Krachten bundelen: fysiotherapeut en sportpsycholoog

NLsportpsycholoog
NLsportpsycholoog is een collectief van sportpsychologen verspreid over heel Nederland met als gemene deler de missie om mentale veerkracht en duurzaam presteren in de sport te stimuleren. De aangesloten psychologen werken allemaal met de Drie Batterijen Methode en leren zo sporters hun energie beter te managen met de bedoeling optimaal te kunnen presteren. Verschillende bij het collectief aangesloten sportpsychologen zullen de komende tijd op Sport Knowhow XL een onderwerp uit hun vakgebied beschrijven. Wies Stevens, Katja Cardol en Ísabel Bakker zetten deze keer uiteen waarom een sportpsycholoog een belangrijke aanvulling kan bieden naast de fysiotherapeutische begeleiding.

door: Wies Stevens, Katja Cardol & Ísabel Bakker

Blessureherstel is vaak een fysiek proces dat begeleid wordt door een fysiotherapeut. Maar wat als het herstel langer duurt dan verwacht? Wat als de sporter, ondanks fysieke gereedheid, bang blijft om bepaalde bewegingen te maken? Of als het onzeker is wanneer en of de sporter diens sport ooit weer kan doen? In ieder revalidatieproces spelen ook mentale factoren een belangrijke rol. Toch worden ze vaak over het hoofd gezien of is er geen ruimte voor in de behandeling. Een sportpsycholoog kan een belangrijke aanvulling bieden naast de fysiotherapeutische begeleiding. In dit artikel gaan we in op waarom een samenwerking tussen deze professionals zó belangrijk is en hoe sporters optimaal kunnen profiteren van een multidisciplinaire aanpak.

Welke signalen duiden op een behoefte aan sportpsychologische ondersteuning? Niet alle sporters zullen direct zelf aangeven dat ze worstelen met mentale aspecten van de klachten en/of het revalidatieproces. Daarom is het belangrijk dat fysiotherapeuten weten waar zij op moeten letten en welke signalen ze kunnen herkennen. Enkele veelvoorkomende red flags zijn:
 

• Verminderde inzet of betrokkenheid bij de therapie. Voorbeeld: Motorcrosser Leo (23) kan door een rugblessure geen wedstrijden rijden en doet sindsdien de oefeningen of huiswerkopdrachten niet meer.
• Twijfels of angst bij het uitvoeren van oefeningen, ondanks fysieke gereedheid. De sporter vermijdt bepaalde bewegingen, zoals springen, uit angst voor pijn of her-blessure. Het kan ook zijn dat de sporter niet weet te benoemen waar diegene precies bang voor is, maar dat er toch een blokkade lijkt te zijn. Voorbeeld: softbalster Tamara (16) durft na een voorste kruisbandblessure springoefeningen alleen te doen in het bijzijn van haar fysiotherapeut.
• Frustratie, moedeloosheid of negatieve gedachten over het herstel. De sporter doet uitspraken zoals 'het heeft toch geen zin' of 'ik ga nooit meer op mijn oude niveau spelen' of wordt plotseling emotioneel bij pijnlijke thema’s.
• Vermijden van sport- of blessuregerelateerde onderwerpen en situaties. Het is voor de sporter te pijnlijk om te praten over of denken aan de huidige situatie, door de herinnering aan diens verlies of door de traumatische gebeurtenis van de blessure. Voetbalster Lieke (17) ziet haar toekomst om met een beurs naar de VS te gaan in rook opgaan door haar blessure. Ze wil niet meer naar wedstrijden van haar team kijken of met mensen over voetbal praten.
• Slaapproblemen of verhoogde stress. Herstel kan bemoeilijkt worden wanneer een sporter slecht slaapt of veel stress ervaart. Stress en vermoeidheid hebben directe invloed op de fysieke revalidatie, maar uiteraard ook op mentaal welzijn. Ook stressvolle levensgebeurtenissen in de privéomgeving (zoals ruzie thuis, overlijdensgevallen, geldzorgen, etc.) kunnen een impact hebben op het revalidatieproces, en moeten daarom erkend worden.
• Terugkerende pijnklachten zonder duidelijke fysieke oorzaak. Wanneer de klachten maar niet beter lijken te worden, terwijl er geen fysiek aanwijsbare reden meer voor is, kan dit duiden op een mentaal obstakel of een pijnsyndroom. Zo kan er iets anders spelen wat de sporter ervan weerhoudt om terug te keren naar diens sport en/of dagelijkse bezigheden, of wat de klachten in stand houdt. Voorbeeld: Zwemster Fien (18) krijgt na vele ziekenhuisbezoeken de diagnose ‘complex regionaal pijnsyndroom’ voor haar enkelblessure. Ze ervaart al maanden geen verbetering en vindt het lastig omgaan met de onzekerheid of en wanneer ze weer kan gaan trainen.

