door: Bart Heuvingh, Tim Koning & Michiel van Schagen

De BNN/VARA-docuserie Voetbaldroom¹ bood onlangs een ontluisterende inkijk in de Nederlandse voetbalacademie. De makers volgden jonge voetbaltalenten op weg naar hun ultieme doel: profvoetballer worden. Het is een droom voor velen, maar wat we in de documentaire zagen, had soms meer weg van een nachtmerrie.

We zagen jonge kinderen die moeten presteren onder gigantische druk en een streng regime. Sommigen worden verplicht op te drukken als ze hun veters niet hebben gestrikt. Anderen forceren zichzelf om door te spelen bij een blessure, uit angst niet goed genoeg te zijn of weggestuurd te worden. We zagen jeugdopleidingen als talentfabrieken waar kinderen in een keiharde afvalrace toch vooral moeten voetballen. Een veertienjarige jongen legde uit: 'Je moet je goed op school gedragen. Je mag buiten voetbal niet voluit gaan. Je moet op je eten letten. Je moet er alles aan doen. Als je wordt weggestuurd dan voelt het alsof je het voor niks hebt gedaan.'

Ons viel met name het gebrek aan plezier op. Er werd weinig gelachen op de velden, weinig echt gespeeld. En dat terwijl wij dachten – en nog steeds denken: voetbal is toch zo leuk?

Eenzijdig
Dat ligt deels aan de documentaire zelf. Die is ten eerste wat eenzijdig. Profclubs wordt (vaak terecht) een survivorship bias verweten: er is veel aandacht voor de succesverhalen van de talentprogramma’s en weinig voor alle afvallers. De documentaire lijkt het tegenovergestelde te doen. Je zou het een drownership bias kunnen noemen: alleen aandacht voor de gevaren en te weinig voor de positieve verhalen van (oud) jeugdspelers. Voetbaldroom schudt de kijker wakker met indringende beelden van de ongezonde druk op jonge talentjes die ‘het’ niet dreigen te halen – en dikt deze extra aan met het aangrijpende verhaal van het voormalige Zweedse toptalent Martin Bengtsson die in zijn jonge jaren bij Inter Milan een zelfmoordpoging ondernam.

Wij snappen dat Voetbaldroom de andere kant van de medaille wil laten zien. Deze klokkenluidersfunctie is belangrijk. Echter ontstaat er nu volgens ons een te eenzijdig negatief beeld over jeugdopleidingen en is er tevens erg weinig aandacht voor een oplossing.Voor het vinden van oplossingen positioneren wij ons tussen de extremen in. Wat moet er gebeuren nu het geluid van de klokken langzaam verstomt?

Ten tweede trapt Voetbaldroom gek genoeg in eenzelfde valkuil waarin profclubs soms ook trappen, een valkuil die bijdraagt aan het probleem dat wordt getoond. De documentaire focust namelijk teveel op de resultaten van jeugdopleidingen en te weinig op het proces. Het ergste dat de kinderen in Voetbaldroom kan overkomen is een resultaat: weggestuurd worden. Alsof dat betekent dat een voetbalopleiding per definitie ‘voor niks’ is geweest. Terwijl het proces van een opleiding juist zo mooi kan zijn. Jonge spelers leren er naast voetballen ook gezond te leven, samen te werken, door te zetten, om te gaan met verliezen en winnen, gericht te werken aan je ontwikkeling en omgaan met allerlei verschillende culturen. Dat zijn vaardigheden waar je altijd wat aan hebt, juist ook wanneer je misschien geen profvoetballer wordt maar in het bedrijfsleven komt te werken. We kennen genoeg oud jeugdspelers die met plezier terugkijken op de jeugdopleiding en momenteel iets hebben aan de dingen die ze daar geleerd hebben. Een niet-uitgekomen voetbaldroom hoeft daarom absoluut niet gelijk een nachtmerrie te zijn.

