door: Leo Aquina | 13 februari 2020

Talentherkenning en -ontwikkeling in de sport gaat vaak gepaard met vroege specialisatie, maar dat is volgens Gudo Kramer van Topsport Gelderland niet de beste route naar succes. "Vroeg specialiseren leidt tot veel uitval," legt hij uit. Op uitnodiging van de Gelderse gedeputeerde Jan Markink ontwikkelde Topsport Gelderland samen met Kenniscentrum Sport & Bewegen, het lectoraat 'Herkennen en Ontwikkelen van Sporttalent' van de Hogeschool Arnhem Nijmegen en vijf grote Gelderse gemeenten (Nijmegen, Arnhem, Ede, Apeldoorn en Achterhoek) een nieuw model voor talentherkenning en -ontwikkeling. Het Gelders Model wil alle kinderen uitdagen zich optimaal te ontwikkelen op hun eigen niveau. "Dus ook de uitzonderlijk goed presterende kinderen", aldus Kramer. De provincie heeft Topsport Gelderland opdracht gegeven uitvoering te geven aan het model. 

Topsport Gelderland begon dertien jaar geleden op initiatief van de HAN Sport en Bewegen. "Kort daarvoor was het Olympisch Steunpunt in Gelderland gestopt omdat de provincie het niet meer ondersteunde. NOC*NSF ging daarom op zoek naar nieuwe partners in Gelderland en dat was interessant voor de op dat moment startende Academie Sport en Bewegen aan de HAN. De opleiding kreeg op die manier toegang tot sportverenigingen en veel andere organisaties in en rond de sport, dus tot een grote doelgroep voor onderzoek." Topsport Gelderland werd al gauw ondergebracht in een zelfstandige stichting met de HAN, de Provincie Gelderland en NOC*NSF als belangrijkste stakeholders.

Brede financiële basis
Ironisch genoeg is juist de Provincie Gelderland op dit moment weer de grootste geldschieter van Topsport Gelderland. Daar heeft Kramer, die al tien jaar directeur is bij de Stichting, hard aan getrokken: "Direct na mijn aanstelling ben ik met de provincie in gesprek gegaan. Bij het woord topsport was er soms sprake van oud zeer, ook gezien de geschiedenis van de provincie met Vitesse, maar als het gesprek erover gaat dat ieder kind zich moet ontwikkelen in sport en bewegen, wil iedereen meebewegen." 

De begroting van Topsport Gelderland bedraagt volgens Kramer 'enkele tonnen per jaar' en ongeveer zestig procent daarvan komt bij de provincie vandaan. "De uitvoering van het Gelders Model is echter veel breder. Daarbij zijn ook onderwijsinstellingen betrokken en gemeenten dragen fors onder meer via de combinatiefunctionarissen. Je kunt de provincie zien als grote financier, maar er zijn ook nog heel veel kleinere bijdragen."

Medailles tegenover brede ontwikkeling
Met Topsport Gelderland bevindt Kramer zich in een complex spanningsveld. "Ik ben er in de loop der jaren wel achter gekomen dat het perspectief waarmee je naar sport kijkt, hartstikke belangrijk is. Aan de ene kant hebben we te maken met de nationale topsportstructuur, die heel erg gericht is op medailles. Aan de andere kant heb je de overheid, die veel meer gericht is op de brede ontwikkeling. Dat lijkt soms met elkaar in tegenspraak, maar dit is het eigenlijk niet. Als ik met onderzoekers praat, blijkt dat ontwikkeling en brede opleiding ook in de top tot meer goede resultaten leidt. Vroeg specialiseren leidt tot veel uitval en op die manier mis je ook veel potentieel talent. Een kind dat er op zijn achtste nog niet uitgepikt wordt als talent, wordt dat op zijn twaalfde misschien wel. Als je al op achtjarige leeftijd selecteert, krijgt die laatbloeier nooit dezelfde kans." 

