“Een mooi excuus om sport te onderzoeken”

door: Leo Aquina

Waar komt jouw belangstelling voor sport en bewegen vandaan?
“Dat begint natuurlijk met de liefde voor alles wat met sport en spel te maken heeft. Dat vond ik op de kleuterschool al leuk. Na mijn middelbareschooltijd ben ik een jaar in Amerika geweest, waar ik op een highschool ook heel veel heb gesport. Daarna ben ik via mijn oude gymleraar Hans Brian, die ook sportcommentator was bij de NOS, bij bewegingswetenschappen uitgekomen, want hij kende daar een hoogleraar.”

Hoe ben je vervolgens bij de sportfilosofie terechtgekomen?
“Ik vond de biomedische kant van de bewegingswetenschappen te beperkt. Daarom ben ik ook sportsociologie gaan doen bij Ruud Stokvis aan de Universiteit van Amsterdam. Dat vond ik interessant en terug aan de VU zijn we begin jaren negentig de vakgroep sportfilosofie begonnen met onder anderen Jan Tamboer en Johan Steenbergen.”

“Daarna heb ik met mijn promotieonderzoek aan de Universiteit van Utrecht een uitstapje gemaakt naar de pedagogiek, maar de sport bleef toch altijd prikkelen. Wat wetenschappelijke disciplines betreft, ben ik eigenlijk nooit heel honkvast geweest. Ik heb de sport benaderd vanuit filosofisch, sociologisch, pedagogisch, historisch, (medisch-)ethisch en bewegingswetenschappelijk perspectief. De bewegingswetenschappen zelf zijn natuurlijk al een multidisciplinair vakgebied. Uiteindelijk kreeg ik na een periode aan de Universiteit van Maastricht in 2006 de kans om de baan van mijn leermeester Jan Tamboer aan de VU over te nemen.”

“Inmiddels heb ik een kleine twintig jaar lesgegeven en ik heb gezien dat sportfilosofie ook kan ontaarden in veel bombast. De kunst is voor mij altijd geweest om aan te sluiten bij de vragen die de studenten en ook de sporters zelf stellen. In de sport vind je bijna alle maatschappelijke thema’s terug. Welke conceptuele, filosofische en ethische vragen spelen daarbij een rol? De discussies daarover zijn waardevol. Ik ga die lessen en interacties met studenten straks wel missen.”

Heb je voorbeelden van dergelijke discussies?
“Een van de zaken waarvan ik vind dat we ons als bewegingswetenschappers bewust moeten zijn, is onze eigen positie als wetenschapper. Tegenwoordig heb je bij sportploegen veel zogenaamde embedded scientists. Maar is een wetenschapper eigenlijk nog wel een wetenschapper als hij kennis en innovaties geheim probeert te houden voor de concurrentie? Dat vind ik een interessante casus om met studenten te bespreken. Hoe moeten we aankijken tegen een sportwetenschapper die probeert een ijsmeester te beïnvloeden tijdens de Olympische Spelen? Moet je dat als wetenschapper willen, of druist het in tegen de ethiek van de sport, waar het er toch om draait een gelijk speelveld te creëren? Welke verantwoordelijkheid heb je als wetenschapper en hoe zit het met je onafhankelijkheid?”

“Een ander onderwerp, waarover ik mij in het verleden ook wel in het publieke debat heb gemengd is doping. Ik zat uitgerekend op de dag dat Michael Rasmussen de gele trui pakte in de Tour de France van 2007 aan tafel bij de Avondetappe, waar ik mocht vertellen over ons boek ‘Beter dan Goed’ (over gentechnologie in de sport). Later die Tour werd Rasmussen uit koers gehaald. Ik had destijds een vrij scherpe mening over doping en werd ook wel als dopingliberaal weggezet. Inmiddels denk ik daar wel iets anders over, mede omdat de autonomie van veel sporters niet zo sterk is als binnen veel ethische theorieën wordt verondersteld. Later kwam daar ook nog de discussie over gen-doping bij. Ik zat een keer in een debat met een voormalige wielerverzorger toen gen-doping aan de orde kwam. Hij zat echt met tranen in zijn ogen toen hij hoorde wat er allemaal mogelijk zou zijn, dat zou het einde van de sport betekenen.“

“Tegenwoordig ben ik wat minder actief in het publieke debat. Het was destijds leuk om te doen, maar ik weet inmiddels hoe het werkt. Het gaat op de redactie over doping en dan zit je in een kaartenbakje, maar ik heb niet meer de drang om daar iedere keer weer iets over te zeggen. Je loopt ook het risico een soort Dr. Clavan te worden (een persiflage op het fenomeen ‘deskundige op televisie’ van Kees van Kooten uit het programma Keek op de Week in de jaren negentig, red.).”

