Onderzoek naar multi-topsportevenementen: van onderbuik naar onderbouwing

door: Frits Oosterveld

Een groot internationaal topsportevenement met verschillende sporten, zoals de European Championships, het European Youth Olympic Festival of de World Games, laten we die naar Nederland halen! ‘We’ zijn goed in het organiseren van grootschalige evenementen. De lokale economie én de volksgezondheid varen er wel bij. Spreekt voor zich, nietwaar? Een nieuw onderzoek van MOVES zet er tóch vraagtekens bij.

Een multi-topsportevenement is goed voor de PR van een stad of ons land, bevordert de sociale cohesie en stimuleert mensen en passant ook nog eens om zélf te gaan sporten. Organiseer een groot evenement en je hebt vanzelf ook dit soort maatschappelijke opbrengsten. Toch? Het klinkt allemaal logisch – en bestuurders zijn beslist gevoelig voor dergelijke argumenten – maar is het ook waar? Het punt is dat we het eigenlijk niet goed weten. De discussies worden vooral gevoerd op basis van aannames en persoonlijke ervaringen, weinig met goed onderbouwde (wetenschappelijke) argumenten.

Amper aandacht
In discussies bij sportbonden, grote gemeenten en evenementenorganisatoren gaat het regelmatig over de veronderstelde waarde van een multi-topsportevenement. Bijvoorbeeld de European Championships, waarbij meerdere EK’s worden gecombineerd tot één event. Dat zou meer maatschappelijke waarde opleveren tegen lagere kosten dan de organisatie van meerdere EK’s afzonderlijk. Een bundeling zorgt voor een bredere belangstelling en grotere betrokkenheid van het publiek, en voor een betere PR. Dat is althans het verhaal. Maar of het zo werkt is de vraag. Wie van u heeft bijvoorbeeld afgelopen zomer in de media iets gezien van de in China gehouden World Games met niet-olympische sporten? Precies, er was amper aandacht voor… Dus wat was de waarde voor de betreffende sporten en de deelnemende Nederlanders? Weinig belangstelling impliceert waarschijnlijk ook amper aantrekkingskracht op sponsoren.

Een andere aanname is dat bij multi-topsportevenementen het gezamenlijk organiseren de kosten drukt. De synergie levert ongetwijfeld wat op, maar een groter samenwerkingsverband vraagt ook weer meer overleg. Hoe het onder de streep uitpakt, weten we niet. Kortom: er is gebrek aan wetenschappelijk bewijs van hoe het precies zit. We varen op intuïtie, individuele waarnemingen, persoonlijke voorkeur – en op geslaagd lobbywerk. Daarom heeft ZonMw het MOVES-consortium (zie kader, red.) gevraagd bestaande kwantitatieve data van recente internationale multi-topsportevenementen te analyseren en betrokkenen te interviewen om de uitkomsten te duiden. En dat alles dan te vergelijken met beschikbare gegevens van Nederlandse single-topsportevenementen (zoals EK’s en WK’s).

Aannames kloppen niet
Het is het eerste gedegen onderzoek dat een vergelijking maakt op basis van internationaal beschikbare data en met valide uitkomsten komt. Zelfs als je meeneemt (de onderzoekers stippen het expliciet aan) dat niet altijd duidelijk is hoe betrouwbaar en zorgvuldig de gebruikte gegevens zijn gemeten en vastgelegd. De onderzoekers zijn daarom terecht wat terughoudend in hun conclusies, maar hun belangrijkste springt er toch wel uit: een multi-topsportevenement levert niet per definitie meer maatschappelijke waarde op dan een strategisch gekozen single-topsportevenement. De potentiële voordelen wegen niet op tegen de hogere kosten, de aanzienlijke financiële risico’s en de organisatorische complexiteit. Wel kan het zijn dat kleine sporten, jeugdsporten en para-topsporten meer zichtbaarheid krijgen. Maar mijn algemene afdronk is toch: de verschillende aannames die bepalend zijn (geweest) om wel of geen (multi-)topsportevenement te organiseren, kloppen niet.

Goede aanknopingspunten
Een andere conclusie uit het onderzoek biedt intussen wel degelijk goede aanknopingspunten om wél maatschappelijke waarde te realiseren. Namelijk door niet zozeer te kiezen voor het simpelweg bundelen van sporten, maar bij elk sportevenement expliciete maatschappelijke doelstellingen te formuleren. En daar vervolgens effectieve strategieën op te zetten, ook rondom het evenement. Stel: je wilt sportparticipatie bevorderen als maatschappelijk doel. Ga dan niet uit van de aanname dat de energie rond een evenement mensen ‘vanzelf’ stimuleert te gaan sporten. Voeg sportstimulering expliciet als maatschappelijk doel toe aan je plan en organiseer side-events, bijvoorbeeld voor scholieren, ouderen of bedrijven. Het werkt bovendien pas als je ook na het evenement mensen blijft betrekken, omdat positieve effecten vaak weer wegebben. Het is dus niet alleen een kwestie van het vlekkeloos organiseren van het evenement op zich – iets wat we in Nederland inderdaad goed doen – maar van het betrekken van allerlei maatschappelijke partners met een rol in gezondheidsbevordering. Van buurtsportcoaches, sociaal werk en onderwijs tot lokale ondernemers.

