door: Michiel de Nooij

Twee stichtingen in Abcoude hebben, om hun plan voor een gecombineerd zwem- en gymgebouw te realiseren, een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) laten maken om de gemeente De Ronde Venen ervan te overtuigen het plan financieel te steunen. Uit deze eerste MKBA van een sportfaciliteit is een aantal interessante lessen te leren.

Sportfaciliteiten kosten geld, en vaak meer dan er directe opbrengsten zijn, dus is subsidie nodig. Hierdoor gaan discussies vaak over de kosten van dergelijke plannen. Sportfaciliteiten worden daarentegen voor de maatschappelijke effecten gebouwd, maar die blijven dan buiten beeld. Idealiter worden maatschappelijke kosten en baten goed tegen elkaar afgewogen. Dit kan gestructureerd in een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA).

Kosten én baten
Toch worden er binnen het sportbeleid weinig MKBA’s gemaakt. Recent is daar een leuke uitzondering op verschenen. In Abcoude (gemeente de Ronde Venen) hebben twee stichtingen samen het initiatief genomen voor een nieuw zwem- en gymgebouw met op de begane grond een zesbaans zwembad met daarboven een te splitsen gymzaal die groot genoeg is voor de gymlessen van de vier plaatselijke basisscholen en voor alle zaalsporten. 

Daarnaast komt er een ruime recreatieruimte voor de verenigingen en voor bijvoorbeeld ouderen om te kaarten en te biljarten. De Stichting Abcoude Sport (SAS) exploiteert nu de lokale gymzaal, de Stichting Zwembad Abcoude (SZA) exploiteerde het lokale zwembad. Het zwembad is vanwege veroudering al gesloten, de gymzaal gaat per 2020 dicht (ook vanwege ouderdom). Dit burgerinitiatief heeft het plan ontwikkeld en gaat het gebouw bouwen en exploiteren. 

Vraag om subsidie
Omdat de businesscase een financieel tekort had, is twee ton exploitatiesubsidie gevraagd bij de gemeente. De gemeente heeft het businessplan extern laten testen, zonder grote aanpassingen. De gemeente was eerst tegen (wethouders adviseerden negatief over het plan aan de raad). Veel discussies gingen over kosten en tekorten, terwijl baten onderbelicht beleven. Daarom hebben SAS&SZA de opdracht gegeven tot het opstellen van een MKBA¹. Hieronder wordt eerst de opzet van de MKBA en de belangrijkste effecten ervan beschreven, gevolgd door de conclusie (inclusief de uiteindelijke beslissing en subsidiebedragen) en de lessen voor elders. Het politiek proces om het sporthuis te realiseren staat elders beschreven². 

De MKBA volgt de algemene MKBA-richtlijn³. Gezien de korte doorlooptijd zijn niet alle effecten gewaardeerd. Nadruk ligt op de kosten en baten voor de lokale samenleving (gemeente De Ronde Venen) die niet direct bij de initiatiefnemers terechtkomen (dus aanvullend op de business case van SAS + SZA). Voor bronnen en details zie noot 1.

Aanpak MKBA
Als eerste moest duidelijk worden welke keuzes met elkaar vergeleken konden worden. De gemeente vergeleek de kosten van de aanleg van het zwem- en gymgebouw met de situatie waarin er geen nieuwe faciliteit aangelegd zou worden. Dat is echter (vanuit MKBA-praktijk) geen goede vergelijking, omdat niks doen hier geen realistisch alternatief is: de gemeente is verplicht te zorgen voor gymfaciliteiten voor de lokale scholen en de enige gymzaal van het dorp zou dichtgaan. 

Daarom is in het nul-alternatief uitgegaan van de meest logische gymzaal die de gemeente anders had moeten bouwen of steunen (daarbij is rekening gehouden met lokale stedenbouwkundige eisen). Met deze losstaande gymzaal is het voorgestelde zwem- en gymgebouw Abcoude vergeleken. De gymzaal van het zwem- en gymgebouw is iets groter doordat het hoger is. Dit heeft wel voordelen voor gebruik en exploitatie, maar niet dusdanig groot dat ze te kwantificeren zijn. Beide voorstellen hebben een kantine en ontmoetingsfunctie zoals er nu ook is. Het grote onderscheid is wel of geen zwembad. 

