Er zijn verschillende manieren om de maatschappelijke en economische effecten van sportevenementen te meten. Een belangrijke overeenkomst van alle vijf de instrumenten is de rol van het begrip ‘additionaliteit’. Kosten en baten worden alleen toegerekend aan het evenement als ze additioneel zijn, dat wil zeggen: als ze zonder het evenement niet gemaakt zouden zijn.

In een maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA) worden de maatschappelijke én economische effecten voor zover mogelijk samen gemeten. Een MKBA gaat verder dan een gewone kosten-batenanalyse (KBA), want ook maatschappelijke, vaak niet-financiële opbrengsten worden erin betrokken. Niet-financiële opbrengsten zijn bijvoorbeeld een grotere sociale cohesie of meer sportparticipatie in het gebied. Deze effecten worden voor zover mogelijk in geld uitgedrukt, oftewel gemonetariseerd. Daarmee kunnen sommige posten tegen elkaar wegvallen omdat er sprake is van een ‘overdracht’, bijvoorbeeld bij een subsidie of een belasting.

Voor zover bekend is in Nederland een handjevol MKBA’s van sportevenementen uitgevoerd, waaronder één naar de economische en maatschappelijke waarde van de jaarlijkse Dam-tot-Damloop en één naar een Nederlands bid voor de Olympische en Paralympische Spelen van 2028. Internationaal zijn meer MKBA’s van sportevenementen uitgevoerd, bijvoorbeeld naar de kosten en baten van de Olympische Spelen van 2012 in Londen.

Contouren van een MKBA (light) 
Meestal worden MKBA’s ingezet als er sprake is van grote sportevenementen (buitencategorie) waarin relatief veel publieke middelen worden geïnvesteerd. In de analyse ‘Nederland op de kaart’ signaleerde de NLsportraad dat dit ook voor sportevenementen van belang kan zijn. De NLsportraad heeft de Rebel Group gevraagd om te bezien of er ook een MKBA (light) kan worden ontwikkeld die kan worden ingezet voor middelgrote evenementen. Immers, met name de publieke investeerders willen ongeveer hetzelfde weten. De Rebel Group is van mening dat een MKBA voor sportevenementen van verschillende schaalgroottes kan worden gebruikt.
Hoe groter (en duurder) een evenement, des te uitgebreider de onderliggende MKBA kan zijn. Een ‘lichte’ MKBA kost meestal tussen de 7.500 en 25.000 euro, een integrale, ‘zware’ MKBA tussen de 50.000 en 150.000 euro. 

Alle MKBA’s hebben vier eigenschappen met elkaar gemeen. Ten eerste zijn het altijd vergelijkingen tussen twee mogelijke ontwikkelingen: het projectalternatief (in dit geval: het organiseren van een sportevenement) en het meest waarschijnlijke nulalternatief (geen evenement). Alleen de verschillen tussen beide alternatieven zijn relevant voor de analyse: de ‘additionele’ ontwikkelingen. 

Ten tweede kent elk project waarvoor een MKBA wordt uitgevoerd vier verschillende effecten: 

• financiële effecten (bijvoorbeeld beveiligingskosten tegenover sponsor-opbrengsten); 
• niet-financiële maar eenvoudig monetariseerbare effecten (werkgelegenheids-effecten of verandering in aantal toeristen);
• niet-financiële, minder eenvoudig te monetariseren effecten (de verbetering van het imago van Nederland);
• niet-financiële, niet-monetariseerbare effecten (bijvoorbeeld toename van sociale cohesie en trots). 

Ten derde is altijd een beperkt aantal meetbare factoren, de zogeheten waardedrijvers, van invloed op meerdere van deze effecten. Voor sportevenementen zijn dat bijvoorbeeld het aantal bezoekers, het bezoekersprofiel, de manier waarop accommodaties worden gebouwd en/of ingericht en het transport. 

