27 mei 2025
Achtergronden
door: Jan Sleijfer
In de sportwereld draait alles om prestaties. Atleten streven naar het verbeteren van hun tijden, het verhogen van hun scores en het overtreffen van hun persoonlijke records. Het oplopen van blessures gooit daarbij vaak roet in het eten. Traditioneel ligt de focus op fysieke training, voeding en techniek. Echter, steeds meer sporters en coaches erkennen dat mentale en emotionele factoren een cruciale rol spelen in het bereiken van topprestaties. Het concept 'energie' wordt hierbij vaak genoemd, maar wat betekent dit precies in de context van sportprestaties en blessures?
Hoewel in de westerse sportwetenschap energie vaak wordt gedefinieerd in meetbare eenheden zoals calorieën of workload, wordt in veel Oosterse tradities een bredere kijk gehanteerd. In de Traditionele Chinese Geneeskunde (TCG) bijvoorbeeld, wordt gesproken over qi – een vitale levensenergie die door het lichaam stroomt. Qi wordt niet alleen geassocieerd met fysieke kracht, maar ook met mentale helderheid, emotionele balans en spirituele vitaliteit.
In Chinese sporten zoals kungfu (wushu) of tafeltennis is het cultiveren van qi net zo belangrijk als krachttraining of techniek. De gedachte is: als qi stroomt, presteer je vloeiender, alerter en met minder weerstand. Dit komt dicht in de buurt van westerse inzichten over flow, parasympathische activatie en mentale veerkracht.
Verstoorde energiebalans bij RED-S
Een extreem voorbeeld van het belang van energiebeheer is het syndroom RED-S (Relative Energy Deficiency in Sport). RED-S vervangt sinds 2014 de term Female Athlete Triad, dat duidde op de wisselwerking van een verstoord eetpatroon, verminderde botdichtheid en een onregelmatige menstruatie bij vrouwen. Echter, het probleem is breder en niet voorbehouden aan vrouwen.
Dit syndroom ontstaat wanneer er een langdurig energietekort is, vaak als gevolg van een disbalans tussen energie-inname en -verbruik. De totale energiehuishouding is uit balans. Het lichaam schreeuwt om energie en zet daarom bepaalde lichaamsfuncties op een laag pitje of zelfs helemaal uit. In vaktermen doet het lichaam er alles aan om bij chronische negatieve energiebalans de homeostase te handhaven. Fysiologische systemen die niet essentieel zijn om te overleven worden (tijdelijk) beperkt. Met alle gevolgen van dien.
RED-S kan leiden tot een breed scala aan gezondheidsproblemen, waaronder hormonale disfuncties, verminderde botdichtheid en verminderde immuniteit. Bovendien heeft het negatieve effecten op de mentale en emotionele toestand van de sporter, zoals stemmingswisselingen en verminderde concentratie.
Preventie en herstel
Helaas komt een verstoorde energiebalans (inclusief RED-S) bij veel sporters te laat aan het licht. Hard trainen en niet zeuren is nou eenmaal de norm. Ook wordt gewichtsverlies vaak opgevat als discipline en motivatie. Vooral bij sporten waarbij een laag gewicht of slank postuur belangrijk zijn om te presteren.
Het voorkomen van energiegebrek begint met bewustwording. Sporters, coaches en medische professionals moeten alert zijn op signalen van energietekort, zoals vermoeidheid, terugkerende blessures of stemmingswisselingen.
Bij NL sportpsycholoog maken we sporters in een vroeg stadium bewust van hun lichaamskracht, gevoelskracht en denkkracht. Als metafoor worden hiervoor Drie Batterijen gebruikt. Men leert enerzijds op verantwoorde manier de reserves van elke batterij op te zoeken. Anderzijds ontvangt men technieken en oefeningen om de batterijen weer op te laden. Lees hier meer over de Drie Batterijen-methode.
De legendarische Amerikaanse basketbalcoach Phil Jackson leidde teams als de Chicago Bulls en de Los Angeles Lakers naar meerdere kampioenschappen. Zijn succes had hij mede te danken aan het integreren van oosterse energieconcepten met westerse trainingsmethoden. Hij kreeg hierdoor al snel de bijnaam 'Zen Master'.
Een voorbeeld van zijn toepassing van oosterse principes is zijn gebruik van meditatie en ademhalingstechnieken om spelers te helpen bij het verminderen van stress en het verbeteren van focus. Deze praktijken hielpen de basketballers om hun innerlijke energie te cultiveren en optimaal te presteren op het veld. Kobe Bryant sprak vaak over de invloed van Phil Jackson's 'Zen'-benadering op zijn spel:
'Alles veranderde... hoe ik het spel bekeek... Ik dacht dat het tactisch was, fundamenten, training... hij liet ons oefeningen doen zonder een basketbal... bracht de spiritualiteit van het spel binnen, mindfulness die uit het spel komt, hoe je jezelf opzij zet, je ego stil maakt, moeiteloos basketbal speelt.' Bron: Next Level Coaching
Deze benadering hielp Bryant om zijn ego te beheersen en zich te concentreren op het team, wat leidde tot uitzonderlijke prestaties op het veld.
Het beste uit twee werelden
In plaats van energie te zien als een vaag of zweverig concept, zouden we het kunnen beschouwen als een verbindend principe dat zowel in oosterse als westerse zienswijzen voorkomt – maar elk op hun eigen manier. De westerse wetenschap biedt meetbaarheid en controle, terwijl de oosterse benadering uitnodigt tot meer innerlijke afstemming en preventieve zorg.
De uitdaging voor de toekomst ligt in het combineren van het beste van beide werelden. Niet óf krachttraining óf ademhalingsoefeningen. Niet óf evidence based interventies óf introspectieve technieken. Maar een geïntegreerde aanpak waarin zowel de wetenschap van het meten als de wijsheid van het voelen een plek krijgt.
Conclusie
Energie is de onzichtbare kracht achter elke sportprestatie. Het in balans houden van fysieke, mentale en emotionele energie is essentieel voor het bereiken van topprestaties en het behouden van gezondheid op lange termijn. In die zin is het tijd om onze definitie van energie opnieuw te laden. Door energie niet langer te beschouwen als een vaag concept, maar als een meetbare en beheersbare factor die centraal staat in sportpsychologie en sportprestaties.
Jan Sleijfer is naast oprichter van NLsportpsycholoog tevens therapeut Traditionele Chinese Geneeskunde. Na zijn afgeronde ALO studeerde hij cum laude af als sociaal psycholoog aan de Universiteit van Amsterdam en specialiseerde als geregistreerd sportpsycholoog en HBO complementair additief therapeut. Verder traint hij ruim 25 jaar de fysieke en mentale weerbaarheid van justitiepersoneel en schreef in 2021 het boek MINDBOXING – Het gevecht tussen je oren.
Deel dit bericht:
0 reacties
Nog geen reacties. Wees de eerste!
Voeg je reactie toe
Wij sturen jou één keer per twee weken een e-mail met de belangrijkste opinies en artikelen van Sport Knowhow XL.