Waarom neem je nu afscheid van de VU en ga je bij het Mulier Instituut aan de slag?
“Ik combineerde mijn werk op de VU met mijn lectoraat aan Windesheim, maar die twee banen stonden relatief los van elkaar. Omdat ik via het lectoraat al in verschillende projecten samenwerkte met het Mulier Instituut, past die combinatie beter.”

“Ik heb zelf aan de VU gestudeerd en ik heb er daarna nog lang gewerkt. Er liggen veel goede herinneringen. Toen ik studeerde, kregen we enorm veel ruimte om onze kennis te verdiepen en onze nieuwsgierigheid te botvieren. Er waren grofweg twee richtingen: de ‘harde’ biomedische en de meer ‘softe’ sociaalwetenschappelijke. De ruimte voor die tweede richting is in de loop der jaren aan de VU steeds minder groot geworden. Dat is misschien niet eens een heel bewuste keuze geweest, maar je zag steeds meer dat allerlei onderdelen van het sociaalwetenschappelijke en beleidsgerichte onderzoek naar andere plekken verschoven, zoals de USBO (bestuurs- en organisatiewetenschappen aan de Universiteit van Utrecht) en het Mulier Instituut.”

“Ik vind het belangrijk om je ook tijdens je studie bewegingswetenschappen bezig te houden met maatschappelijke en beleidsmatige vraagstukken. Bewegingswetenschappers worden tegenwoordig minder maatschappelijk opgeleid, maar zij komen later veelal wel te werken op plekken waar de maatschappelijke context ertoe doet.”

Wat is het grootste verschil tussen wat je deed bij de VU en wat je gaat doen bij het Mulier Instituut?
“Ik zal eraan moeten wennen dat het onderzoek van Mulier meer beleidsmatig gericht is. Je moet ook sneller dingen opleveren. Het is meer een cultuur van data, fact sheets, en beleidsadviezen. Ik wil ook tijd nemen om te verdiepen en te reflecteren op de data. Dat zal binnen Mulier misschien nog wel eens een (gezonde) strijd worden.”

“Wat ik fijn vind, is dat er meer overlap is met mijn werkzaamheden als lector. We houden ons binnen het lectoraat bijvoorbeeld veel bezig met jeugdsport en dat staat bij Mulier ook hoog op de agenda. Er zijn onderzoeken naar innovaties in jeugdsport, zoals aanpassingen in de jeugdcompetities bij de NeVoBo, en bijvoorbeeld onderzoek naar bepalende factoren waarom sommige kinderen minder buitenspelen of niet meer zelf naar school fietsen.”

 “Ik kijk echt uit naar de samenwerking met het lectoraat en het oppakken van allerlei nieuwe thema’s. Ik zit bij het cluster ‘leren bewegen’ maar ik zal ook clusteroverstijgend bezig zijn, bijvoorbeeld met het thema sport en duurzaamheid. Dat is voor mij een nieuw thema. Ook ga ik aan de slag met een project over physical literacy en dan in een bredere context dan alleen het testen van motorische vaardigheden. Physical literacy gaat ook over het belang van de gehele bewegingscultuur en de kennis die je daarover hebt. Alleen op basis van het volledige plaatje kun je constructief beweegadvies geven.”

Waar kijk je het meest naar uit?
“Ik heb veel ambities en plannen en het zal een hele toer worden om overal tijd voor te vinden, maar een van de dingen waar ik me sowieso op verheug is de werkomgeving. Het Mulier Instituut zit in Stadion Galgenwaard, met uitzicht op het veld. Als sportliefhebber word ik er iedere keer weer blij van als ik die grasmat zie liggen, al blijft het uiteindelijk natuurlijk veel mooier om op die mat zelf te staan, dan achter een bureau te zitten.”