door: Marc Hoeben | 16 mei 2019
Het voetbal zou meer en meer wegzakken in een ‘morele crisis’, met daarbij in het oog springende uitwassen als matchfixing, corruptie in het management en misbruik van onder andere macht. De Belg Bram Constandt promoveerde onlangs aan de vakgroep sportwetenschappen van de Universiteit van Gent met het proefschrift ‘Ethics Management in Football Clubs’. Hij keek nadrukkelijk naar de oplossingen die de crisis het hoofd zouden kunnen bieden.
Constandt noemt zichzelf ‘een vreemde eend’ in de bijt van de vakgroep sportwetenschappen. Hij studeerde eerst geschiedenis en overheidsmanagement en beleid. “Vanuit mijn studie geschiedenis schreef ik een masterscriptie over het Vlaamse antidopingbeleid. In die periode heb ik een interesse in sport en ethiek ontwikkeld.”
Sportethiek
Hij kreeg de kans mee te draaien in de olympische leerstoel van de universiteiten van Gent en Louvain-La-Neuve, die direct voortkomt uit de verwevenheid van landgenoten met het voorzitterschap van het Internationaal Olympisch Comité, in de personen van Jacques Rogge en Henri de Baillet-Latour. “Elke drie jaar kan er iemand promoveren op het gebied van sportethiek. Mijn voorgangster had het over de ethische codes bij bonden en sportclubs. Mijn onderzoek zou je min of meer als een vervolg daarop kunnen zien, alleen gaat het veel meer over het informele circuit van sportethiek.”
In 2018 deed de Belgische justitie nog een grootscheepse inval vanwege corruptie en matchfixing, bij toonaangevende clubs als Club Brugge en Standard Luik
Deels vanuit persoonlijke interesse (‘ik speelde ook zelf voetbal’), deels vanuit professionele interesse kwam Constandt bij het ethische management van voetbalclubs uit, bij de amateurs en bij de profs. In de herfst van 2018 deed de Belgische justitie nog een grootscheepse inval vanwege corruptie en matchfixing, onder meer bij toonaangevende clubs als Club Brugge en Standard Luik. De gedachte dat de term ‘morele crisis’ als uitgangspunt voor het onderzoek van Constandt geïnspireerd is door die gebeurtenissen blijkt niet juist. ”We zijn in 2015 met het onderzoek gestart, toen was van dit schandaal nog geen sprake.”
Vele affaires
In hoeverre de ‘morele crisis’ zich de laatste jaren heeft verdiept, zoals Constandt wel veronderstelt, valt niet te bewijzen. Wie de geschiedenis van het profvoetbal erop naslaat, komt vele affaires tegen en zou net zo makkelijk kunnen denken dat vooral in de sport van het grote geld de schandalen van alle tijden zijn. “Het is onze overtuiging dat het nu erger is geworden, maar het valt niet hard te maken, nee.”
Bij het proefschrift van Constandt draaide het o.m. om de vraag in welke mate elementen van ethische codes en leiderschap invloed hebben op de omgeving
Bij het met voeten treden van ethische normen kan een onderscheid worden gemaakt in algemene, meer maatschappelijke uitwassen als seksueel- en machtsmisbruik en meer sportspecifieke ‘overtredingen’ als die met doping en matchfixing. Bij het proefschrift van Constandt draaide het om de centrale vraag in welke mate de verschillende elementen van ethiekmanagement, zoals ethische codes en leiderschap, invloed hebben op de omgeving. “Bij overheden en bonden ligt wat dat betreft natuurlijk een taak. Maar wij hebben nu echt gekeken naar hoe het hiermee gesteld is bij de clubs, die ook echt de mogelijkheid hebben een positief klimaat te scheppen.”
Etische klimaat verbeterd
Voor het proefschrift deed Constandt vier studies. “Allereerst hebben we gekeken naar de invloed van ethische codes bij amateurclubs vanaf het tweede tot het allerlaagste niveau, 73 in totaal. Vaak zijn het formele documenten waarin te lezen valt wat er verwacht wordt van ouders, spelers en coaches. Heel vaak zijn die codes overgenomen van andere clubs of bonden. Maar het blijkt vaak dat het hebben van een code geen verschil maakt. Het kan een vorm van windowdressing zijn. Terwijl uit metingen in 2013 en 2016 ons wel is gebleken dat mensen het ervaren dat het ethische klimaat is verbeterd. Maar die code draagt daar dan niet toe bij. Het gaat er juist meer om dat er bepaalde elementen zijn, zoals een soort helpdesk in de vorm van een bestuur of als mensen in elk geval de mogelijkheid hebben om misstanden te rapporteren, als een soort van klokkenluider.”
Bij de tweede studie werd de rol van de coach nader bekeken. ”Dat is de belangrijkste beïnvloeder van het gedrag van een speler. We hebben meer dan 430 spelers bevraagd hoe zij de rol van de coach inschatten en hoe zij naar hun eigen betrokkenheid bij de club kijken. Als de coach een ethisch rolmodel is, heeft dat een positieve invloed op de betrokkenheid van spelers en zullen zij minder snel van club wisselen. Dat heeft dan te maken met de wijze waarop de coach communiceert, of hij spelers bewust maakt van wat wel of niet kan, of hij spelers het idee geeft dat er naar hen wordt geluisterd, dat de coach correct bestraft en beloont.”
"Vaak hebben fans alleen oog voor de zaken die hen persoonlijk raken en eventueel hun club kunnen schaden"
Fans hebben rechten en plichten
Bij de derde studie werd bekeken hoe effectvol het beleid van het bestuur was. Opnieuw bleek de rol van de coach een belangrijke, in dit geval als vertaler van het beleid. Hoe langer de aanwezigheid van de coach, des te groter het effect ook. “Het is belangrijk de goede mensen te selecteren. Ook bij ons is er een discussie geweest over de eis tot het vragen naar een bewijs van goed gedrag. Wij zien dat het wel degelijk kan helpen.”
De rol van de fans in het profvoetbal was het onderwerp van de vierde studie. “Daarbij valt het begrip betrokken wederkerigheid op. Fans kunnen druk zetten als ze het ergens niet mee eens zijn, maar ze hebben rechten en plichten. Wij hebben wel bevraagd in hoeverre ze wakker liggen van de ethiek van profclubs. Vaak hebben fans alleen oog voor de zaken die hen persoonlijk raken en eventueel hun club kunnen schaden.”
"Een ethische code is misschien een stap, maar er is meer nodig, op verschillende niveaus van leiderschap"
Lessen
Uit al die studies vallen volgens Constandt enkele lessen te trekken. Zo is het klip en klaar welke invloed in moreel en ethisch opzicht clubs op hun fans kunnen uitoefenen en zouden er verstandig aan doen nog beter te inventariseren wat de wensen van de supporters op dat vlak zijn. “Bovendien: een ethische code is misschien een stap, maar er is meer nodig, op verschillende niveaus van leiderschap. Zo kan het lukken om mensen duidelijk te maken dat sommige dingen niet kunnen.”
Voor meer informatie: Ethics management in football clubs