De Gezonde Generatie komt er niet

door: Wouter de Groot

De aandacht voor sport, bewegen en een gezonde leefstijl is groot. Dat lijkt tenminste zo, wanneer je je in de wereld van sport, bewegen en een gezonde leefstijl bevindt. Het aantal initiatieven, akkoorden en regelingen om meer mensen in beweging te krijgen is nauwelijks meer bij te houden. Daardoor begin ik mij inmiddels af te vragen of men elkaar nog wel aan het versterken is en niet, zoals je ook zou kunnen veronderstellen, aan het tegenwerken. Men vist immers in dezelfde vijver. Dit alles zou moeten leiden tot ‘de gezondste jeugd en/of bevolking ter wereld’ in 2040. 

Zolang wij als samenleving echter blijven investeren in een beleid dat het aantal mensen aan de onderkant van de samenleving steeds verder vergroot, kunnen we die Gezonde Generatie in 2040 op onze buik schrijven. Als niemand bereid is om iets eerlijker te delen, dan groeit het aantal havenots en daarmee het aantal mensen dat er naar verwachting een ongezonde leefstijl op na zal houden. En dit geldt uiteraard niet alleen voor Nederland, maar voor de gehele wereld.

Offervaardigheid
Na afloop van het Nationaal Sportcongres op 24 juni jl. viel een aantal stukjes van de puzzel op de juiste plek. De keynote van het congres werd verzorgd door Bart Götte¹. Hij vertelde over transitievraagstukken. Een kernelement bij transities is offervaardigheid: 'in hoeverre ben je bereid om de waarden uit het verleden te verlaten voor nieuwe waarden in de toekomst?'. De samenleving moet beter gaan anticiperen op veranderingen waarvan we niet precies weten hoe ze impact zullen hebben. Dat betekent dat we in Nederland steeds vaker ‘de dingen moeten gaan doen die nodig zijn’. Hiertoe waren we een aantal eeuwen geleden nog in staat (strijd tegen het water). 

Momenteel scoren wij op vele indicatoren (internationaal) steeds slechter. Overigens niet alleen waar het om sporten en bewegen gaat, maar ook op o.a. taal- en rekenvaardigheid. We worden volgens mij ook in toenemende mate ‘anders slim’. Lezen is immers voor de dommen en wetenschap is ook maar een mening. Het enige dat ons nog enigszins op de been houdt, is dat andere landen nóg beroerder scoren dan wij.

Vooralsnog lijkt het erop dat niets helpt. Wanneer we de gevestigde belangen laten bepalen hoe we Nederland gezonder kunnen maken, terwijl het overheidsbeleid erop gericht is om geen visie te ontwikkelen, geen regie te nemen en alles aan de markt over te laten, dan verandert er niets. We zullen het met elkaar weer eens moeten gaan hebben over in wat voor land we willen leven in - even rekenen hoor… 2028, plus 4, plus 4, plus 4, … - 2052. Op basis van die visie (je zou het ook een plan kunnen noemen, misschien zelfs wel een Plan) worden keuzes voor de toekomst gemaakt. En kiezen doet pijn. Welke offers zouden wij in Nederland moeten brengen om in 2040 en 2052 de gezondste bevolking ter wereld te willen hebben? En bij wie zou dit dan het meeste pijn doen?

Gratis stemadvies
Laten we dit in ons achterhoofd houden nu we ons als land hebben gebonden aan een verhoging van de NAVO-norm. Als je daarnaast al onze bestaande problemen (woningen, klimaat, (gezondheids)zorg, onderwijs, et cetera) op wilt lossen zijn er volgens Mark Rutte drie manieren om ze te financieren: door te bezuinigen, door de belastinginkomsten te verhogen of door de staatsschuld op te laten lopen. Hij gaf als NAVO-baas aan dat de VVD geen voorstander is van de laatste twee opties. Ik vermeld dit gratis stemadvies, omdat het afkomstig is van de man die de afgelopen jaren verantwoordelijk is geweest voor het gebrek aan visie, het overdragen van zo ongeveer alles aan de markt en het snel oplopen van de welvaartsverschillen in Nederland. Ter aanvulling vermeld ik dat een gebrek aan bestaanszekerheid een belangrijke oorzaak is van een ongezonde leefstijl.

Om verbetering aan te brengen in de leefstijl van mensen zouden we dus volgens mij kunnen beginnen met het betalen van eerlijke belastingen (fair share). Niet per se meer. Ik ben er een voorstander van dat iedereen (personen en bedrijven) naar vermogen bijdraagt om de zaken te betalen waar wij als samenleving behoefte aan hebben. En dat bestaat op hoofdlijnen uit de volgende elementen: werk wordt minder belast, vermogen wordt zwaarder belast en iedereen (ook multinationals) betalen een eerlijk deel aan belastingen in het land waar het geld wordt verdiend. Het kan niet zo zijn dat een multinationale koffieboer effectief € 0 belasting betaalt over een omzet van vele tientallen miljarden en dat het café op de hoek wordt aangeslagen voor € 18.000 over een omzet van enkele tienduizenden euro’s. We zouden het eens budgetneutraal uit kunnen rekenen voor 2025 en dan kijken hoe de belastinginkomsten naar de toekomst toe kunnen groeien.²

In het verlengde van de voorgaande alinea lijkt de tijd ook aangebroken om grenzen te stellen aan de extreme rijkdom van enkele individuen en multinationale ondernemingen. Ingrid Robeyns³ betoogt in haar boek Limitarisme⁴ dat wij niet alleen zouden moeten streven naar een samenleving zonder armen, maar ook naar een samenleving zonder extreem rijken. Extreme rijkdom gaat hand in hand gaat met klimaatschade en ecologische schade, via de consumptie- en investeringspatronen van de zeer rijken. 

