Het ideale beheermodel bestaat niet

door: John Machiels

Gemeenten zijn de belangrijkste eigenaar van zwembaden, binnen- en buitensportaccommodaties. De gemeente is eigenaar omdat ze vanuit de historie de wettelijke plicht hebben bewegingsonderwijs te huisvesten en omdat ze sportverenigingen wensen te faciliteren. Het is dan ook begrijpelijk dat de gemeente verantwoordelijkheid heeft voor het beheer en de exploitatie van deze sportaccommodaties, waar op hoofdlijnen drie varianten voor zijn ontstaan: 1. de gemeente doet het zelf; 2. de gemeente vraagt een bedrijf dit voor hen te organiseren; 3. de gemeente vraagt de gebruiker hierin verantwoordelijkheid te nemen.

Op bovenstaande zijn in de praktijk tal van varianten ontstaan. Alle in een vorm met specifieke afspraken tussen gemeente en particulier initiatief (in de vorm van een vereniging dan wel een bedrijf). Een gemeente doet dit vanuit haar rol als eigenaar van het object en haar rol als beleidmaker. Vanuit deze rollen moet een object goed beheerd worden en moeten tegelijkertijd de door de gemeente gewenste activiteiten georganiseerd worden.

Bij de buitensport worden er vooral afspraken gemaakt met ideëel particulier initiatief: de sportverenigingen. Voor het beheer van zwembaden en binnensportaccommodaties is er vaker sprake van het maken van contractuele afspraken met commercieel particulier initiatief (het bedrijfsleven). Per gemeente is hierin meer of minder maatwerk geleverd, afhankelijk van bijvoorbeeld het lokale verenigingsleven en/of politiek bestuurlijke voorkeuren.

De verhoudingen tussen overheid, particulier initiatief en inwoners zijn in de afgelopen decennia veranderd:

• inwoners zijn in toenemende mate zelf hun sportactiviteiten gaan organiseren (wandelen , fietsen etc.);
• er zijn steeds meer commerciële aanbieders van sport en bewegen;
• er zijn steeds minder bedrijven die voor gemeenten sportaccommodaties willen beheren en exploiteren;
• verenigingen hebben het steeds lastiger om vrijwilligers te vinden die bereid zijn beheer en exploitatietaken uit te voeren;
• in toenemende mate richten gemeenten hun eigen sportbedrijven op en lijken er minder exploitaties aanbesteed te worden;
• gemeenten zijn op zoek naar meer invloed en flexibiliteit in de wijze van beheren en exploiteren, terwijl eerder het wegleggen van financiële risico’s leidend leek in de keuze voor een model.

De behoefte aan meer invloed en flexibiliteit komt vooral doordat de maatschappij steeds sneller verandert en ook de beleidsmatige uitdagingen toenemen, in omvang en in complexiteit. Het afsluiten van tien- of vijftienjarige overeenkomsten met starre afspraken past daar niet bij. Uitdagingen op het gebied van duurzaamheid, preventieve gezondheidszorg en in het sociaal domein zijn moeilijk te combineren met het vastleggen van langdurige (financiële) afspraken.

Er bestaat geen model dat alle gemeenten past. Het ideale model biedt gemeenten maximale invloed, gecombineerd met minimale risico’s. Dat model bestaat echter niet. Op basis van welke criteria moeten gemeenten dan een keuze maken voor een model voor beheer en exploitatie? Wat zijn daarbij belangrijke argumenten en uitgangspunten?

1. Eigendom gaat gepaard met het nemen van verantwoordelijkheid
Als je eigenaar bent van een voorziening, veronderstelt dat ook verantwoordelijkheid voor het in stand houden en onderhouden van die voorzieningen. Dat brengt de opdracht mee om dat goed te organiseren.

2. Ken je gebruikers
Het overdragen van verantwoordelijkheden aan gebruikers kan goed werken. Mits er bepaalde zekerheden zijn dat gebruikers (verenigingen) zich verantwoordelijk voelen voor de voorziening, een zekere mate van deskundigheid bezitten en op dat punt een vorm van continuïteit kunnen bieden.

3. Invloed gaat gepaard met het dragen van risico
Meer invloed betekent meer (financieel) risico. Dat is vanuit gemeentelijke optiek altijd betrekkelijk, aangezien de financiële risico’s in nagenoeg alle constructies uiteindelijk toch bij de eigenaar van de voorziening terecht komen. Voor een deel kunnen die worden weggelegd, vooral bij commerciële exploitatiebedrijven. In het geval van eigen sportbedrijven of afspraken met gebruikers is dat lastiger.

4. Zorg voor flexibiliteit in (contractuele) afspraken
Maatschappelijke ontwikkelingen eisen bijna dat afspraken flexibel zijn. Dat is makkelijker met een eigen sportbedrijf of met een lokale stichting dan in het geval dat er een aanbestedingstraject is doorlopen en er voor tien of vijftien jaar afspraken worden gemaakt.

5. Professionele bedrijfsvoering
Er zijn voorbeelden waarin verenigingen beter en professioneler beheren dan een daartoe ingericht bedrijf. Die voorbeelden zijn in aantal wel in de minderheid en bevatten ook risico’s voor wat betreft de continuïteit van deze professionele dienstverlening.

6. Streef naar schaalvergroting
Schaalvergroting is een middel om professionaliteit en kwaliteitsverbetering te realiseren. Schaalvergroting kan worden gerealiseerd door als gemeenten samen te werken in de uitvoering, of door meer indirect ‘te profiteren’ van de schaal die een professionele partij heeft die tientallen exploitaties door het hele land heeft uit te voeren.

7. Wees een goed opdrachtgever
In alle gevallen van het uitbesteden van beheer- en exploitatietaken aan, ontstaat er een relatie tussen een opdrachtgever (de gemeente) en een opdrachtnemer (een eigen sportbedrijf, een commerciële exploitant of een vereniging of stichting). Net zoals een gemeente eisen mag stellen aan een opdrachtnemer, mag omgekeerd een opdrachtnemer ‘eisen’ dat een gemeente haar rol als opdrachtgever professioneel invult. Het gaat dan bijvoorbeeld over de manier waarop onderling overleg is ingericht en er sprake is van deskundigheid, continuïteit en betrokkenheid bij een gemeentelijke accountteam. Dat is een voorwaarde voor het laten ontstaan van wederzijds vertrouwen.

Voor meer informatie: Vereniging Sportbedrijven Nederland

John Machiels is strategisch adviseur bij NV SRO dat gemeentelijk vastgoed beheert en exploiteert in negen gemeenten.