“In Waadhoeke zie je wat er gebeurt als je drempels voor jongeren echt weghaalt”

door: Emilie Maclaine Pont | 4 december 2025

In de Friese gemeente Waadhoeke – waar onder meer Franeker onder valt – gebeurt iets wat elders in Nederland scherp in de gaten wordt gehouden: jongeren tussen twaalf en zestien jaar krijgen geld om te gaan sporten, bewegen en cultuur te bezoeken, niet alleen de jongeren die het financieel moeilijk hebben, maar alle jongeren. Het project Gratis Aktyf blijkt zo’n succes dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) nu een grote stap verder zet.

Waar eerst alleen kinderen van 12 tot 16 jaar een tegoed kregen, maken vanaf aankomende januari ook jongeren van 17 tot 23 jaar daar aanspraak op. In totaal betreft het pakweg 5.000 tegoedbonnen. Bovendien gaat het om een hoger bedrag, namelijk 300 in plaats van 200 euro.

Het platform MoveNL van Sportunity is bij het project betrokken als sporttechpartner van YnBeweging. Volgens Niels Schut, directeur van Sportunity, begon Gratis Aktyf met een vooruitstrevende wethouder. “René de Vries pleit er al jaren voor dat drempels om te bewegen of mee te doen met cultuur omlaag moeten, vooral voor jongeren van twaalf tot zestien. Hij zag dat jongeren steeds minder goed in hun vel zitten. Sporten en samen cultuur beleven versterken hun sociale netwerk en daarmee hun mentale welbevinden, maar ze weten ze vaak niet hoe ze hun weg kunnen vinden naar sportaanbieders, laat staan hoe je subsidie aanvraagt. Gratis Aktyf moest die negatieve tendens doorbreken. Deelname aan sport en cultuur moet volgens De Vries net zo vanzelfsprekend en toegankelijk zijn als naar de basisschool gaan.”

Een pas voor alle jongeren
In juli 2024 kregen 2.600 jongeren in Waadhoeke een tegoed van 200 euro voor sport en cultuur. Het principe is eenvoudig: het tegoed staat klaar, maar wordt pas afgerekend als jongeren daadwerkelijk deelnemen. “Het geld staat feitelijk bij de gemeente”, legt Schut uit. “Het kost de gemeente pas iets als iemand daadwerkelijk gaat bewegen. Dat is precies waarom de gemeenteraad dit aandurfde.”

Het ging niet alleen om het doorbreken van financiële barrières. Schut: “We wilden de groep die wel beweegt ook jongeren die dat niet doen laten meezuigen. Dat werkt in Waadhoeke echt zo. Jongeren nemen elkaar mee.” De tussentijdse resultaten zijn hoopgevend. “Ruim honderd jongeren die voorheen níet sportten of bewogen, doen dat nu wel, structureel. Voor een pilot van deze omvang is dat enorm.”

Van 200 naar 300 euro
Gratis Aktyf loopt tot juli 2026, maar de gemeente besloot het project al te verlengen tot juli 2027. Tegelijkertijd wordt het tegoed verhoogd naar 300 euro. Ook de bestaande doelgroep krijgt eenmalig 100 euro extra. Jongeren die binnenkort in de leeftijdsgroep vallen, krijgen voortaan 300 euro tegoed.

De gemeente investeerde eerder 500.000 euro. Met de nieuwe middelen komt daar bijna een miljoen euro bij maar: pas als deelnemers het tegoed ook echt gebruiken, worden de kosten in rekening gebracht. Er wordt dus alleen betaald voor daadwerkelijke beweging.

YnBeweging maakt zichtbaar welk aanbod er is, regelt de transacties en afhandeling en maakt het resultaat daadwerkelijk zichtbaar. Sport Fryslan is daarnaast actief betrokken in de activatie en promotie van de Sportpas, voornamelijk bij het bereiken van de niet-actieve inwoners. Schut: “Dat is de groep waar gemeenten in Nederland het meest mee worstelen. Sport Fryslan kent het speelveld en weet hoe je jongeren bereikt. Zij staan nauw in contact met de bewoners en aanbieders. Tot slot is natuurlijk het belangrijkste dat er een gemeente en een wethouder zijn die erin geloven en open staan om een stap vooruit te zetten om deze vernieuwde aanpak ook echt te omarmen. Deze combinatie van drie partijen, maakt dat dit project mogelijk is en werkt, althans: in Waadhoeke in ieder geval.”

Jongeren ontvingen een brief thuis en kunnen via het platform direct meedoen. Zowel losse deelnames als lidmaatschappen tellen mee. Het tegoed is te gebruiken bij sportverenigingen, commerciële aanbieders en culturele instellingen, van dansschool tot tekenatelier. “Het hoofddoel is het maken van maatschappelijke impact”, zegt Schut. “Dat bereik je door het aanbod breed te houden.”

Een nationale sportpas komt dichterbij
Gratis Aktyf trok landelijke aandacht. Oud-Kamerlid Michiel van Nispen (SP) haalde het idee naar Den Haag; vervolgens ging toenmalig staatssecretaris van Jeugd, Preventie en Sport Vincent Karremans ermee aan de slag. Nu loopt er een landelijke verkenning naar een nationale sportpas, met pilots in Waadhoeke, Heerlen en Dordrecht. “De essentie van die landelijke sportpas is om het geld niet naar gemeenten te sturen, maar naar degene om wie het gaat. Dat vraagt om een transitie in het denken. Doordat de meetbaarheid in dit model heel groot is, kun je echt impact aantonen”, meent Schut.

Of en wanneer Nederland een landelijke sportpas krijgt, durft Schut niet te voorspellen. Voor Waadhoeke is het antwoord al gegeven. Vooralsnog werkt het experiment: jongeren bewegen meer, aanbieders worden beter gevonden en beleidsmakers hebben harde data in handen.  “De drempel voor de overheid om hiermee te starten, zit niet in geld,” zegt Schut. “Dat wordt nu ook aan dingen uitgegeven die minder opleveren voor de gezondheid van jongeren. De vraag is vooral: durven we de manier van denken om te draaien?”