal steeds meer consensus over de duiding van de situatie in Gaza in termen van genocide en 'ethnic cleansing'. Meer dan 60 duizend Palestijnen zijn om het leven gekomen, waaronder meer dan 18 duizend kinderen. Er zijn steeds meer tekenen dat Israël aanstuurt op verdrijving van de Palestijnen uit Gaza. De laatste weken zien we het sentiment in de Nederlandse publieke opinie verschuiven. Op een demonstratie in Den Haag, waar een ‘rode lijn’ werd getrokken, kwamen 100 duizend mensen af, veel meer dan vooraf was gedacht. Van de Nederlandse regering wordt geëist dat zij Israël onder druk zet om te stoppen met het geweld. Ook maatschappelijke organisaties, zoals ziekenhuizen, zorginstellingen, NGO’s, kerken en ook culturele organisaties protesteren de laatste tijd tegen het voortdurende geweld in Gaza en onze rol daarbij. Wat doet de Nederlandse sportwereld?

In de sport zijn er al langer protest- en solidariteitsacties rond Israël en Gaza, door sporters zelf en door fans. Zo plaatste de Nederlandse voetballer Anwar El Ghazi aan het begin van de oorlog een bericht op Instagram waarin hij zijn steun uitsprak voor de Palestijnen. Het Duitse FSV Mainz zette hem op non-actief. El Ghazi procedeerde tegen zijn ontslag. De rechtbank gaf hem gelijk en besliste dat hij onterecht was ontslagen. De club ging in beroep tegen de uitspraak van de rechter maar verloor dat ook. Mainz moest El Ghazi 1,7 miljoen euro betalen. De voetballer doneerde een half miljoen euro van de schadevergoeding aan projecten om kinderen in Gaza te helpen.

Ook fans in het voetbal tonen zich solidair. Ze houden protest- en solidariteitsacties op de tribunes voor, tijdens en na wedstrijden. Dat gebeurt in het betaald voetbal in landen als Schotland, Ierland, Spanje, Engeland en Frankrijk. Zo hielden fans van de Schotse voetbalclub Celtic anti-Israëlische protesten tijdens een UEFA Champions League-wedstrijd tegen Borussia Dortmund in oktober 2024. Celtic-fans staan bekend om hun steun aan Palestina.

Recent, tijdens de UEFA Champions League-finale Paris Saint-Germain tegen Internazionale, toonden supporters van de Franse club meerdere keren hun solidariteit met de Palestijnen in de Gazastrook. In een mars door de straten van de Duitse stad München, uren voor de wedstrijd, zwaaiden ze met Palestijnse vlaggen en scandeerden: 'Wij zijn allemaal kinderen van Gaza'.

Maatschappelijke verantwoordelijkheid is keuzes maken
Maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen door een sportorganisatie betekent onvermijdelijk dat men ook een ‘politieke keuze’ maakt. Niet kiezen bestaat niet. Op het moment dat je geen keuze maakt, bestendig en legitimeer je de bestaande situatie. En kies je daar dus voor. Overigens heeft de sport áltijd keuzes gemaakt: zo werden de Olympische Spelen in Berlijn in 1936 gehouden onder auspiciën van het IOC en het Naziregime. Nederland en Nederlandse sportorganisaties en sporters deden mee. Er waren ook sporters die andere keuzes maakten. Zo weigerde de joodse bokser Ben Bril deel te nemen aan deze Spelen vanwege het antisemitisme van de Nazi’s. Ook de atlete Tollien Schuurman weigerde af te reizen naar Berlijn. Ze kwam uit een socialistisch nest: haar ouders waren lid van de SDAP. Schuurman was in de jaren dertig van de vorige eeuw een van de snelste vrouwen ter wereld en in feite een voorloopster van Fanny Blankers-Koen. Ze motiveerde haar boycot van de Spelen in Berlijn als volgt in de Telegraaf: 'Ik loop niet voor Hitler en zijn trawanten. Ik ga niet mee naar Berlijn. Menselijke aspecten moeten niet worden gescheiden van de sport'.

Samen met andere Westerse landen deed Nederland mee aan de boycot van de Olympische Spelen in Moskou in 1980. En afgelopen jaren steunde Nederland en Nederlandse sportorganisaties een boycot van Rusland op sportevenementen, zoals de Olympische Spelen in Parijs vorig jaar.

