‘Op de momenten dat je het moeilijk hebt en je overwint dat, maak je veel progressie. Je moet daaraan wennen. Elke keer proberen we in trainingen de grens aan te raken. Als je dan telkens een paar stappen terug doet - als het te koud, te heet of te moeilijk voor je is - blijf je waar je bent. Dan ontwikkel je je niet. Als je de pijn leert te koesteren, kom je verder. Dan kweek je littekenweefsel, het sterkste weefsel wat er is. Een plek waar een litteken zit, is meestal sterker dan daarvoor. Je scheurt een spier ook nooit twee keer op dezelfde plek.’ - volleybalcoach Avital Selinger in de Volkskrant van 27 maart 2022.
door: Glenn Coates & Afke van de Wouw
In de columnreeks ‘Topsport, mind you’ zoomen we in op het vinden van de balans tussen grenzen verleggen aan de ene kant en alleen maar positief zijn en complimenten geven aan de andere kant. Tussen alles overhebben voor de prestatie en alleen maar plezier mogen hebben. De introductiecolumn ging over de uitdaging voor topsporters en hun begeleiders, om wel op de toppen van hun kunnen te presteren, maar niet bepaalde grenzen te overschrijden. De tweede column ging over zelfkennis. Iedere sporter zit anders in elkaar en heeft andere dingen nodig om plezier te hebben, zich veilig te voelen en optimaal te presteren. In deze column richten wij ons op het opstellen van een teamcode, als middel in het creëren van het juiste leer- en prestatieklimaat, waarbij we het samen opstellen van een teamcode als (één van de) middelen omschrijven, die daaraan kan bijdragen.
Als team werk je, als het goed is, samen naar een gezamenlijk doel. ‘Alle neuzen dezelfde kant op’, is een veelgebruikt cliché waar veel coaches graag naar verwijzen. Om dit doel te bereiken is het niet alleen belangrijk om concrete lange- en korte termijn doelen te stellen, ook is het belangrijk om met elkaar te bespreken hoe je deze doelen wilt gaan bereiken. Vanuit welke basis werken we naar de doelen toe? Hoe gaan we met elkaar om? Welk gedrag vinden we belangrijk? Welke afspraken maken we met elkaar? Denk hierbij bijvoorbeeld aan gedrag in de kleedkamer, na winst, verlies en tijdens activiteiten buiten de club. Dus naast ‘Waar gáán we dit seizoen voor?’ ook ‘Waar stáán we dit seizoen voor’? Voordat de competitie begint, is het essentieel dat je hierover als team op één lijn zit. Zonder een duidelijke visie en een kader van welk gedrag je als team belangrijk vindt, inclusief bijbehorende afspraken, zal je waarschijnlijk in de loop van het seizoen tegen problemen aanlopen.
"Betekent respect dat we na afloop de handen schudden van de tegenstander? Of gaat het dieper dan dat?"
Een teamcode kun je ontwikkelen door samen de waarden van je team in kaart te brengen. Waarden zijn overtuigingen en ideeën waar je volledig achter staat, een soort rode draad waar je je als team aan kunt houden. Voorbeelden van waarden zijn: respect, plezier, presteren, acceptatie, samenwerken en vertrouwen.
'Steeds als spelers zich meldden vanuit hun clubs voor een tiendaagse bij Oranje, hadden ze binnen één dag de cultuur weer duidelijk. Dankzij sheets met onze waarden zoals betrouwbaarheid, plezier, uitstraling en omgaan met tegenslag.' - Peter van der Veen in het AD van 25-10-2019.
Concretiseren teamwaarden
Nadat de teamwaarden duidelijk zijn is het zaak om deze waarden te concreet te maken. Hoe ziet bijvoorbeeld de waarde respect eruit in de praktijk? Betekent respect dat we na afloop de handen schudden van de tegenstander? Of gaat het dieper dan dat? Wat doen we als we merken dat één van de teamleden zich respectloos gedraagt? Door waarden concreet te maken, wordt een gezonde basis gelegd voor het maken van afspraken binnen het team. Het werkblad ‘Teamcode voor sporters’ kan hierbij helpen. De ‘Beschrijving teamcode voor trainer/coach’ geeft uitleg over hoe je deze oefening het beste kunt uitvoeren.