Het model
Het Gelders Model wil juist niet vroeg selecteren, maar een optimale ontwikkelomgeving creëren. Het model bestaat uit zeven stappen 'van gymles tot topsport' (zie figuur hierboven, klik erop om te vergroten). De eerste stap is het testen en meten van het beweegniveau en de sportvoorkeur op school. Aan de hand van die tests wordt kinderen gedifferentieerd beweegonderwijs aangeboden op het eigen niveau. De derde stap vindt plaats in de wijk en de vierde stap is een doorverwijzing van vakleerkrachten beweegonderwijs of buurtsportcoaches naar passende sportaanbieders. De vijfde stap is een goede jeugdopleiding bij die sportaanbieders en de zesde stap bestaat uit de doorstroom naar regionale opleidingsprogramma's in de sport om vervolgens uit te komen bij stap zeven, doorstromen naar topsport. Bij dat laatste houdt het overigens niet op. 

"In het Gelders Model moet topsport maatschappelijk effect hebben: inspireren, verbinden en aanzetten tot het beste uit jezelf halen, en dat organiseren we dan ook actief", aldus Kramer. De basis van het model ligt in het gedifferentieerd aanbieden van beweegonderwijs. "Niet ieder kind krijgt dezelfde gymles", aldus Kramer. "Scholen kunnen daar organisatorisch verschillend mee omgaan, maar de basis is dat alle kinderen op hun eigen niveau worden uitgedaagd." Dit bleek niet alleen voor de meest getalenteerde kinderen prettig. "Ook de andere groepen krijgen op deze manier meer plezier in de gymles. In de gewone gymles werden ze steeds met hun eigen tekortkomingen geconfronteerd. Nu kunnen ze op hun niveau genieten van sport en bewegen."

Ontwikkeling toplaag
Kramer kijkt zelf vooral ook graag naar de ontwikkeling van de toplaag. Hij is per slot van rekening directeur van Topsport Gelderland. "Bij de overheid is het heel normaal om altijd maar te denken aan de achterblijvers, maar we moeten juist ook de bijzondere presteerders ondersteunen. Door onze brede benadering van talent gaan vele deuren open. We hebben goede gesprekken met lokale overheden, onderwijsorganisaties, sportorganisaties, zorginstellingen, bedrijfsleven, noem maar op. Niemand wil investeren in het opleiden van een enkeling als 99 procent afvalt, maar veel partijen willen dat wel in een systeem dat ook die overige 99 procent beter leert bewegen en samenwerken. De middelen voor de top nemen dus alleen maar toe als we de rest er ook bij betrekken. Topsport inspireert als die inclusief wordt georganiseerd."

Wat behelst nu precies onder de opdracht die de provincie aan Topsport Gelderland heeft gegeven? Kramer: "De uitvoering van het model ligt bij veel partijen, zonder centrale regie. Gemeenten, scholen, sportverenigingen, maar ook bonden en het bedrijfsleven dragen hun steentje bij. Er zijn inmiddels tientallen verenigingen in Gelderland die werken aan de kwaliteit van hun jeugdopleiding, zoals er ook tientallen scholen zijn die werken met de tests en het gedifferentieerde beweegonderwijs. De opdracht van de provincie aan Topsport Gelderland is niet het uitvoeren van alles wat onder het model valt, maar vooral het laden en zichtbaar maken van het model. Nog meer partijen erbij betrekken en inhoudelijk ondersteunen bij de uitvoering. Daarnaast monitoren we de activiteiten en zetten we een organisatie- en governancestructuur op. Daarvoor hebben we met Wouter Hebbink een parttime coördinator aangesteld."

Ondanks de naam is het Gelders Model als het aan Kramer ligt niet exclusief Gelders. "We worden regelmatig uitgenodigd om erover te vertellen. In Almere zitten ze natuurlijk al langer op een soortgelijke weg. We hebben het niet zo genoemd om het alleen in Gelderland te houden, maar we zijn er wel trots op natuurlijk."

Voor meer informatie: Uitvoering Gelders Model voor talentontwikkeling door Topsport Gelderland