Extra kosten
Hieruit volgt dat de extra kosten minder zijn dan werd aangenomen. De investeringskosten voor het zwem- en gymgebouw zijn achteneneenhalf miljoen euro. Maar een losstaande gymzaal kost naar schatting ook drie miljoen euro. Voor de financiering is een gemeentelijke borg nodig bij de Bank Nederlandse Gemeente van respectievelijk zeven en anderhalf miljoen euro. Naast vierenzestigduizend euro zaalhuur voor de gymlessen zou de gemeente een jaarlijkse exploitatiesubsidie moeten geven van tweehonderdduizend euro voor het zwem- en gymgebouw en 113.500 euro voor de losstaande gymzaal. De extra exploitatiebijdrage van het zwem- en gymgebouw is dus 86.500 euro per jaar. Dat is lager dan de honderdduizend euro die de gemeente als bovengrens voor een zwembadbijdrage had genoemd.

Inwoners van Abcoude en de rest van gemeente De Ronde Venen die gaan zwemmen hoeven veel minder ver te reizen als er lokaal een zwembad staat. Dit levert tijdswinst op en bespaart reiskosten. Om in te schatten hoe groot dit voordeel is, is eerst geschat hoeveel van de zwemmers in Abcoude ook elders zwemmen en waar ze zwemmen. Ruim tweeënvijftig procent van de zwembadbezoeken in Abcoude gaat niet door als er lokaal geen zwembad is. Van de groep die blijft zwemmen gaat ruim de helft naar het dichtstbijzijnde zwembad (het Bijlmerbad) op 7,6 kilometer en dertien reisminuten afstand (nog afgezien van parkeertijd), met anderhalf euro aan parkeerkosten. 

In de praktijk gaan mensen vaak naar een zwembad verder weg (Breukelen, Almere, Ouderkerk). De andere zwemmers, de leszwemmers, gaan naar een alternatief zwembad (mede omdat het Bijlmerbad forse wachttijden heeft voor leszwemmen) op zestien kilometer afstand en achttien minuten per auto (enkele reis), geen parkeerkosten. De reiskosten zijn gewaardeerd met negentien eurocent per kilometer en de reistijd is gewaardeerd met de standaard waarde (acht euro éénenzestig per uur) zoals die in MKBA’s voor infrastructuur gebruikelijk is. 

Besparing voor zwemmers
Een lokaal zwembad bespaart 101.643 euro aan kosten en 86.393 euro aan tijd (samen 188.036 euro) voor zwemmers die ook buiten Abcoude gaan zwemmen. Hier zit het voordeel voor de mensen die wel in Abcoude zouden zwemmen maar niet zwemmen als ze naar elders moeten, nog niet bij. Dit is wel gebruikelijk in MKBA’s. De standaardmethode schrijft hier de halveringsregel toe. De waarde van reiskosten (46.476 euro) en reistijd (39.517 euro) voor de niet gemaakte reizen is samen 85.992 euro. Deze baat is hier conservatief niet meegeteld.

Geen zwembad betekent ook minder sportsessies. Krap de helft van de verwachte zwembadbezoeken gaat niet door zonder lokaal zwembad. Hiervan leidt ongeveer een derde tot minder sport en bewegen. Dit is op ruwe wijze gekwantificeerd, vergelijkbaar zoals ik dat met Peter Horsselenberg bij de Dam tot Damloop heb gedaan.⁴ Dit gaf een baat van het hebben van een lokaal zwembad tussen de 29.838 en 59.767 euro. Gezondheidswinst tijdens het leven en besparing op de gezondheidskosten zitten hier niet in. Voor toekomstige studies met meer tijd ligt hier een grote uitdaging tot verbetering. Ook nieuw gepubliceerde literatuur⁵ kan hierbij nuttig zijn. 

Conclusie 
De jaarlijkse maatschappelijke baten van een zwem- en gymgebouw ten opzichte van een losstaand gymgebouw zijn groter dan de jaarlijkse maatschappelijke kosten: 217.500 tot 247.500 euro versus 86.500 euro. Dus één euro van de overheid voor het zwembad levert maatschappelijk meer dan twee euro vijftig op. Dat is een erg positieve baten-kostenverhouding.