Ook sportorganisaties moeten iets met Gaza
Van de Nederlandse overheid vragen we het beleid van Israël zo te veranderen dat er en einde komt aan het bloedvergieten en de ontmenselijking van de Gazanen. Het maatschappelijke middenveld voelt ook die verantwoordelijkheid. De sportwereld hoort daarbij en moet haar rol pakken. Ze mag niet achterblijven. Het past overigens precies bij het idee dat de afgelopen jaren steeds meer opgeld heeft gedaan in de sportwereld: sportorganisaties hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Die kan op verschillende manieren worden ingevuld. Bijvoorbeeld door je aan de wet te houden (dus bijvoorbeeld geen belastingontduiking) en je als organisatie fatsoenlijk te gedragen. Maar het kan ook zijn dat een organisatie in de bres springt als fundamentele rechten van mensen (op grote schaal) in het geding zijn. Die rechten kunnen betrekking hebben op veiligheid, gezondheid of een menswaardig leven. Een voorbeeld wat betreft het recht op gezondheid is het project Football Memories van Willem II. Maar een nog fundamenteler recht dat op het spel kan staan, is het recht op leven zoals dat nu voor honderdduizenden Gazanen in het geding is.

Dat zou voor sportorganisaties kunnen betekenen dat nagedacht wordt over de banden die men heeft met Israëlische sportorganisaties. Deze organisaties worden door de staat Israël gebruikt om de gruwelen in Gaza wit te wassen: sportswashing. De vraag is of de Nederlandse sportwereld daaraan moet meewerken. Het kenniscentrum The Rights Forum (opgericht door oud-premier Van Agt) heeft daar al langer twijfels bij. In 2022 deed deze organisatie een oproep aan het bestuur van de Koninklijke Nederlandse Schaakbond om af te zien van deelname aan het WK in bezet Oost-Jeruzalem en zich in te zetten voor verplaatsing van het toernooi naar Den Haag.

Lastige keuzes voor de sportorganisaties
Voor grote landen en grote sportorganisaties is het relatief gemakkelijk om keuzes te maken met een politiek karakter. Ze hebben verhoudingsgewijs veel macht en invloed. Voor andere, vaak kleinere sportorganisaties is dat vaak ingewikkelder. En dat geldt zeker voor afzonderlijke sporters. Zij gaan zelf vaak niet over die keuzes want die worden gemaakt door de organisatie waar ze deel van uitmaken. Zo maakt een selectiespeler van Ajax deel uit van het team en de club. En Ajax maakt deel uit van de KNVB, UEFA en FIFA. Afgelopen jaar was Ajax een deelnemer aan de Europa League van de UEFA, dat ook Israëlische clubs liet meedoen. Als je meedoet aan een Europees toernooi kun je door een loting verplicht worden te spelen tegen een club als Maccabi Tel Aviv. Een wedstrijd tussen die twee clubs vindt dan plaats onder auspiciën van de UEFA. Weigeren te spelen (omdat je niet deel wilt uitmaken van sportswashing door Israël) betekent dat je jezelf buiten het toernooi plaatst.

Deel uitmaken van een grotere organisatie maakt de handelingsvrijheid voor jezelf kleiner. Maar er blijft altijd een stukje handelingsvrijheid over en die kun je gebruiken om het beleid van die grote organisatie te beïnvloeden. Juist die (overblijvende) vrijheid is het gebied waar maatschappelijke verantwoordelijkheid tot uitdrukking kan komen en worden gearticuleerd.

Het lijkt erop dat dat in de huidige situatie betekent dat de Nederlandse sportwereld de banden met de Israëlische sport zou moeten heroverwegen om zo druk uit te oefenen op de Israëlische staat om de mensenrechten en de internationale rechtsorde te respecteren. De nationale sportkoepel NOC*NSF zou hierin het voortouw kunnen nemen. Sport heeft een verbindende kracht. Die kracht betekent nú dat we onze Palestijnse broeders en zusters niet in de steek laten en bij het leven houden, dus ook de sport.

Jan de Leeuw is opleider, auteur en adviseur. Hij is auteur van De Sportwereld voor het hbo, Het sportbeleid voor het hbo (beiden Arko Sports Media) en Sportbusiness en ethiek (Damon).