door: Leon Janssen Lok | 28 januari 2021
Bijna 72 procent van de Nederlanders geeft aan in zijn of haar jeugd minimaal eenmaal grensoverschrijdend gedrag in de sport te hebben meegemaakt. Ruim 48 procent geeft aan dat de gebeurtenis ook echt impact heeft gehad. Het zijn onthutsende cijfers die blijken uit onderzoek dat in 2019 in opdracht van NOC*NSF werd uitgevoerd. De positie van sportpsychologen is lang niet altijd even duidelijk in deze problematiek en dus vraagt de werkgroep NO GO-gedrag aandacht voor de ernst van de situatie.
De eerste actie van de werkgroep NO GO-gedrag is een petitie waarmee geprobeerd wordt draagvlak te krijgen voor een ‘position statement’. Daarin wordt aandacht gevraagd voor het thema en worden aanbevelingen gedaan voor sportpsychologen. Lianne den Haan en Diana van Winden zijn geaccrediteerd lid van de Vereniging voor Sportpsychologie in Nederland (VSPN) en maken deel uit van de werkgroep.
“De letters GO staan voor GrensOverschrijdend”, verklaart Den Haan. “De werkgroep is opgericht nadat vorige zomer de misstanden in het turnen breed in het nieuws kwamen, maar dat was eigenlijk de druppel die de emmer deed over-lopen. We weten al een tijdje dat de cijfers schrikbarend zijn. De scope is veel groter dan wat je in de media ziet. Steeds maar weer blijkt dat slachtoffers zich enerzijds niet gehoord voelen wanneer zij melding doen van grensoverschrij-dend gedrag en anderzijds zich (veel te) vaak niet laten horen, of in het beste geval veel te laat. Hier kunnen verschillende redenen voor zijn. Het is bijvoorbeeld uiterst belangrijk dat de sporter zelf herkent dat het gedrag ontoelaatbaar is en niet noodzakelijk voor goede prestaties.”
Onafhankelijkheid niet altijd vanzelfsprekend
En dus is er een petitie gestart. Van Winden: “Het doel van de petitie is vooral dat alle betrokkenen harder met het onderwerp van grensoverschrijdend gedrag aan het werk gaan. Wij als sportpsychologen, maar ook de gevestigde klinische psychologie, de sportbonden, de sporters zelf, de ouders. Dat het nu zo heftig en groot is, komt vooral doordat te veel mensen niet aan de bel durven te trekken.”
“Het probleem zit er vooral in dat sportpsychologen door de sporter niet altijd als onafhankelijk worden gezien"
Een van de redenen dat de werkgroep een petitie is gestart, is dat ze constateert dat sportpsychologen hun onafhankelijke positie en expertise bij het er- en herkennen van grensoverschrijdend gedrag nog kunnen verbeteren. Maar zouden sportpsychologen niet juist bij uitstek onafhankelijk moeten zijn? “Jawel”, stelt Den Haan. “Het probleem zit er vooral in dat sportpsychologen door de sporter niet altijd als onafhankelijk worden gezien. Logisch, want een sportpsycholoog is soms in dienst bij een sportbond of sportclub, of ingehuurd voor een specifieke opdracht. Dit vraagt ook loyaliteit richting de bond of club. Soms komen sportpsychologen hierdoor in een spagaat terecht en slachtoffers voelen dit feilloos aan. In dit vak draait alles om vertrouwen.”
Expertise
Van Winden voegt toe: “Slachtoffers zeggen achteraf vaak dat ze de psycholoog wel vertrouwden, maar de trainer of het bestuur of de bond niet, en dat ze daarom toch niks durfden te zeggen. Wij moeten ons als sportpsychologen bewust zijn van het beeld dat een slachtoffer van ons kan hebben.” Ook aan de expertise van sportpsychologen is volgens de twee nog veel te verbeteren.
“Het is een ingewikkeld onderwerp. In de postacademische opleiding die wijzelf hebben gevolgd, is omgaan met grensoverschrijdend gedrag een belangrijk onderwerp, maar door actief bezig te zijn met dit onderwerp leren we dagelijks weer nieuwe dingen. Het is lastig om de kennis op dit vlak up-to-date te houden. Als je veel bezig bent met het prestatiegerichte stuk is dit onderwerp lang niet altijd ‘on top of mind’ en herken je niet altijd even snel de signalen. Bovendien zijn we ook niet allemaal even goed onderlegd om de problemen vervolgens te behandelen. Daarnaast zijn er ook sportpsychologen en mentaal begeleiders werkzaam in het veld, die niet geaccrediteerd sportpsycholoog zijn en hierdoor niet aan dezelfde beroepscode en bijscholing voor herregistratie verbonden zijn.”
Lijst van onafhankelijke hulpverleners
De petitie is het begin van een stappenplan. Van Winden daarover: “Het gaat nu om erkennen en herkennen. De volgende stap is dat er een openbaar toegankelijke lijst komt van onafhankelijke hulpverleners. Daar kunnen wij als sportpsychologen naar doorverwijzen indien nodig, maar daar kunnen slachtoffers ook rechtstreeks en meteen terecht. Voor hen is het vaak erg lastig de weg te vinden in het woud van (onafhankelijke) hulpverleners. Dat moet gemakkelijker worden. Vervolgens moeten we ook verder inzetten op bijscholing van de beroepsgroep en andere betrokkenen, zoals verenigingen, trainers/coaches en sporters zelf. Verder is meer en beter structureel overleg tussen de georganiseerde sport en de diverse beroepsgroepen en brancheverenigingen belangrijk.”
"We willen dat zoveel mogelijk gevallen worden gemeld en dus moeten we het zo gemakkelijk mogelijk maken om een melding te doen"
Tenslotte vindt de werkgroep het belangrijk dat er een specifieke meldcode komt, gericht op grensoverschrijdend gedrag in de sport, gebaseerd op de Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling. Deze dient verder te gaan dan de reeds bestaande meldplicht van het Centrum Veilige Sport Nederland. Den Haan: “Deze meldcode is alleen verplicht voor bestuurders en begeleiders en gaat bovendien alleen over seksueel grensoverschrijdend gedrag, terwijl er nog veel meer soorten grensoverschrijdend gedrag zijn. Daarbij: slachtoffers kunnen hierbij een drempel ervaren, aangezien de meldcode ervan uitgaat dat meldingen via een bestuur of de vertrouwenspersoon gaan. De melding kan dan eerst door hen worden onderzocht voordat deze wordt doorgespeeld naar andere partijen. Wie zegt de slachtoffers dat die bestuurder/begeleider neutraal is en de melding goed behandelt? We willen dat zoveel mogelijk gevallen worden gemeld en dus moeten we het zo gemakkelijk mogelijk maken om een melding te doen. Bovendien moeten we ervoor zorgen dat slachtoffers het vertrouwen hebben dat de melding serieus en onafhankelijk wordt behandeld.”
Topje ijsberg
Van Winden en Den Haan zijn blij dat er steeds opener over het onderwerp gesproken wordt. Maar: “We worden bijna dagelijks geconfronteerd met slechts een topje van de ijsberg. We hebben nog een lange weg te gaan zolang slachtoffers hun ervaringen maskeren of het probleem door hun prestatiegerichtheid niet als zodanig herkennen, of omdat ze zelf (of collega-sporters) zeggen: ‘topsport is nu eenmaal hard en niet leuk’ en ‘ik wil zelf zo graag goed presteren’, of omdat anderen zeggen: ‘get over it’ of ‘bij ons gebeurt dat niet’.”
Voor meer informatie: Sportpsychologen voor een veilig sportklimaat