Beweegreiskompas als oplossing voor toenemende druk op de zorg

door: Emilie Maclaine Pont | 23 oktober 2025

Met het project Beweegreiskompas willen sportarts en projectleider Hans Zwerver en zijn collega’s de kloof dichten tussen de zorg enerzijds, en sport en bewegen anderzijds. Vrijwel iedereen is het erover eens dat bewegen een belangrijk rol speelt in gezondheid en herstel, maar het lukt nog te weinig om patiënten duurzaam in beweging te houden zodra ze de behandelkamer verlaten.

Het Beweegreiskompas maakt deel uit van het ZonMw-programma MOOI in Beweging, waarin sport, zorg en beleid domeinoverstijgend samenwerken aan een complexe maatschappelijke uitdaging (wicked problem) die om systeemverandering vraagt. Het Beweegreiskompas-project richt zich op de maatschappelijke uitdaging ‘Sport en bewegen worden te weinig ingezet in de gezondheidszorg’.

Eilandjes
“Wie de zorg- en beweegsector van dichtbij bekijkt, ziet een lappendeken van goedbedoelde initiatieven”, zegt Zwerver. “Er gebeurt van alles: fysiotherapeuten zetten beweeggroepen op, gemeenten organiseren wandelclubs en huisartsen sturen aan op beweging, maar het gaat vaak om eilandjes, tijdelijke projecten die drijven op een paar enthousiaste mensen en beperkte financiering. Zodra een subsidie stopt, valt het weg en stoppen de deelnemers met voldoende bewegen.”

De versnippering maakt het bovendien moeilijk om patiënten duurzaam te begeleiden van zorg naar sport of bewegen in de wijk. Zwerver: “Een arts kan beweging voorschrijven en een fysiotherapeut helpt iemand revalideren, maar zodra die begeleiding stopt, verdwijnt het houvast terwijl iemand met een chronische aandoening juist dan een vervolg zou moeten vinden bij een fitnesscentrum, wandelgroep of sport- of dansvereniging.”

Opzetten, implementeren en borgen
Volgens Zwerver vraagt dat om een fundamentele systeemverandering. Het Beweegreiskompas onderzoekt daarom wat er nodig is om zo’n beweegreis te ontwerpen, te implementeren en te borgen. “We willen in kaart brengen wat werkt, waar het stokt en welke voorwaarden nodig zijn. Denk aan communicatie, rolverdeling, financiering en vooral: continuïteit.”

Het project loopt inmiddels bijna een jaar en bevindt zich in de afronding van de eerste fase. Eind november wordt de eerste versie van een praktische toolbox gepresenteerd: een digitaal hulpmiddel met tips, voorbeelden en oplossingsrichtingen voor professionals vanuit de verschillende domeinen. “Een gemeenteambtenaar kan straks bijvoorbeeld aanklikken: ‘ik wil een beweegreis opzetten’ en ziet dan waar hij op moet letten, wie hij moet betrekken en welke stappen logisch zijn.”

Voor die toolbox is uitvoerig voorwerk gedaan. In vier regio’s – Zeeland, Haaglanden, Amsterdam-Noord en Drenthe – spraken de onderzoekers met tientallen betrokkenen uit zorg, sport, welzijn en beleid. “Die regio’s verschillen sterk in infrastructuur en bevolkingsopbouw”, legt Zwerver uit. “Juist daardoor kunnen we patronen ontdekken die breder gelden.”

Daarnaast is uitgebreid literatuuronderzoek verricht, voortbouwend op een eerdere kennisinventarisatie van het Mulier Instituut. Ook internationale publicaties zijn doorgespit. De verzamelde inzichten uit interviews, groepsgesprekken en onderzoek vormen samen de inhoud van de toolbox.

Brede coalitie
Het Beweegreiskompas is een samenwerkingsproject van drie universitaire medische centra (UMCG, Amsterdam UMC en MUMC) en vier hogescholen (uit Zeeland, Amsterdam, Den Haag en Groningen). Daarnaast doen regioteams mee waarin patiënten, gemeenten, zorgverleners en sportorganisaties samenwerken. Landelijk zijn onder meer Kenniscentrum Sport & Bewegen, Beweegalliantie, NOC*NSF,  Mulier Instituut en Vereniging Sport en Gemeenten aangesloten.

Zwerver: “De hoeveelheid betrokken partijen vraagt om veel coördinatie, maar dat is ook precies de kracht van dit project. Iedere partij brengt een eigen perspectief in. De huisarts ziet andere drempels dan de buurtsportcoach, en een beleidsmedewerker kijkt weer anders naar structurele borging. Door die perspectieven te verbinden, kunnen we iets bouwen dat echt werkt.”

Veel te winnen
Dat er nog veel te winnen valt, blijkt uit de dagelijkse praktijk. Zwerver: “In de zorg is bewegen nog lang niet vanzelfsprekend, en dat terwijl de bevolking vergrijst, mensen langer leven met chronische aandoeningen en de druk op de zorg toeneemt. Bewegen en leefstijl zijn noodzakelijk om het zorgsysteem overeind te houden.”

Hoewel het thema steeds meer aandacht krijgt, ontbreekt het vaak aan tijd, kennis en structuur. “Artsen weten wel dat bewegen belangrijk is, maar in een consult van tien minuten kom je daar niet aan toe. Het moet standaard onderdeel worden van het behandelplan, maar ook van de overdracht erna”, zegt Zwerver. Een belangrijk subdoel van het project is daarom om ook onderwijs en opleiding te informeren. “Zowel zorgprofessionals als sport- en beweegprofessionals (van de toekomst) moeten weten hoe ze bewegen voor mensen met chronische aandoeningen kunnen integreren in hun zorg- of sportpraktijk. Daar is nog een wereld te winnen.”

Het project kijkt daarbij niet naar één specifieke aandoening of doelgroep. Zwerver: “De beweegreis moet voor iedereen toegankelijk zijn: jong en oud, met uiteenlopende gezondheidsproblemen. Natuurlijk zijn er verschillen, maar het principe is hetzelfde: mensen moeten een route hebben die ze kunnen volgen.”

Duurzaam bewegen
De komende twee jaar testen de onderzoekers de toolbox in de vier betrokken regio’s, mogelijk aangevuld met nieuwe partners. Zwerver: “We willen zien wat werkt, wat niet en waarom. Op basis daarvan scherpen we de toolbox verder aan. De eerste bevindingen wijzen op vier centrale succesfactoren: een warme overdracht tussen zorgverleners en beweegaanbieders, een kartrekker die partijen bij elkaar brengt en houdt, het spreken van dezelfde taal, en structurele financiering om continuïteit te garanderen.”

Daarnaast wordt onderzocht welke rol de buurtsportcoach kan spelen als spil in de beweegreis. “Die persoon kent zowel de zorg als de wijk en het sport- en beweegaanbod. Dat maakt hem of haar bij uitstek geschikt om mensen te begeleiden van medisch naar maatschappelijk bewegen.”

Over twee jaar moet het project zijn afgerond. Dan hopen de betrokken onderzoekers een breed toepasbaar beweegreiskompas te hebben ontwikkeld dat zowel de samenwerking tussen domeinen versterkt als bijdraagt aan een duurzame beweegcultuur in Nederland. Zwerver: “Uiteindelijk willen we dat het normaal wordt om bewegen onderdeel te laten zijn van elk behandeltraject. Of iemand nu herstelt van een knieoperatie, leeft met diabetes of worstelt met een depressie: voor iedereen is het relevant om in beweging te blijven.”