Vóórzorg in plaats van nazorg
De oplossing die in de documentaire wordt aangedragen is een betere nazorg voor afgevallen en overspannen voetbaltalentjes. Nazorg is ontegenzeggelijk heel belangrijk. Maar ook in het voetbal geldt: de beste nazorg is voorzorg. In dat kader is de quote It is easier to build strong children than to repair broken men veelbetekenend. Zorg dat je spelers in de jeugdopleiding zo ontwikkelt dat ze leren omgaan met tegenslag en frustraties. Daar hebben ze wat aan in de opleiding zelf, maar zeker ook in het geval ze afvallen en al helemaal in hun loopbaan na de sport. Wij betogen: talentontwikkeling draait om het proces. En in dat proces moeten plezier en de groeimindset het fundament zijn. Zo kan een voetbalopleiding bijdragen aan het ontwikkelen van ‘sterke kinderen’ en blijft deze leuk en leerzaam, ongeacht het resultaat. Ook in de wetenschap komt hier gelukkig steeds meer aandacht voor de laatste tijd.²

Plezier wordt een aantal keer genoemd in Voetbaldroom. In een van de afleveringen geeft Marten de Roon ons de tip: “Houd dat plezier en leg daar de nadruk op.” Maar wat is plezier dan? En belangrijker nog, hoe stimuleren we plezier? Dat blijft zoals zo vaak onduidelijk. Plezier blijft een ondergewaardeerd containerbegrip. Dat is jammer, maar niet verwonderlijk. Zelfs Johan Cruijff vertelde ooit dat hij het had moeten leren: “Alles draait om plezier.”³

Om ongezonde prestatiedruk op jonge voetballertjes te verlichten, moet plezier uit die container. Voetbalclubs en -trainers kunnen daarbij gebruik maken van zes bronnen van plezier: ontwikkeling, uitdaging, competentie, verbinding, beweging en autonomie. Zo kan plezier bewust, preventief en concreet ingezet worden.

Prestaties zijn momentopname
Belangrijk is daarnaast om spelers te leren dat prestaties hun identiteit niet bepalen, maar een momentopname zijn. Voetballertjes zijn geen mislukking als ze verliezen of weggestuurd worden. Ze zijn geen winnaars als ze een wedstrijdje winnen of mogen blijven. Groei en ontwikkeling zijn altijd mogelijk, winst en verlies zijn beide onderdeel van dat proces. Om dat te bereiken, kunnen voetbalclubs en -trainers naast het plezier, ook bewust en preventief een groeimindset stimuleren bij hun talenten. Als spelers geloven dat talent te ontwikkelen is, dan zullen ze beter kunnen omgaan met tegenslag en hun prestaties niet als hun identiteit zien. Clarence Seedorf gaf onlangs in zijn column al aan hoe belangrijk zulke mentale begeleiding is, juist voordat er problemen zijn.⁴

Dat zijn onze oplossingen voor wat we hebben gezien in Voetbaldroom: meer aandacht voor plezier en mindset in het jeugdvoetbal. Samen zorgen ze voor een pedagogisch veilig sportklimaat van waaruit iedere speler zich kan ontwikkelen. Moeten wordt dan willen en voetbaldromen blijven leuk. En dat niet alleen, plezier en een groeimindset dragen ook nog eens bij aan betere prestaties.^5,6 Dus zelfs voor degenen voor wie het tóch draait om resultaat: dat begint bij het proces. 'Focus on the process, not the outcome. The outcome will take care of itself, if your process is right.' Laten we dus meer aandacht hebben voor het proces van een betere talentontwikkeling.

Bart Heuvingh is topsportbegeleider bij AZ Alkmaar. In 2017 is zijn boek Talent van morgen – groeimindset als basis voor talentontwikkeling uitgekomen bij Arko Sports Media. Hij geeft lezingen over de mindset-theorie via SportMindset.

Tim Koning is eigenaar en sportpsycholoog bij YAAP en coauteur van De Talentformule (juni 2021). Hij draagt samen met Bart Heuvingh en Remco Koopmeijers de filosofie van groeimindset uit onder de vlag van SportMindset Academy.

Michiel van Schagen is docent Politicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en coauteur van De Talentformule (juni 2021). Hij is samen met Tim Koning eigenaar van Haarlem Bijdeles.

Noten:
1. BNN-VARA (2021) Voetbaldroom
2. Williams, G., & MacNamara, Á. (2020). “I Didn't Make It, but…”: deselected athletes' experiences of the talent development pathway. Frontiers in Sports and Active Living, 2, 24.
3. Oudshoorn, E. & Greven, K. (2011) Alles draait om plezier. Dat heb ik zelf ook moeten leren, in: NRC (15-3-2011)
4. Seedorf, C (2021) Ongebruikt Potentieel, in: NRC (11-6-2021)
5. Heuvingh, B. & Van der Heide, M. (2017) Talent van Morgen: Groeimindset als Basis voor Talentontwikkeling, Nieuwegein: Arko Sports Media
6. Koning, T. & Van Schagen, M. (2021) De Talentformule, Nieuwegein: Arko Sports Media