door: Bas van Nierop
Na een jaar van literatuurstudie, gesprekken en (participerende) observaties over de waarde van sport- en beweegdeelname voor kwetsbare doelgroepen, blijkt dat het verschil vaak in een klein hoekje zit. Voor mensen in kwetsbare posities (zoals daklozen of ex-gedetineerden) blijkt het stappen in de ‘rol’ van sporter bijvoorbeeld al veel te kunnen doen voor het zelfvertrouwen. De deelname aan sport- en beweegactiviteiten zorgt er echter niet alleen voor dat je even niet aan je problemen denkt. Ook is er sprake van een zogenaamde normaliserende werking: het idee dat je even ‘normaal’ mee kunt doen in de maatschappij. Het idee achter veel sportprojecten is dat dit positievere zelfbeeld tevens kansen biedt om bijvoorbeeld weer met (vrijwilligers)werk te beginnen. Deze en meer relatief kleine effecten kunnen een groot verschil maken, zo blijkt uit de eerste fase van het (Raak) onderzoeksproject 'Sport voor Participatie'.
Het onderzoeksproject 'Sport voor Participatie' start dit najaar met de interventiefase en is een samenwerking tussen het lectoraat Bewegen, School en Sport van Windesheim, de lectoraten 'Participatie en Stedelijke Ontwikkeling' en 'Werken in Justitieel kader' van Hogeschool Utrecht, Stichting Life Goals, Leger des Heils, Dienst Justitiële Inrichtingen en Reclassering Nederland.
"De concerns zijn de benoemde knelpunten die het maximaal benutten van positieve effecten nog in de weg kunnen staan"
In de interventiefase zullen aan de hand van de in het onderzoek verzamelde ‘claims’ en ‘concerns’, verschillende gerichte acties worden ondernomen. De claims zijn de door de organisaties en deelnemers geformuleerde ‘positieve effecten’ van sport en bewegen, zoals de eerder genoemde ‘normaliserende werking’. De concerns zijn de benoemde knelpunten die het maximaal benutten van deze positieve effecten nog in de weg kunnen staan. Deze interventies verschillen per locatie. Aan de hand van vier artikelen wordt verslag gedaan van de stand van zaken op de praktijklocaties: Utrecht (Veld 42), Amersfoort (Life Goals in samenwerking met voetbalvereniging CJVV), Zwolle (Sportpark De Marslanden en Regionale Instelling voor Beschermend en Begeleid Wonen (RIBW) en Dordrecht (De Hoop).
Veld 42
In dit artikel staat Veld 42 centraal. Het project heeft de naam Veld 42 gekregen, omdat de deelnemers meestal niet op het hoofdveld spelen. Deze constatering typeert de ‘no-nonsense’ mentaliteit van projectleider Kees Grovenstein. Veld 42 is een voorbeeld van een sportgemeenschap waar plezier, gelijkwaardigheid en vriendschap centraal staan.
Twee keer per week wordt er op het Cruyff Court in de Utrechtse wijk Ondiep gevoetbald. Door weer en wind komen deelnemers naar de trainingen. Tijdens participerende observaties valt op dat iedereen elkaar persoonlijk begroet en dat de coaching tijdens de training positief is. Er worden veel complimenten gegeven, die met name gericht zijn op handelingen en niet op resultaat. Onderling wordt veel gecoacht en waar nodig gecorrigeerd. Vrijwel altijd worden deze onderlinge correcties geaccepteerd. Een normale training bestaat vaak uit een warming-up, enkele oefenvormen en wordt afgesloten met een ‘partijtje’.
Positief zelfbeeld
Een van de belangrijkste claims die in het onderzoek naar voren komt is dat deelnemers zich binnen de sport even geen ‘cliënt’ of patiënt meer voelen; juist het onderscheid met formele zorg doet er hierbij toe. Dit kan zich vertalen in een positiever zelfbeeld bij de deelnemers. Het doel van Veld 42 is namelijk om gewoon lekker te sporten.
Dat het geen sinecure is om dit in de praktijk waar te maken wordt duidelijk als je kijkt naar de achtergrond van de deelnemers. Zij worden bijvoorbeeld begeleid door organisaties zoals Fivoor, Altrecht, Lister, Leger des Heils en de Tussenvoorziening. Anderen wonen momenteel in een asielzoekerscentrum. Velen van hun zijn ooit in aanraking geweest met Justitie en worstelen zich met vallen en opstaan door het leven.
"Zeer bewust kiest Veld 42 om niet te werken met hulpverlenersdoelen. In de loop van de tijd ontstaat daardoor een natuurlijk contact"
'Hoofd leegmaken'
Gevraagd naar hun motivatie om te voetballen bij Veld 42, reageren zij door te zeggen dat sporten helpt om hun ‘hoofd leeg te maken’ of om zich ‘lekker te voelen’. Zeer bewust kiest Veld 42 om niet te werken met hulpverlenersdoelen. In de loop van de tijd ontstaat daardoor een natuurlijk contact, waardoor deelnemers zelf vragen gaan stellen of hun problemen benoemen. Dit gebeurt zowel onderling als in gesprekken met het begeleidingsteam. Dit team is bijzonder, omdat deze bestaat uit een groep vrijwilligers van huidige en voormalige deelnemers van Veld 42.
Deze vorm van begeleiding sluit aan bij de tweede claim, die dat sport de mogelijkheid biedt om verantwoordelijkheidsgevoel te ontwikkelen. Deelnemers krijgen de kans zich binnen het project te ontwikkelen, bijvoorbeeld door verantwoordelijk te zijn voor (een deel van) de training, door deel te nemen aan toernooien of door toernooien te organiseren. Ook voelen zij zich verantwoordelijk voor de sfeer en het groepsgevoel.
Problemen even vergeten
Een voorbeeld hiervan is de onderlinge afspraak om niet meer tijdens de trainingen te roken. Een van de vrijwilligers zegt hierover dat hij het als zijn taak ziet om deze afspraken 'voor te leven' door een voorbeeld te zijn voor de rest. Daarnaast bestaat dus de mogelijkheid om aan wedstrijden en toernooien mee te doen. Een goed voorbeeld is het toernooi in de Penitentiaire Inrichting (PI) Nieuwegein. Hierbij heeft een selecte groep deelnemers van Veld 42 het in gemengde teams opgenomen tegen gedetineerden van de PI Nieuwegein. Om geselecteerd te worden voor deze toernooien is het niet van belang dat een deelnemer goed kan voetballen. Een positieve instelling, betrouwbaarheid en oog voor anderen zijn veel belangrijker. Dit geeft het project een ‘voor deelnemers, door deelnemers’-karakter, waarbij ze zich keeper of spits kunnen voelen en hun problemen voor even vergeten.
Bas van Nierop is onderzoeker bij het lectoraat Participatie en Stedelijke Ontwikkeling, Hogeschool Utrecht.