Als de netto contante waarde wordt uitgerekend (over veertig jaar met drie procent discontovoet), zoals gebruikelijk bij een MKBA, dan is het saldo voor het zwem- en gymgebouw 3,2 miljoen euro positief. 

Daar komt nog een aantal niet in geld gewaardeerde effecten bij, zoals betere zwemvaardigheid bij kinderen en langer bewegen en meer sociale contacten voor kwetsbare senioren. Er zijn nog twee risico’s op extra kosten voor de gemeente bij een losstaande gymzaal: de BTW teruggave is onzeker, en de capaciteit is kleiner, wat bij uitbreiding van het aantal uren beweegonderwijs (wat het beleid van de PO-Raad is) voor extra kosten kan zorgen. 

Risico’s en pijnpunten
De hogere borgstelling voor het zwem-en gymgebouw is een lastig te kwantificeren kost voor de gemeente, tegelijk lijkt de kans op het inroepen van de borg en de schade die er dan is klein in verhouding tot de netto contante waarde. Juist de hogere borg was een pijnpunt voor de gemeente. De gemeenteraad vroeg de twee stichtingen (SAS&SZA) om de risico’s voor de gemeente verkleinen en vroeg de gemeente om uit te rekenen wat een losstaande gymzaal zou kosten (de MKBA ging min of meer uit van de normbedragen). 

De investeringskosten voor een nieuwe sporthal bleken beduidend hoger te zijn dan in de eerste berekening verondersteld (3,6 miljoen euro in plaats van 3 miljoen). Dat droeg de gemeente bij aan de investeringskosten. Samen met een half miljoen euro opbrengst van de grondverkoop onder de oude sporthal werd de garantie daardoor kleiner dan zestig procent van de investering, en daarmee acceptabel voor de gemeente. De benodigde exploitatiesubsidie werd door de hogere initiële bijdrage van de gemeente lager en kwam uiteindelijk op 125.000 euro. Waarop de gemeenteraad heeft ingestemd met het initiatief van de twee stichtingen; de bouw wordt momenteel voorbereid. 

Lessen
Terugkijkend zijn er een paar dingen die bijblijven:

• Niet alle alternatieven vanaf het begin bekijken verstoort de discussie en mogelijk de beslissing.
• De standaard MKBA-methode is goed toepasbaar bij sportfaciliteiten en geeft ook nuttige inzichten. 
• De reisvoordelen van sportfaciliteiten dichtbij kunnen fors zijn. 
• Qua waardering van gezondheidseffecten is nog veel te winnen. 
• Ook als niet alle effecten gewaardeerd kunnen worden, kan een inschatting van de waarschijnlijk grootste effecten al veel informatie opleveren.
• Sportfaciliteiten kunnen een erg hoge baten/kostenverhoudingen hebben, zeker in vergelijking met bijvoorbeeld infrastructuur. Dit geeft het gevoel dat te weinig geïnvesteerd wordt in sport. Op basis van één studie kan dat gevoel niet onderbouwd worden. Het pleit zeker wel voor het vaker doen van MKBA’s van sportfaciliteiten. 

Verwijzingen

1. Michiel de Nooij (2017) Maatschappelijke baten zwem-/gymgebouw Abcoude, 12 juni, Nota in opdracht van Stichting Abcoude Sport (SAS) en Stichting Zwembad Abcoude (SZA). Michiel de Nooij Economisch Onderzoek en Advies. 
2. Miro Lucassen (14 maart 2018) Dit raadslid ging de gemeenteraad juist uít om iets te bereiken. De Correspondent.
3. Romijn, Gerbert, en Gusta Renes (2013) Algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse. CPB/PBL.
4. Michiel de Nooij, Peter Horsselenberg (2015) De waarde van een sportevenement. 24 maart, column op Sport Knowhow XL.
5. Ecorys (2017) De sociaaleconomische waarde van sporten en bewegen. Rotterdam

Michiel de Nooij is zelfstandig economisch onderzoeker bij Michiel de Nooij Economisch Onderzoek en Advies. Hij is ervaren economisch onderzoeker met veel ervaring met maatschappelijke kosten-batenanalyses. Voor meer informatie: info@michieldenooij.nl of www.michieldenooij.nl.