Extreme rijkdom
Extreme rijkdom ondermijnt de democratie via donaties aan bevriende politici, het inschakelen van lobbyisten en het overnemen van mediabedrijven. Bovendien voegt steeds meer persoonlijk vermogen op een bepaald moment niets meer toe, en doet dat geld veel meer goed als het gebruikt wordt voor urgente noden. Maar het meest fundamentele argument tegen extreme rijkdom is een moreel argument: niemand van ons verdient het om zo rijk te zijn, omdat onze successen in grote mate terug te leiden zijn tot toevalsfactoren: denk aan onze aangeboren talenten, waar ons wiegje stond en welke kansen we gekregen hebben. En ook randvoorwaarden, zoals een rechtsstaat of uitvindingen uit het verleden, die grote bijdragen leveren aan economisch succes.⁵ 

In een interview met Boekenkrant zegt Ingrid Robeyns over limitarisme het volgende: 'Dit is het goede nieuws: de mensen die een beter leven hebben in een limitaristisch economisch systeem zijn veruit in de meerderheid ten opzichte van diegenen die bij deze transitie zullen moeten inleveren.'6 Zij maakt duidelijk hoe de offervaardigheid moet worden toegepast en door wie de offers moeten worden gebracht.

Bovendien lijken extreem rijken en multinationals in het huidige tijdsgewricht een voorkeur te ontwikkelen voor extreemrechts gedachtegoed. En dat gaat niet zelden gepaard met het combineren van hun macht en invloed om autocratische tendensen in de samenleving aan te wakkeren. We zien het nu ook in de Verenigde Staten gebeuren; het gros van de tech multimiljardairs combineert macht over (sociale) media met exorbitante vermogens waarmee politieke invloed wordt gekocht. Het gebeurt niet eens meer in het geniep, zoals vroeger zo vaak het geval was (ook ter linkerzijde van het politieke spectrum), maar gewoon waar iedereen het goed kan zien. 

In autocratieën is dit uiteraard al te doen gebruikelijk en dit autocratische bestuursmodel lijkt ook steeds vaker van toepassing op de sportwereld. Macht en invloed zijn gewoon te koop en het geld stinkt niet. De sport moet immers groeien. Even los van waar je politieke voorkeur naar uit gaat; met droge ogen beweren dat de democratie versterkt wordt door deze ontwikkeling lijkt zelfs voor de beste acteurs nauwelijks mogelijk. Democratie is stroperig en dat zit mensen met daadkracht in de weg. Tegenwoordig is het ook erg hip (ik hoop dat dit woord inmiddels zo ouderwets is dat het weer ‘in’ is) om nationalisme, religie en het inperken van de persvrijheid en onafhankelijke rechtspraak van stal te halen. Een kwalijke cocktail als je het mij vraagt. Terwijl de statuten en reglementen van alle (internationale) sportfederaties bol staan van de (westerse) mensenrechten en democratische processen.

Wat heeft dit nu allemaal met de Gezonde Generatie te maken? Zo ongeveer alles. Decennia van neoliberale sloopkogels hebben gezorgd voor een systeem waarbij we in een land als Nederland een ‘onderlaag’ van enkele miljoenen mensen nodig blijven hebben om de welvarende bovenlaag een comfortabel leven te laten leiden. In Nederland is het welvarende deel van de bevolking behoorlijk groot en dat is uiteraard volledig onze eigen verdienste. Op wereldschaal is een nog groter deel van de bevolking nodig dat veroordeeld is tot tijdelijke contracten, slechte huisvesting, etc. Deze mensen leveren de bulk van de input voor de statistieken wanneer het gaat over de ongezonde leefstijl. Mijn vermoeden is dat de ongezonde leefstijl zich langzaam uit gaat breiden naar de sociaaleconomische lagen van de bevolking die net iets boven de allerarmsten liggen. En dat zal zich vooral voordoen wanneer de economie afkoelt. Nu hebben we nog een groot tekort aan arbeidskrachten, maar er komt een tijd dat dit tekort afneemt of omslaat naar een groeiende werkloosheid. Maar goed, dan kunnen we altijd nog de asielzoekers de schuld geven.

We kunnen dus ongecoördineerd vele, vele initiatieven blijven ontplooien om steeds meer Nederlanders aan het sporten en bewegen te krijgen. Dit alles zal geen zoden aan de dijk zetten wanneer we niet gelijktijdig investeren in een andere organisatie van onze samenleving. Dat systeem moet veranderen, dat systeem moet in transitie en hiervoor zullen de offers moeten worden gebracht. Zolang wij blijven stemmen op partijen die bestaansonzekerheid juist vergroten, zullen wij nooit de gezondste bevolking ter wereld krijgen. Het is maar te hopen dat dweilen met de kraan open dan een olympische sport wordt. Ik zie medaillekansen voor Nederland

Dit is mijn laatste artikel onder de hoofd-/eindredactie van Peter Hopstaken. Je hebt iets heel moois neergezet. Hartelijk dank voor de prettige samenwerking.

Wouter de Groot is politicoloog en afgestudeerd in de Internationale Betrekkingen. Hij adviseert, onderzoekt, bestuurt en examineert al meer dan 30 jaar in de sport. Voor meer informatie: ogvsportadvies@gmail.com.