Als fysiotherapeut ben je vaak de eerste die deze signalen zal opmerken. De drempel om psychologische ondersteuning te zoeken kan verlaagd worden door proactief het gesprek met de sporter hierover aan te gaan.

De eerste stap: wat kunnen fysiotherapeuten zelf doen?
Fysiotherapeuten kunnen zelf ook helpen bij de mentale aspecten van revalidatie, binnen de beperkte tijd die hiervoor is tijdens een afspraak. Zij kunnen sporters bijvoorbeeld ondersteunen bij het overwinnen van angst, onzekerheid en motivatieproblemen. Het is belangrijk om een open en veilige omgeving te creëren. Sporters vinden het niet altijd makkelijk om te beginnen over mentale obstakels. Stel daarom open vragen, zoals 'wat maakt deze oefening lastig voor je?' en luister zonder oordeel. Op deze manier verlaag je de drempel om angsten en onzekerheden te bespreken.

Herken en normaliseer gedachten en gevoelens die de sporter ervaart. Let op de signalen die hierboven genoemd zijn, zoals twijfel bij bepaalde oefeningen, terughoudendheid of negatieve uitspraken van de sporter. Door ze bespreekbaar te maken, kun je met de sporter werken aan het doorbreken van deze mentale barrières.

Het is ook belangrijk om een positieve mindset te stimuleren. Als fysiotherapeut kun je de nadruk leggen op kleine successen. Richt je daarbij liever op vooruitgang dan op resultaten. Bijvoorbeeld 'deze oefening gaat nu soepeler dan vorige week'. Verder kun je een positieve mindset stimuleren door haalbare doelen te stellen en spannende oefeningen op te knippen in kleinere stappen.

Wanneer en hoe doorverwijzen naar een sportpsycholoog?
Logischerwijs focus je je als fysiotherapeut op het fysieke aspect van de revalidatie. Maar soms merk je dat een sporter, ondanks de fysieke revalidatie, niet optimaal functioneert. Blessures herhalen zich, de ene blessure volgt de andere op, er is weinig verbetering, de sporter heeft weinig motivatie voor de behandeling, of er blijft angst om weer te bewegen. Dit zijn allemaal tekenen dat er wellicht meer speelt dan de fysieke klacht. Een verwijzing naar een sportpsycholoog kan zinvol zijn bij alle hierboven genoemde waarschuwingssignalen, maar ook bij:

• Onzekerheden rondom de revalidatie of terugkeer naar sport. Onzekerheden over het revalidatieproces, en over welk sportniveau uiteindelijk (weer) bereikt kan worden, kunnen een negatieve invloed hebben op de revalidatie.
• Geen mogelijkheden meer voor volledige terugkeer/volledig herstel. Als de sporter fysiek niet meer in staat zal zijn om op zijn/haar oude niveau terug te keren in de sport, of de sport helemaal niet meer zal kunnen beoefenen, kunnen er verschillende negatieve psychologische gevolgen ontstaan. Het is belangrijk deze tijdig te herkennen en behandelen.

Het kan spannend zijn om dit gesprek als fysiotherapeut met de sporter aan te gaan. Daarom is het belangrijk om te weten op welke manier je dit het beste kunt doen:

1. Benoem allereerst de signalen die je opmerkt, en vraag of de sporter zich hierin herkent.
2. Leg vervolgens uit dat een blessure impact heeft op gedachten en gevoelens, en dat het soms zo is dat deze de revalidatie kunnen belemmeren.
3. Je kunt dan aangeven dat het verstandig kan zijn om eens met een sportpsycholoog te onderzoeken of dit bij diegene aan de hand is, en dat een sportpsycholoog de impact van de blessure kan onderzoeken en hen handvatten kan geven om optimaler te revalideren.