Tot slot wordt met elke MKBA aan de hand van de volgende vragen nagedacht over de kwestie of er wel of niet een (subsidie voor een) evenement moet komen:

• Wat zijn de doelen die we met het evenement willen bereiken?
• Wat zijn andere, onbedoelde effecten van het evenement?
• Hoe ziet het evenement eruit, welke elementen horen erbij, en wat kost het om het te organiseren?
• Welke indicatoren zijn er om de effecten te meten?
• Hoe is het voorafgaand aan het evenement met de effecten gesteld?
• Welke effecten kunnen we monetariseren?

Vuistregels
De variatie tussen een ‘MKBA light’ en een ‘volledige MKBA’ (en alles ertussenin) zit hem in de diepgang van de analyse. Daarbij geldt een aantal vuistregels:

• Hoe lichter de MKBA, des te meer gebruik kan worden gemaakt van kengetallen. Bijvoorbeeld van het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen over de gastvrijheidseconomie.
• Hoe zwaarder de MKBA, des te meer gebruik wordt gemaakt van projectspecifieke ramingen.
• Hoe zwaarder de MKBA, des te meer effecten worden gemonetariseerd; hoe lichter de MKBA, des te meer effecten vooral kwalitatief worden beschreven.
• Hoe zwaarder de MKBA, des te meer risico-, scenario- en gevoeligheidsanalyses er worden uitgevoerd.

In zijn lichtste vorm kan een MKBA ook voor kleine evenementen worden ingezet: ramingen van kosten en effecten worden gedaan op basis van kengetallen, effecten worden kwalitatief geanalyseerd en beschreven en er worden geen scenario- of gevoeligheidsanalyses uitgevoerd. Naarmate de MKBA zwaarder wordt, worden steeds meer effecten en risico’s ook kwantitatief (en zo mogelijk gemonetariseerd) in kaart gebracht. Bij het monetariseren van effecten mogen ongelijksoortige effecten niet zomaar bij elkaar worden opgeteld: bestedingen van bezoekers zijn bijvoorbeeld iets anders dan de kosten van de organisatie of de gemonetariseerde milieu-impact. 

In de zwaarste vorm van een MKBA worden voor zover mogelijk alle voor het evenement specifieke effecten geraamd en verschillende (combinaties van) risico’s en scenario’s doorgerekend. Voorbeelden: het risico dat er minder bezoekers dan verwacht op het evenement afkomen, de uitkomsten van verschillende ruimtelijke varianten (bijvoorbeeld gebruik van nieuwe of bestaande sportfaciliteiten, gebruik van hotels of versneld opgeleverde nieuwbouwwoningen voor de accommodatie van sporters) en de gevoeligheid van de uitkomsten voor verschillende economische groeiscenario’s. 

Wanneer heeft een MKBA zin?
Een MKBA kan op drie manieren van nut zijn: zowel voor, tijdens als na een sportevenement. Ten eerste kan met de uitkomsten vooraf worden bekeken of het zin heeft om een evenement te organiseren. Daarbij spelen ook draagvlak onder de bevolking, politieke voorkeuren, betaalbereidheid en capaciteit een rol. 

Ten tweede kan een MKBA worden gebruikt om het evenement tijdens de organisatie te verbeteren. Doordat de waardedrijvers in kaart zijn gebracht, kan daarop gestuurd worden, bijvoorbeeld door een bepaalde communicatiestrategie te kiezen om een belangrijke doelgroep te bereiken of side events te organiseren om de maatschappelijke impact te vergroten. 

Ten derde kan de MKBA na een evenement worden gebruikt om te bekijken in hoeverre de verwachtingen zijn ingelost. De MKBA is met name een model dat dwingt om op gestructureerde wijze de effecten van sportevenementen in kaart te brengen.

Meer informatie over een MKBA voor sportevenementen en de diverse meetmethoden van impact staat in het gehele essay van Enno Gerdes en is hier te vinden.

Enno Gerdes werkt als bestuurskundige en econoom bij Rebel aan financieel-strategische en governance-vraagstukken. Dat doet hij in allerlei sectoren en op allerlei onderwerpen: van cultureel ondernemerschap tot de Hyperloop, van de persoonsgebonden budgetten tot een maatschappelijke kosten-batenanalyse van de Olympische Spelen.