Wetenschappelijke fundament voor het advies van NLsportraad
De NLsportraad heeft zich de afgelopen tijd gebogen over de maatschappelijke en economische impact van grote sportevenementen. De NLsportraad heeft bezien welke doelen en effecten sportevenementen kunnen hebben en hoe deze het best kunnen worden gemeten. Binnenkort publiceert de NLsportraad hierover een advies. In de komende vier weken staan we stil bij het wetenschappelijke fundament voor het advies in de vorm van bijdragen van experts. In opdracht van de NLsportraad hebben verschillende experts een essay geschreven over (1) de economische impact van sportevenementen, (2) de sociale impact van sportevenementen, (3) de mediawaarde en (4) de maatschappelijke kosten-batenanalyse voor sportevenementen.
Vorige week verscheen de samenvatting van het essay over de theorie van de economische impact van sportevenementen door Willem de Boer. Vandaag de door de NLsportraad gemaakte samenvatting van het essay over de sociale impact van sportevenementen door Paul Hover van het Mulier Instituut en Hans Slender van de Hanzehogeschool Groningen.
De sociale impact of sociale legacy wordt in de wetenschap gedefinieerd als het al dan niet blijvende effect van een evenement - zoals een sportevenement - op collectieve en individuele waardesystemen, gedragspatronen, gemeenschapsstructuren, levensstijl en levenskwaliteit.
Sportevenementen worden vaak georganiseerd vanuit het idee dat ze een bepaalde sociale impact teweeg brengen. Zo zouden ze een stimulans betekenen voor de sport zelf, mensen tot sporten aanzetten en leiden tot een gevoel van trots. Ten slotte zouden ze bijdragen aan een goed gevoel en aan sociale cohesie. Niet geheel toevallig is onderzoek gedaan naar deze drie aspecten van sociale impact. Dus hoe is het daadwerkelijk gesteld met de sociale impact van sportevenementen? Voor antwoord op die vraag kan worden gegeven, moet worden bepaald hoe sociale impact kan worden gemeten.
De voor- en nadelen van verschillende meetmethoden
Voor alle methoden om sociale impact te meten geldt dat ze zich op drie doelgroepen richten: de deelnemers aan het evenement (inclusief begeleiders, zoals coaches en trainers), de volgers (bezoekers en zij die het evenement via de media volgen) en de inwoners (van de stad of regio waar het evenement plaatsvindt).
Het meten van de incidentie is relatief eenvoudig, maar het nadeel is dat de uitkomst niet in geld wordt uitgedrukt
Er zijn twee manieren om de sociale impact van sportevenementen te meten. De eerste is het meten van de zogeheten incidentie van effecten: de mate van de sociale impact onder doelgroepen. De resultaten worden in dat geval uitgedrukt in cijfers. Een voorbeeld: 57 procent van de Utrechters voelde zich trots toen de eerste etappe van de Tour de France in 2015 in hun stad van start ging.
De tweede manier om sociale effecten te meten is door de waardering ervoor in een geldbedrag uit te drukken (monetariseren). Er worden twee methoden onderscheiden: stated-preference- en revealed-preference-methoden. Met een stated-preference-methode wordt waarde aan de sociale impact toegekend door deelnemers te vragen in hoeverre ze bereid zijn om voor het evenement te betalen. Met revealed preference-methoden wordt de sociale impact gewaardeerd op basis van daadwerkelijk gedrag (reistijd) of prijzen van gerelateerde producten (huur van een auto).
Het meten van de incidentie is relatief eenvoudig, maar het nadeel is dat de uitkomst niet in geld wordt uitgedrukt en daarom niet kan niet worden meegewogen in de financiële balans van een evenement. Dat laatste geldt juist wel voor stated-preference- en revealed- preference-methoden. Het nadeel daarvan is echter dat monetariseren iets kunstmatigs heeft vanwege de aannames die moeten worden gedaan.
Er is weinig bewijs voorhanden dat mensen door een sportevenement meer gaan sporten
Gemeten sociale effecten van sportevenementen
Onderzoek naar de sociale impact van sportevenementen staat in de kinderschoenen. Toch rijst er uit onderzoek een voorlopig beeld op. Dit beeld is minder eenduidig dan organisatoren van sportevenementen graag willen geloven.
Zo is er weinig bewijs voorhanden dat mensen door een sportevenement meer gaan sporten. Voor zover al sprake is van een groei van het aantal sporters, is die meestal van tijdelijke aard. Een evenement spreekt vooral (ex-)sporters aan, die hun sport weer oppakken, vaker gaan sporten of overstappen op een andere sport.
Na de overwinning van Richard Krajicek op Wimbledon (1996) en de medailleoogst van Pieter van den Hoogenband en Inge de Bruijn op de Olympische Spelen van 2000 daalde het aantal georganiseerde leden van de desbetreffende sportbonden. Maar na successen in het judo (Anton Geesink in 1961) en darts (Raymond van Barneveld in 1998 en 1999) nam het aantal leden juist wel toe. Blijkbaar is er verschil tussen ‘grote’ sporten en ‘kleine’ sporten – de laatste hebben meer groeicapaciteit. En blijkbaar identificeren niet-sporters zich niet met sporters, en zeker niet met topsporters.
