'Het verenigingsleven bloeit als nooit tevoren: sporters, buurtbewoners, trainers, bestuurders en andere vrijwilligers leveren allemaal een gewaardeerde bijdrage. De maatschappelijke rol van de vereniging is direct terug te zien in een daling van lokale problemen op het gebied van ongelijkheid, eenzaamheid, sociale uitsluiting, overlast en criminaliteit. Dankzij de sportvereniging vinden mensen elkaar.' Dit sfeerbeeld komt uit De Sport Toekomstverkenning (2017). Deze verkenning is gemaakt door het projectteam van RIVM en SCP-medewerkers.

door: Jan Raateland

Den Haag, 21 juni 2030 - De sportvereniging heeft in het afgelopen decennium - van 2020 tot 2030 - op het gebied van professionaliteit en organisatie, een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Terwijl in de eerste twee decennia van deze eeuw het aantal vitale sportverenigingen stagneerde op 25%, is dit aantal in tien jaar tijd verdubbeld: meer dan de helft van de sportverenigingen in Nederland hebben zich op lokaal niveau een positie verworven die niet meer is weg te denken. Grootste winst is de versterkte verenigingsorganisatie en het waarmaken van de maatschappelijke functie. 

Voor een uitleg van deze vooruitgang is het goed om even terug te keren naar het jaar 2019. In het derde kabinet Rutte was het de minister van sport - Bruno Bruins - die met het ministerie van VWS, de Vereniging Sport en Gemeenten, sportkoepel NOC*NSF, het bedrijfsleven en vele partners in juni 2018 het Nationaal Sportakkoord sloot. Naast zes deelakkoorden bevatte het akkoord ook de volgende twee belangrijke afspraken:

• lokale en regionale partijen vertalen het sportakkoord naar de lokale en sportspecifieke context om daarin te komen tot lokale akkoorden;
• de ondertekenaars van het akkoord hadden een opdracht verstrekt voor een onderzoek naar de organisatie en financiën van de sport.

Nu, bijna twaalf jaar later, kan geconstateerd worden dat zowel de uitkomsten en aanbevelingen van het onderzoek alsook de lokale sportakkoorden tot de volgende veranderingen hebben geleid: de professionalisering van de sportvereniging en een vernieuwde organisatie en financiering van de sport die tot meer rendement leidt.

De professionalisering is herkenbaar op de volgende vier onderdelen:
1. Het op lokaal niveau verenigen van sportverenigingen in een federatie. Deze federatie kent een eigen professionele organisatie, die naast lokale vertegenwoordiging en belangenbehartiging, de volgende diensten en taken uitvoert:

• het aanmoedigen van de onderlinge samenwerking en (kennis-)uitwisseling;
• werving en opleiding technisch kader: assistenten en trainers; 
• beleidsvoorbereiding sportbeleid voor het federatiebestuur;
• aanbieden/verzorgen van shared services.

Vanuit de federatie vindt ook de organisatie en de coördinatie van de hieronder onder 2, 3 en 4 beschreven zaken plaats.

2. Investeren in de organisatie van sportverenigingen door het geven van een kwalitatieve impuls in het vrijwillig bestuurlijk kader gericht op modernisering van de sportvereniging.

3. Organiseren van de arbeidsplaatsen in de sport en de ontwikkeling en begeleiding van nieuwe functies waaronder het beroep als sporttrainer. 

4. Aanbod realiseren van sportactiviteiten vanuit de sportverenigingen voor nieuwe doelgroepen, die voorheen via overheids- en of gemeentelijke stimuleringsprogramma’s en de daaraan gekoppelde subsidies door andere sportaanbieders werden uitgevoerd.

Lokale samenwerking 
Door de samenwerking op lokaal niveau hebben de sportverenigingen invloed op het gemeentelijk sportbeleid. De gezamenlijk georganiseerde sportverenigingen hebben daarmee eenzelfde positie gekregen als de sectoren onderwijs, welzijn, kunst & cultuur. Met het krijgen van die plek werken de sportverenigingen als gelijkwaardig partner met die sectoren en de gemeente samen. Vanuit de federatie zijn nieuwe vormen van samenwerking aangegaan. In die samenwerking is de onderwijs-/welzijnssector de grootste partner, waar trainers vanuit de sportvereniging het sportaanbod in de kindcentra verzorgen.

De landelijke overheid en gemeenten hebben sterk ingezet op de maatschappelijke waarde van sportverenigingen. Met vijf miljoen sporters vormen de 25.000 sportverenigingen in Nederland de grootste aanbieder van sport en bewegen en in het mede realiseren van sociale en maatschappelijke doelen. Daarmee wordt de sport als instrument ingezet ter bevordering van gezondheid, welzijn, leefbaarheid, integratie, eenzaamheid en veiligheid. 

Inclusiviteit
Bij de sportvereniging voelt iedereen zich welkom, volwaardig en gewaardeerd, ongeacht culturele achtergrond, geslacht, leeftijd, godsdienst, lichamelijke beperkingen of seksuele voorkeur. De sportvereniging anno 2030 is een voorbeeld waarin de integratie van leden met een niet-westerse afkomst vanzelfsprekend is.

Gebleken is dat in het besturen van de sportvereniging als vrijwilligersorganisatie een verschil bestaat in de sportvereniging in grote steden in vergelijking met de kleinere gemeenten in de provincie. In de provincie is nog vaak meer trouw en betrokkenheid van de leden waarneembaar; in de grote steden is dat minder, neigen de leden meer naar consumptief gedrag. Dit vraagt maatwerk op het gebied van het vrijwilligerswerk.

Revival 
In het licht van de hierboven beschreven ontwikkelingen kan gesproken worden over ‘de revival’ van de sportvereniging in Nederland. Dat is nu in 2030, achteraf bezien, best opmerkelijk. Aan het einde van de vorige eeuw werd nog de teloorgang van de sportvereniging voorspeld. Met name door de individualisering zou het gemeenschapsgevoel afnemen. Ook andere invloeden zoals de globalisering en daarbij de enorm snelle technologische ontwikkelingen: internet, vanaf 2008 de smartphone, social media van Facebook tot WhatsApp en Netflix.

De sportvereniging heeft dit allemaal overleefd en waar mogelijk en/of nuttig zelfs haar voordeel mee gedaan. Zo werd, als een simpel voorbeeld, het clubblad eerst vervangen door de website en nog geen vijftien jaar later door de eigen verenigingsapp.

Wat bleef dat is de behoefte om samen een vereniging te vormen, elkaar daar wekelijks te ontmoeten, waarbij betrokkenheid, vriendschap en gezelligheid voor de leden belangrijk zijn. De sportvereniging, als afspiegeling van en middenin de samenleving, waar iedereen kan en mag meedoen en waar het verenigingsleven bloeit als nooit tevoren.

Jan Raateland is pleitbezorger voor meer vitale sportverenigingen. De Sportvereniging – sinds 2017 Immaterieel erfgoed.