21 januari 2025
Achtergronden
door: Ad Vos & Jan Sleijfer
Het optreden en oefenen door topmusici wordt vaak vergeleken met topsport. Minder bekend is dat vele topmusici gebukt gaan onder psychische klachten. Van relatief onschuldige plankenkoorts en muziekprestatieangst (MPA), tot serieuze symptomen van depressie en suïcide. In deze column daarom aandacht voor de veeleisende omgeving en mentale gezondheid van musici.
Om antwoord te geven op de vraag of topmusici mentaal meer lijden dan topsporters is het nodig eerst van beide categorieën een definitie te geven.
Deze definities geven richting aan de benodigde prestatie-eisen, waarbij overeenkomsten en verschillen tussen topmusici en topsporters gelden.
Tabel 1 Overeenkomsten en verschillen in prestatie-eisen van topmusici en topsporters
Mentale gezondheid en muziekprestatieangst
Topmusici en topsporters hebben te maken met de hierboven genoemde prestatie-eisen die leiden tot stress, burn-out, laag zelfbeeld en perfectionisme. Bekend is muziekprestatieangst (MPA) bij topmusici. MPA is een adaptieve reactie op een unieke samenstelling van eisen en stressoren. MPA wordt geassocieerd met en voorspeld door intrinsieke factoren, zoals angstgevoelens, laag zelfbeeld, schuldgevoel, schaamte en een onaangepaste cognitieve stijl die wordt gekenmerkt door piekeren, angst en (zelf)evaluatie.
In de literatuur worden eigenschappen van topmusici die leiden tot bijvoorbeeld MPA gezien als individuele tekortkomingen en niet als beïnvloed door de omgeving. Onderzoek toont echter aan dat topmusici en topsporters, op weg naar een professionele carrière, angst ervaren door buitensporige eisen van ouders, of leraren, het beheersen van de gevolgen van vroege specialisatie, slopende oefenschema’s, sociaal isolement, psychologische problemen en druk. Bij topmusici worden specifiek neuromusculaire en musculoskeletale overbelasting en onregelmatige slaap- en werkschema’s genoemd.
Hoewel het uitvoeren van een concert van Mozart niet hetzelfde is als het tegenkomen van een hongerige tijger, zijn er veel rationele redenen waarom topmusici het optreden op een bepaald niveau als bedreigend ervaren. De kwetsbaarheid en blootstelling die inherent zijn aan prestaties, evenals het vertrouwen op de positieve mening van anderen (bijvoorbeeld collega’s, critici en publiek) vormen een reële en praktische bedreiging, waardoor angst een bedreiging wordt. Onderzoekers stellen dat het juist uitzonderlijk is om een klassieke topmusicus te zijn en niet een perfectionist of neuroticus te zijn met angst voor negatieve evaluaties. Dit vanwege de educatieve en professionele cultuur waarin muzikanten vaak hun vormingsjaren doorbrengen.
Gross & Musgrave (2020) stellen in hun boek Can Music Make You Sick? de vraag of de ondervonden mentale problemen bij muzikanten komen door de muziekindustrie, of omdat muzikanten doorgaans vaak creatieve, gevoelige mensen zijn die neigen naar een zekere melancholie? Een eenduidig antwoord is niet te geven door het ontbreken van onderzoeksresultaten. Maar ook in de muziekwereld zullen nature and nurture elkaar ongetwijfeld sterk beïnvloeden.
Klassiek musicus en rockartiest naar de sportpsycholoog?
Opmerkelijk is dat topmusici vaak worden vergeleken met topsporters in termen van de psycho-fysische eisen benodigd voor topprestaties, maar geen specialistische training of ondersteuning krijgen zoals die routinematig aan topsporters wordt aangeboden. Idealiter moet muzikale training als standaardpraktijk psycho-educatie bevatten over de psychologische eisen van optreden (inclusief het begrijpen van de ingebouwde stressreactie van het lichaam) en training van effectieve en empirisch gevalideerde oefen- en prestatiestrategieën.
Michaël Verschaeve is Belgisch psycholoog, ex-drummer van de band The Van Jets en hij begeleidt sporters en musici. In een interview voor VI.be (steunpunt voor artiest en muzieksector) stelt hij: 'Ja. Het is voor een leek misschien een wat bizarre combinatie, maar in principe komen de technieken om beide groepen te helpen op hetzelfde neer, gecombineerd met prestatiepsychologie. De methodes die ik aanwend voor sporters zijn evengoed toepasbaar op muzikanten.'
Hij stelt dat weinig mensen weten dat in de wereld van de klassieke muziek vaak meer stress is dan in de pop- en rocksector. Er zijn meer audities en wie tot een gerenommeerd ensemble wil toetreden, moet daar vaak bijzonder hard voor werken. En met het naderen van de auditie, waar ze moeten spelen voor een jury, neemt de stress toe en weten ze niet meer hoe ze hun stuk gespeeld moeten krijgen. Het ene jurylid focust op techniek, de andere op interpretatie en nog iemand anders op flair en speelplezier. Zo’n jury kan intimiderend overkomen. Mijn raad daarbij is altijd: blijf trouw aan jezelf en wat je kunt en ontwikkel je eigen stijl. Dat werkt op lange termijn het best. En lukt dat niet, dan gaan we daarmee aan de slag.”
Mentale weerbaarheid van musici verbeteren
Cuyper et al. (2021) noemen mentale technieken uit de sportpsychologie die (top)musici helpen bij het verbeteren van hun prestaties en mentale weerbaarheid. De belangrijkste technieken zijn:
België geeft het goede voorbeeld
In België is LIVE2020 actief. Dat is het solidariteitsfonds voor en door de Belgische livemuzieksector. Binnen dat fonds is het mogelijk om als muzikant in aanmerking te komen voor restitutie van acht sessies bij een psycholoog, of psychotherapeut. Dit op voorwaarde dat de muzikant de afgelopen drie jaar minstens een jaar in de Belgische muzieksector heeft gewerkt.
Een prachtig initiatief dat navolging verdient in Nederland om de mentale veerkracht bij musici te bevorderen. NLsportpsycholoog ondersteunt steeds vaker pianisten, violisten en andere podiumartiesten.
Literatuur
Ad Vos is prestatie- en sportpsycholoog, gespecialiseerd in voetbal en korfbal. Daarnaast heeft hij een ruime ervaring met conflictmanagement in het bedrijfsleven.
Jan Sleijfer is oprichter van NLsportpsycholoog. Na zijn afgeronde ALO studeerde hij cum laude af als sociaal psycholoog aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is gediplomeerd KNVB oefenmeester voetbal en JBN erkend Judoleraar in de Zorg. Tevens is hij bevoegd zweminstructeur, eerstegraads docent krijgskunst en geregistreerd als sportpsycholoog en docent Sportpsychologie. Verder traint hij ruim 25 jaar de fysieke en mentale weerbaarheid van justitiepersoneel.
Deel dit bericht:
0 reacties
Nog geen reacties. Wees de eerste!
Voeg je reactie toe
Wij sturen jou één keer per twee weken een e-mail met de belangrijkste opinies en artikelen van Sport Knowhow XL.