Sportevenementen kunnen een positief effect hebben op het functioneren van de sportsector als geheel (clubs, vrijwilligers, faciliteiten, budgetten). Over de mate waarin dit het geval is, is echter weinig bekend omdat er simpelweg nog te weinig onderzoek naar is gedaan. Duidelijk is wel dat sportbonden en -clubs regelmatig bij de organisatie van sportevenementen worden betrokken en dat sprake lijkt van een positieve kruisbestuiving tussen het evenement en de bond/club, hoewel ook dat nauwelijks ontgonnen onderzoeksterrein is.
Samen een evenement bezoeken of eraan deelnemen leidt tot nieuwe sociale relaties en versterkt bestaande banden
Toename van korte duur
Een derde bevinding: veel onderzoeken wijzen uit dat behaalde prestaties op een sportevenement gevoelens van trots en saamhorigheid opwekken - zowel lokaal als nationaal - bij deelnemers, bezoekers én vrijwilligers en zelfs bij mensen zonder enige relatie tot het evenement. Daar staat tegenover dat het meestal gaat om een bescheiden toename van korte duur en met een ongelijke verdeling over een land.
Een vierde onderzoeksresultaat is dat een feel-good-effect (het plezier dat aan het meedoen of volgen van een sportevenement wordt beleefd) wél een belangrijke vorm van sociale impact is. Een feel-good-stemming kan wijdverbreid zijn, draagt bij aan het ‘bruto nationaal geluk’ en beïnvloedt de economie waarschijnlijk positief.
Toch past ook hier een kanttekening, want een dergelijk effect wordt niet altijd gevonden. In het verleden zijn (grote) sportevenementen georganiseerd waarbij zo’n effect uitbleef. Op burgers gerichte interventies (zoals live sites) werken het effect in de hand, terwijl uitsluiting, bijvoorbeeld door hoge ticketprijzen, het juist tegenwerkt.
Een vijfde resultaat is dat sportevenementen kunnen bijdragen aan sociale cohesie: een continu proces van ‘ontwikkeling van sociale waarden, gedeelde uitdagingen en gelijke kansen, gebaseerd op vertrouwen, hoop en wederkerigheid’. Samen een evenement bezoeken of eraan deelnemen leidt tot nieuwe sociale relaties en versterkt bestaande banden. Beide voorbeelden zijn vormen van sociaal kapitaal, dat van grote waarde is voor een lokale gemeenschap. Een voorbeeld: de Vierdaagse van Nijmegen heeft behalve als bron van contacten en vriendschappen ook als dankbaar gespreksonderwerp een grote betekenis in het leven van veel deelnemers. De mate waarin dergelijke effecten zich manifesteren, verschilt sterk van evenement tot evenement.
Doordat mensen bij een evenement betrokken zijn, worden de gemeenschapszin, het onderlinge vertrouwen en een gedeelde identiteit versterkt
Verbindende rol
Een zesde en laatste onderzoeksresultaat is dat sportevenementen een verbindende rol in de samenleving kunnen spelen. Doordat mensen bij een evenement betrokken zijn, worden de gemeenschapszin, het onderlinge vertrouwen en een gedeelde identiteit versterkt. Sportevenementen die verschillende groepen aanspreken, kunnen bijdragen aan begrip tussen sociale groepen in de samenleving. Ook blijken sportevenementen een geschikte manier om maatschappelijke verschillen bespreekbaar te maken en mensen van verschillende achtergronden met elkaar te verbinden, wat zorgt voor positieve sociale verandering (denk aan Alpe d’HuZes en de Amsterdam City Swim). Voor de mate waarin dergelijke effecten zich manifesteren, geldt eveneens dat dit sterk verschilt van evenement tot evenement.
Alle hierboven genoemde effecten verschillen sterk van evenement tot evenement en er zijn geen garanties dat bepaalde sociaal-maatschappelijke effecten zullen optreden. Dat neemt niet weg dat bepaalde sociaal-maatschappelijke effecten een valide reden kunnen zijn om een sportevenement te organiseren. Want - alhoewel dus niet te garanderen - treden maatschappelijke effecten wel vaak op en kunnen ze zeer sterk zijn. Het is daarom van belang dat in de aanloop van een evenement een realistische analyse wordt gemaakt. Bij de totstandkoming moet worden gewerkt met een gedegen visie en strategie ten aanzien van mogelijke maatschappelijke effecten. Vooraf en achteraf moet worden bepaald welke sociaal-maatschappelijke activaties haalbaar en effectief zouden kunnen zijn bij een specifiek evenement.
Meer informatie over de sociale impact van sportevenementen staat in het gehele essay van Paul Hover en Hans Slender en is hier te vinden