Sportbestuurders, kijk in de spiegel

door: Marian ter Haar

Dat sport en politiek niets met elkaar te maken hebben, is niet meer vol te houden. Helaas verschuilen sportorganisaties zich nog altijd achter die dooddoener om geen standpunt in te hoeven nemen. Het WK voetbal van 2022 in Qatar, het WK voetbal volgend jaar in de Verenigde Staten, de protesten tegen Israël vanwege het Gaza-conflict in de Vuelta. Politiek dringt onvermijdelijk het domein van de sport binnen. Niet alleen de FIFA, het IOC, de KNVB of het NOC*NSF worden gedwongen zich hiertoe te verhouden, ook bestuurders van lokale sportverenigingen worden ermee geconfronteerd.

Ik snap het dat je een standpunt over Gaza niet zo gemakkelijk met je vereniging verbindt. Toch is het waardevol om in de eigen lokale omgeving kleur te bekennen bij maatschappelijke thema’s die spelen. Dit vraagt binnen de vereniging om een gesprek over de maatschappelijke rol die zij in de gemeente vervult. Wat verwachten de leden van hun vereniging en wat kan de vereniging van haar leden verwachten? Waar moet de sport zich wel of niet mee bemoeien?

In Amsterdam kwamen vorige week 250.000 mensen samen om actie van het Nederlandse kabinet te eisen tegen Israël om het genocidale geweld in Gaza te stoppen. De sportwereld bleef stil. Laat het je ongemoeid? Vind jij dat je hier als bestuurder buiten staat? Natuurlijk niet. Tegelijk is een legitieme vraag of je naast alle zorgen die het besturen zo zwaar maakt, óók nog een standpunt over Gaza in moet nemen? Hoe komt het dat de sociale en politieke kant van de sport ook lokaal minder profiel heeft en niet zo uitgesproken is? Dat is anders geweest. Sport is immers politiek in heel zijn wezen. Lees bijvoorbeeld ook wat Sandra Meeuwsen hierover te zeggen heeft.

De sport is in de afgelopen decennia steeds verder meegevoerd op de golven van het neoliberalisme. Het wordt afgerekend op het resultaat. We steken als maatschappij geld in sport en we willen er medailles voor terugzien. De maatschappelijke, morele en vormende aspecten ervan worden voor een plek in het gemeentelijke beleid vertaald naar een belofte over de impact die het genereert. In meetbare, zichtbare liefst economische effecten. Maar is dat de werkelijke waarde?

Kracht van sport
Mensen uit de sportsector praten graag over de kracht van sport, en die kracht van sport is er ook. Het is gezond, maar er is meer dan dat. Sportverenigingen leren kinderen niet alleen voetballen, schaatsen of tennissen. Ze begeleiden kinderen ook in hun ontwikkeling: door de regels van het spel, door samenwerking en door respectvol omgaan met elkaar.

Sportverenigingen hebben een pedagogische opdracht. In het verlengde daarvan hebben zij de plicht om na te denken over welke bijdrage ze leveren aan de samenleving. Kan jij zelf langs de lijn staan als je ziet dat jouw scheidsrechters – terwijl je er naar kijkt – de principes van fairplay geweld aan doen?

Een individuele bestuurder zal vaak medestanders zoeken in de vereniging, bijvoorbeeld rond thema’s als veiligheid en inclusie. Zo kan een eerste gesprek ontstaan, voorafgaand aan de Algemene Ledenvergadering. Is het niet redelijk te verwachten dat een  vereniging zich de vraag stelt hoe deze zich verhoudt tot de maatschappij, waarin polarisatie groeit en de sport een van de weinige plekken is waar veel verschillende mensen elkaar ontmoeten? Daar geldt niet automatisch het recht van de sterkste of de meeste stemmen gelden, maar telt wel een gemeenschappelijk draagvlak voor het respectvol omgaan met verschillen en minderheden. Iedereen mag meedoen.

De angst van sportbestuurders om deze maatschappelijke rol te agenderen in de vereniging is begrijpelijk. Een dialoog beginnen brengt immers het risico met zich mee, bijvoorbeeld dat mensen zich onveilig, gekwetst of uitgesloten voelen. Onder het mom van inclusie wegblijven van morele en politieke standpunten, is niet wat de sport op de langere termijn goed zal doen en dat kan niet de bedoeling zijn.