Nadat de teamcode gecreëerd is, is het belangrijk om te bespreken hoe ervoor gezorgd gaat worden dat teamleden zich aan de afspraken gaan houden. De kans dat sporters zich aan afspraken houden, blijkt groter wanneer zij zelf inspraak hebben gehad in het maken van deze afspraken én publiekelijk hebben verklaard dat ze zich hieraan gaan houden. Dit kan bijvoorbeeld door de gemaakte afspraken op flipovervel te zetten en deze door alle betrokkenen (sporters en staf) te laten ondertekenen. Hiermee maak je de afspraken visueel en wordt iedereen er vaak aan herinnerd.
Visualiseer teamcode
Loop een kantoor van een doorsnee Amerikaanse sportcoach in en gegarandeerd zul je teksten aantreffen als 'Succes isn’t owned, it’s leased'. En 'Rent is due every day'. Of: 'Quitters never win, and winners never quit'. Bij Liverpool FC hangt een poster met de tekst: 'You’ll never walk alone', wat door iedere speler wordt aangeraakt op weg naar de spelerstunnel. Met andere woorden, maak de teamcode visueel voor alle teamleden en staf.
Echter, je kan niet voorkomen dat afspraken toch weleens overtreden zullen worden. Hoe kun je hier dan mee omgaan? Ook hier werkt het goed om gezamenlijk vooraf consequenties vast te stellen voor het niet houden aan de afspraken. Door dit gezamenlijk te doen wordt de kans vergroot dat de sporters elkaar gaan aanspreken en scherp houden op de regels. Het wordt dan een gedeelde verantwoordelijkheid en niet meer alleen die van de staf.
"Veiligheid is nodig om optimaal te kunnen presteren en plezier te hebben met elkaar"
Het is belangrijk om tijdens het seizoen regelmatig even terug te komen op je gestelde doelen en teamcode, zodat ze vers in het geheugen blijven. Hierdoor vergroot je de dat ze worden nagestreefd en nageleefd.
Structuur en duidelijkheid
Concluderend gaat het bij het creëren van een teamcode om: uitspreken, afspreken en aanspreken. Hierdoor wordt duidelijk wat ieders verwachtingen zijn en wat wel en niet kan. Iedereen weet dan waar hij/zij aan toe is, hoe hij/zij zich zou moeten gedragen en wat de eventuele sancties zijn als hij/zij dat niet doet. Door deze structuur en duidelijkheid ontstaat er veiligheid. Deze veiligheid is nodig om optimaal te kunnen presteren en plezier te hebben met elkaar.
In de volgende column wordt verder ingegaan op het creëren van een leerklimaat, waarbij dan het accent komt te liggen op motivatie. Want wist je dat 70% van het gedrag van mensen binnen een team wordt bepaald door de omgeving waarin ze zich bevinden, en niet hun persoonlijkheid? Lees hier volgende keer meer over.
Glenn Coates is 29 jaar en tweedejaars master student bewegingswetenschappen. Zijn specialisatie is gezondheid en rehabilitatie. Nadat hij wegens blessures gestopt is met hockeyen werkt hij als hockeycoach naast zijn studie. Hij loopt stage bij Wouw performance coaching en doet in samenwerking met de KNVB onderzoek naar het effect van stress of blessures bij jeugdteams van betaaldvoetbalorganisaties.
Afke van de Wouw is sportpsycholoog en runt samen met Yara van Gendt WOUW Performance Coaching. Zij heeft een achtergrond in de Bewegingswetenschappen en is voormalig fysiotherapeut. Van de Wouw begeleidt sporters, coaches en teams in het leveren van prestaties. Daarnaast past ze (sport)psychologische principes ook toe in de gezondheidszorg en bedrijfsleven. Medio 2020 is haar praktijkboek ‘Leren Presteren’ uitgegeven (zie www.lerenpresteren.nl). In dit boek staan handvatten, tips, werkbladen en achtergrondinformatie over hoe je als trainer/coach het beste uit je sporters haalt in elke fase van het seizoen. Met Yara schreef zij het boek ‘Leren Revalideren’ over hoe je optimaal herstelt van een blessure en er sterker uitkomt (zie www.lerenrevalideren.nl), dat eind 2021 uitkwam.