Een evenement dat dit al langer doet, is de oudste marathon van Nederland; die in mijn woonplaats Enschede. Het is niet een wedstrijd die de echte toppers trekt, maar is wel een populair loopevenement met elfduizend recreatieve deelnemers. Stadsgenoot Marti ten Kate, in de jaren tachtig succesvol marathonloper, geeft clinics en stimuleert zo ook beginners te gaan hardlopen. Het effect van een dergelijk initiatief zouden we met goed onderzoek – bijvoorbeeld via MOVES – moeten onderbouwen. Ook hier geldt: neem niet zomaar aan dat het werkt. Ik denk aan een project waarin wielrenner Hennie Kuiper (ook een streekgenoot) vijfhonderd mensen trainde om de Alpe d’Huez te beklimmen. Hun conditionele waarden werden zorgvuldig gemeten, en die gingen allemaal omhoog, met als toppunt de periode rond de beklimming. Maar bij metingen na zes en twaalf maanden waren vrijwel alle deelnemers weer terug bij af. De les: één interventie is niet genoeg, hoe geslaagd die ook is.

Data vastleggen én delen
Dat brengt me bij het belang van sportonderzoek, en vooral van goede data om de sprong te kunnen maken van aannames naar goed onderbouwde keuzes. Meten is weten: zorgen de loopclinics van Ten Kate – en andere side-events – dat mensen blijven hardlopen en bijvoorbeeld nóg een keer meedoen met het evenement? En als ik nog een keer aan regiopromotie mag doen: wat kunnen we al leren van bijvoorbeeld de jaarlijkse Fanny Blankers-Koen Games of de Military Boekelo (een evenement dat zeer geschikt is voor business als maatschappelijk doel)? Belangrijk is dat we bij toekomstige evenementen kiezen voor het gedegen meten van gegevens over uitkomsten die we er sportief én maatschappelijk mee beogen. Zo kunnen we verantwoord evalueren en de gegevens voor wetenschappelijk onderzoek inzetten. Daarbij is ook de (top)sportwereld aan zet, door data goed en betrouwbaar vast te leggen en deze ook transparant te delen.

Onderbouwde keuzes
Het onderzoek van MOVES wordt intussen uitstekend ontvangen. NOC*NSF, sportbonden, VSG, grote gemeenten, de Rijksoverheid en evenementorganisatoren gaan in gesprek over de betekenis ervan voor de Nederlandse Topsportevenementen Strategie (NTS) en de uitvoeringsplannen voor maatschappelijke activatie. Het algemene MOVES-onderzoek naar de maatschappelijke waarde van topsportevenementen (zie kader, red.) is intussen ruim halverwege. Er komt dus nog meer evidentie over het realiseren van maatschappelijk doelen. Mijn oproep aan beleidsmakers, bestuurders, sportbonden en overheid: gebruik de resultaten van al beschikbaar gedegen onderzoek en de toekomstige van MOVES, en handel niet vanuit onderbuikgevoelens die ‘als vanzelfsprekend’ leiden tot een multi-topsportevenement. Als we rond grote evenementen af willen van besluiten op basis van intuïtie, persoonlijke ervaringen en ongefundeerde aannames, levert MOVES nu de best beschikbare wetenschappelijke onderbouwing.

Frits Oosterveld is sportfysiotherapeut en epidemioloog en was tot medio 2023 lector Gezondheid & Bewegen aan de Hogeschool Saxion in Enschede. Hij stond aan de wieg van Sportinnovator Centrum Twente en was betrokken bij projecten rond implementatie van technologische innovaties in de sport en bij sportevenementen. Al ruim 20 jaar neemt Oosterveld deel in beoordelings- en programmacommissies van ZonMw rond sport, bewegen en gezondheid. Momenteel is hij voorzitter van de programmaraad ‘Onderzoek Topsportevenementen’ bij ZonMw. Vanuit dit programma voert het onderzoeksnetwerk MOVES (Maatschappelijk Onderzoek voor Evenementen in de Sport) met subsidie van ZonMw onderzoek uit naar de maatschappelijke waarde van topsportevenementen. MOVES deed ook het onderzoek naar multi-topsportevenementen en hun toegevoegde waarde. Een rapport daarover wordt op 16 september 2025 gepubliceerd.