Laten we het gesprek voeren over wat ‘Iedereen mag meedoen’ werkelijk betekent en welke voorwaarden daarbij in onze eigen verenigingen gelden. Niet iedereen hanteert dezelfde definitie. Er zijn mannen- en vrouwencategorieën in de sport, maar in het huidige tijdsgewricht wringt dat. Of ze willen of niet, sportbestuurders worden gedwongen om hier over na te denken, op dezelfde manier als de internationale sportwereld na moet denken over het WK wielrennen in Rwanda en de deelname van de wielerploeg Israël-Premier Tech aan de Vuelta. Als regimes die structureel mensenrechten schenden, de sport aangrijpen als propagandamiddel, kun je als bondsbestuurder de ogen toch niet langer sluiten? Gelukkig komt er beweging.

Op lokaal niveau dienen zich ook morele dillema’s aan. Vroeger hadden we in Nederland rooms-katholieke, protestants-christelijke of op sociaaldemocratische leest geschoeide sportverenigingen. Sport is onderdeel van iemands identiteit en mensen verenigen zich nu eenmaal graag met mensen met een gelijke achtergrond. Tegenwoordig weten we vaak niet meer waar RK in de naam van een sportvereniging voor staat. Tegelijkertijd zien we sportverenigingen die een thuis vormen voor mensen met een migratieachtergrond. Zij voelen zich daar meer op hun gemak, met mensen met een zelfde geschiedenis in Nederland. Als dergelijke verenigingen in competities tegen ‘autochtone’ verenigingen spelen, wordt er vaak gediscrimineerd. Waar is dan de inclusieve sport? Waar is dan de maatschappelijke taak van de sportvereniging? Lokale sportbestuurders moeten dit bespreekbaar maken, want de club heeft een verantwoordelijkheid als het gaat om het opvoeden van jeugdleden tot veerkrachtige mensen én democratisch burgerschap.

Stel jezelf vragen
Daarom mijn oproep: verenigingen, kijk in de spiegel. Stel jezelf de vragen: wat voor vereniging willen wij zijn? Voor wie zijn we er? Welke waarden willen wij uitdragen, en wat verwachten wij van onze leden en zij van ons? Voer dit gesprek met jong en oud, en betrek jongeren bewust. Vraag hen wat zij van de vereniging verwachten, hoe zij willen bijdragen, en geef hen het vertrouwen dat nodig is om binding met de club te laten groeien. Zo leren jeugdige sporters niet alleen hun eigen stem te laten horen, maar ook de ander werkelijk te zien en te respecteren.

Voor bestuurders ligt hier een duidelijke opdracht. Laat zien dat je vereniging maatschappelijk betekenisvol wil zijn en bijdraagt aan de kwaliteit van onze samenleving. Dat is niet alleen van waarde voor de sport en voor de maatschappij, het versterkt ook de vereniging zelf. Het vergroot het vertrouwen van leden, stimuleert onderlinge samenwerking en geeft richting in een complexe tijd. Wanneer het onvermijdelijk is dat ook morele of politieke standpunten aan de orde komen, kun je immers maar beter beslagen ten ijs komen.

Marian ter Haar heeft bijna twintig jaar gewerkt bij Kenniscentrum Sport en Bewegen en haar voorgangers. Ze werkte aan kennisontwikkeling over de waarde van sport en bewegen als middel in samenwerking rondom preventie, gezondheid, participatie, re-integratie en sociale cohesie. Zij is in 2014 gepromoveerd op hoe gemeenschappelijkheid ontstaat in samenwerking aan complexe vraagstukken. Sinds december 2022 geniet zij pensioen, en is onder meer actief als lid van de Raad van Toezicht bij SportUtrecht en NIVM, en lid van de wetenschappelijke adviesraad van NWO-project: Re/Presenting Europe, onder meer Arenas of Belonging: Sport Heroes as Models of Aspiration, Inspiration, and Participation. Ook is zij ambassadeur van Boksend Opvoeden.