“We moeten meer leren over wat burgers zelf willen”

door: Emilie Maclaine Pont | 18 december 2018

Wat is de maatschappelijke waarde van sport en bewegen? Wat voor impact hebben sport en bewegen op bredere thema’s als gezondheid, geluk en welvaart? En hoe kan deze impact worden vergroot? Die vragen onderzoekt associate lector Willem de Boer binnen de tweede onderzoekslijn, die – niet verrassend – De Maatschappelijke Waarde van Sport en Bewegen heet.

Binnen de onderzoekslijn staan drie sub-onderwerpen centraal: ‘het meten van sportimpact’, ‘een leven lang gezond en gelukkig met sport en bewegen’ en ‘de organisatie van passend en aantrekkelijk sport- en beweegaanbod’. De Boer: “Het gaat ons echt om een brede insteek. “Voorheen waren vooral economische impact en gezondheidseffecten onze belangrijkste aandachtsgebieden. Nu kijken we ook naar bijvoorbeeld sociale gevolgen. Wat voor impact heeft sporten op hoe iemand in zijn vel zit? Hoe kan sport en bewegen helpen om de maatschappelijke ongelijkheid te verkleinen, nu en in de toekomst? Kortom: we onderzoeken vanuit het perspectief van de brede welvaart wat sport en bewegen betekenen voor de samenleving.”

De invloed van sport en bewegen op verschillende aspecten van brede welvaart wordt steeds beter aangetoond, geeft De Boer aan. “Ook bij de HAN zijn we daar de afgelopen jaren al veel mee bezig geweest. Zo kijken we niet alleen naar de effecten van additionele beweegminuten op gezondheid, maar ook naar de effecten van wekelijks sporten op welzijn en geluk. De maatschappelijke effecten van sport en bewegen proberen we – waar dat mogelijk is – ook in waarde uit te drukken. Daarmee is het overigens nog steeds een uitdagende puzzel, maar het doel is om in ieder geval tot een betere waardering te komen dan tot dusverre het geval is geweest.”

Wat willen mensen zelf?
Naast het verzamelen van gegevens en het bieden van inzicht, willen De Boer en zijn HAN-collega’s dus bijdragen aan een gezondere en gelukkige samenleving. Volgens de associate lector zijn sport en bewegen daar een uitermate geschikt middel voor. Daarvoor is het volgens hem wel nodig dat er veel meer wordt gekeken naar wat mensen zelf willen.

“Sport is nog sterk gefocust op de aanbodkant, maar wat de sporter of de niet-sporter zelf wil, wordt vaak niet gevraagd. Zo wordt er in Nederland bijvoorbeeld veel geïnvesteerd in buurtsportcoaches. Die creëren vaak nieuw aanbod naast al het aanbod dat al bestaat. Soms voegt dat daadwerkelijk iets toe, maar in andere gevallen is dat voornamelijk interessant voor mensen die toch al veel bewegen, of er komt maar een handjevol aantal mensen op af die het na één of twee keer voor gezien houden. In feite is er een nieuw type beweegaanbod gecreëerd waarvan we geen idee hebben of het substantieel meer mensen aan het sporten of bewegen helpt, maar dat wel volledig publiek gefinancierd wordt. Weinig mensen lijken zich afvragen of dit een efficiënte of zelfs maar effectieve investering is.”

Dat moet dus anders, meent De Boer. “Ik wil niet zeggen dat buurtsportcoaches en combinatiefunctionarissen geen goed werk doen, integendeel, maar of ze gezamenlijk substantieel bijdragen aan een hogere sport- en beweegdeelname in Nederland? We weten het gewoonweg niet. Wel staat de lokale context centraal. We zijn in Nederland geneigd te zeggen: deze lokale context is zo uniek, daar moeten we een nieuwe oplossing voor bedenken. Daarmee lijken veel van deze professionals het wiel opnieuw uit te moeten vinden. We zouden meer moeten kijken naar welke inzet helpt en onder welke voorwaarden. En vervolgens hoe we die interventies kunnen opschalen. Uit evaluaties blijkt dat beleidsmakers en buurtsportcoaches tevreden zijn en trots op wat ze doen, maar de mensen om wie het gaat, zijn daarbij buiten beschouwing gelaten. Wij moeten meer leren over wat burgers zelf willen en ons meer richten op maatregelen die effectief zijn gebleken.”

Gebrek aan durf
De Boer gaat nog een stap verder: “Landelijk is er heus wel veel belangstelling om te investeren in sport en bewegen. Maar er is ook veel twijfel omdat onduidelijk is op welke manier je dat zou moeten doen. Dat ligt ook aan de sportsector zelf: die kijkt veel naar anderen en is te weinig kritisch op zichzelf. Je moet niet alleen naar Den Haag roepen dat er meer geld naar sport moet, maar ook concreet aan kunnen aangeven waarin geïnvesteerd moet worden en wat dat oplevert. Zonder gereedschap kan een minister moeilijk bouwen. Zo kijkt de overheid wel naar de mogelijkheid tot een gratis sportpas voor kinderen, maar er is, begrijpelijkerwijs, zonder bewijs nog weinig durf om dat soort maatregelen echt uit te voeren. Als het lukt om aan te tonen dat de Brede Regeling Combinatiefuncties substantieel helpt om honderdduizenden mensen aan het sporten te krijgen die dat anders niet zouden doen, versterkt dat de politieke positie van de regeling. Nu is het bij elke formatie en begroting weer bibberen. Als we met ons onderzoek de maatschappelijke waarde van sport en bewegen laten zien, zowel algemeen als voor specifieke maatregelen, maakt dat de drempel om te investeren lager.”

Sport en bewegen als middel voor preventie en het betaalbaar houden van de gezondheidszorg hebben de persoonlijke interesse van De Boer, die hier al eerder onderzoek naar deed. In zijn proefschrift liet hij bijvoorbeeld zien dat sport een effectief middel is voor het verkleinen van gezondheidsverschillen. “Onlangs hebben we ook aangetoond dat de sportdeelname ook tussen vergelijkbare aandachtswijken in belangrijke mate verschillen in de zorgkosten verklaart.

Stijgende zorgkosten?
Het RIVM beweerde echter in een onderzoek dat meer bewegen tot langer leven leidt en daarmee de zorgkosten juist iets zouden stijgen. Die uitkomst lijkt haaks op die van De Boer te staan. Zelf kijkt hij er genuanceerder naar. “Dat was een modelstudie, waarmee het instituut de effecten van een beperkt aantal ziekten doorrekende, waaronder sportblessures. Met een breder perspectief waren de besparingen ongetwijfeld hoger uitgevallen. Ook was er geen sprake van differentiatie tussen de zorgkosten van mensen die sporten en die dat niet doen, terwijl we weten dat de ziekteduur en kostenlast van mensen met een gezonde leefstijl vaak veel lager zijn. De focus op alleen zorgkosten is bovendien veel te nauw. Er zijn ook effecten van sport en bewegen op bijvoorbeeld deelname aan het arbeidsproces, waarmee zorgkosten juist gefinancierd worden. In de toekomst hoop ik eens mee te kunnen werken aan een studie die de brede effecten van sport op de gehele levensloop in kaart brengt, van zorgkosten tot geluk en van sociale effecten tot productiviteit. Maar dat het verband er is en dat het in grote mate positief is, staat voor mij buiten kijf. Ondertussen gaan we, ook met het onderzoek in ons lectoraat, daar weer kleine puzzelstukjes voor maken.”