Rol sportpsycholoog
Sportpsychologen zijn gespecialiseerd in het mentale aspect van sportprestaties en revalidatie. Zij hebben ervaring in de begeleiding van (top)sporters, sportprofessionals en teams. In de samenwerking met een fysiotherapeut kan een sportpsycholoog helpen bij:

• Bieden van mentale vaardigheden om met blessureleed om te gaan. Sporters aanleren hoe ze veerkrachtig met tegenslagen kunnen omgaan.
• Verminderen van angst en onzekerheid. Door gedachten te onderzoeken en anders naar gedachten te leren kijken kan (zelf)vertrouwen vergroot worden.
• Optimaliseren van motivatie en focus tijdens revalidatie. De sportpsycholoog kan ondersteuning bieden in optimale doelstelling en in de focus op kleine successen, om zo de sporter te helpen gemotiveerd te blijven.
• Ondersteuning bij de terugkeer naar sport. Het veld of de baan weer op gaan, kan mentaal enorm uitdagend zijn na een lang revalidatietraject. Een sportpsycholoog kan helpen met mentale technieken om rustig en zelfverzekerd te blijven.
• Stressmanagement en zelfvertrouwen versterken. De sportpsycholoog maakt gebruik van ontspanningstechnieken, ademhalingsoefeningen en visualisatie, om de sporter beter in staat te stellen om met prestatiedruk en onzekerheden om te gaan.
• Acceptatie en/of verwerking van verlies. Als er geen vooruitzicht is voor een (volledige) terugkeer in de sport, kan een sportpsycholoog ondersteuning bieden in de verwerking van dit verlies. Ook kan de sportpsycholoog helpen bij identiteits- en zingevingsvraagstukken, depressie/angstklachten, alternatieve tijdsbesteding en andere mogelijke gevolgen van een dergelijk rouwproces. Verder kan de sportpsycholoog helpen bij de omgang met (chronische) pijn.
• Traumaverwerking. Het kan voorkomen dat er een trauma ontstaat met betrekking tot het moment van blessure. In dit geval, kan een sportpsycholoog interventies voor traumaverwerking inzetten.

Meer weten?
Wil je als fysiotherapeut meer leren over sportpsychologie? Of ben je na het lezen van dit artikel benieuwd hoe jij zou kunnen samenwerken met een sportpsycholoog? Neem contact op met Sport ReFlex en ontdek hoe we samen sporters nóg beter kunnen helpen bij langdurige klachten en blessures!

Wies Stevens werkt als prestatie- en sportpsycholoog in Nijmegen. Tijdens haar masteropleiding Sport- en Prestatiepsychologie werd voor haar het belang van mentale vaardigheden bij het leveren van prestaties bevestigd. Ze deed onderzoek naar mentale factoren die een rol spelen bij herstel en heeft zich verdiept in visualisatie voor betere prestaties tijdens revalidatietrajecten.

Katja Cardol is gespecialiseerd in gezondheids-, medische en sportpsychologie in Hillegom en Leiden. Ze promoveerde op het omgaan met chronische aandoeningen. Uit haar en ander onderzoek blijkt: lichamelijke klachten zorgen ook voor mentale stress. Zij benadert persoonlijke situaties als topsport, met je mentaal fit en jezelf voelen als doel.

Ísabel Bakker loopt stage bij NLsportpsycholoog en doet een masterstudie in de richting van Health & Medical Psychology en Sport- en Prestatiepsychologie. Haar passie ligt in onderzoeken hoe psychologie kan bijdragen aan het verbeteren van welzijn en prestaties, zowel in klinische als sportieve contexten. Daarnaast richt ze zich onder meer op de psychologische impact van (top)sport en het optimaliseren van prestaties met behulp van mentale strategieën en is ze ook geïnteresseerd in het mentale aspect van presteren in hoge-risico beroepen (zoals defensie en politie).