Het oog van topsprinter Kishane Thompson

door: Erwin Mortier

Op zondag 14 september om 15.20 uur staan acht mannen naast elkaar opgesteld achter de startblokken voor de 100-meterfinale in het olympisch stadion in Tokio, om met elkaar de strijd aan te gaan wie zich de snelste man ter wereld mag noemen. Vanzelfsprekend is de meest recente winnaar van het Olympisch goud en WK-titelverdediger Noah Lyles (VS) favoriet voor de eindzege. Hij zal waarschijnlijk in deze finale worden omringd door een aantal landgenoten, enkele sprinters van het Afrikaanse continent, een sprinter uit het Verenigd Koninkrijk en een aantal Jamaicaanse sprinters, onder wie wellicht de belangrijkste favoriet voor deze wereldtitelstrijd: Kishane Thompson.

Deze 24-jarige Thompson meldde zich pas eind 2023 in het internationale circuit en zette daarna snelle stappen richting de internationale top. Met de snelste seizoentijd meldde hij zich in 2024 op de 100 meter bij de Olympische Spelen in Parijs, waar hij in de finale 99 meter aan de leiding liep en vervolgens zag hoe Lyles enkele duizendsten van een seconde eerder de finish passeerde. Tijdens de Jamaicaanse kampioenschappen in 2025 pakte hij de winst in een nieuw persoonlijk record van 9,75 seconden, waarmee hij de op-vijf-na snelste sprinter ooit werd, achter de grote kampioenen van afgelopen twee decennia: Usain Bolt, Tyson Gay, Yohan Blake, Asafa Powell en Justin Gatlin.

De vijfde sprinter uit dit illustere rijtje, de Amerikaan Justin Gatlin, laat via zijn populaire podcast Ready Set Go regelmatig zijn licht schijnen op de huidige topsprinters. Op een aanstekelijk enthousiaste en respectvolle wijze becommentarieert hij de racestrategieën, mentale uitdagingen en seizoensopbouw van elitesprinters en andere topatleten. Vanzelfsprekend waagt hij zich samen met zijn podcastpartner Rodney Green aan een voorspelling voor het podium van de sprintnummers tijdens de wereldkampioenschappen atletiek. Hoewel zij hun landgenoten niet direct willen afschrijven voor de winst op de 100 meter, spreekt hun ontzag voor de optredens van Kishane Thompson voor zich. De reactie, afzet en eerste paar passen uit het startblok zijn solide en zorgen ervoor dat Thompson zich direct in de voorste gelederen meldt. Indrukwekkend is zijn acceleratiefase die eindeloos lijkt te duren, waardoor hij flinke afstand neemt van zijn concurrenten. Het vasthouden van zijn topsnelheid tijdens de laatste twintig meter is wel een uitdaging, waardoor hij een closer zoals Noah Lyles de kans geeft om de winst alsnog weg te kapen. Dit jaar lijkt Thompsons topsnelheid echter zo hoog dat hij zijn concurrenten op een onoverbrugbare achterstand lijkt te gaan zetten.

Naast bovenstaande analyse stipt Gatlin nog een opvallend aspect aan van de sprintstijl van Thompson: de houding van Thompsons hoofd tijdens het sprinten. Als ervaren en gelauwerde sprinter, onder meer olympisch kampioen in 2004 en wereldkampioen in 2017 op de 100 meter, heeft Gatlin een scherp oog voor details. 'Hij loopt met zijn rechteroog naar voren' (vertaling), merkt hij op. Wanneer je de beelden bekijkt, zie je dat hij het bij het rechte eind heeft. Waarom vindt Gatlin dit zo opmerkelijk? Wellicht omdat dit niet zo vaak voorkomt bij sprinters, zeker niet zo extreem als Thompson het doet. Toch zien we bij andere sporten regelmatig dat het hoofd gedraaid wordt om het blikveld van één oog zo optimaal mogelijk te benutten, in het bijzonder bij toptennissers, die zodoende de snelheid en baan van een aankomende bal zo goed mogelijk proberen in te schatten. Maar ook voetballers, handballers en basketballers doen het om op de bewegingen van de tegenstanders en de bal te anticiperen.

Het oog dat door sporters wordt ingezet om snelheid en richting van objecten snel in te schatten wordt door Theraulaz en Hippolite (2021) het motoroog genoemd. Het motoroog maakt gebruik van het perifeer zicht, wat het brede blikveld is dat gevoelig is voor beweging en weinig licht. Het centraal zicht is dat deel waar beide ogen in het midden samenwerken en waar details scherp waargenomen kunnen worden, wat slechts twee tot drie graden van het blikveld beslaat. Het perifeer zicht is in staat om binnen een blikveld van 200 tot 230 graden bewegingen snel op te pikken en door te geven aan de hersenen zodat hierop snel geanticipeerd kan worden. Mensen hebben een linker- of rechtermotoroog, omdat één oog een functioneel voordeel heeft waardoor dit net iets sneller is dan het andere oog. Dit functioneel voordeel zit overigens niet in het oog zelf, maar in de hersenhelft waaraan dit oog gekoppeld is. Overigens is een motoroog niet hetzelfde als het dominante richtoog waarmee nauwkeurig op een doel ingesteld kan worden. Maar wat heeft dit te maken met het feit dat Thompson met zijn rechteroog naar voren loopt? Daarvoor is het wellicht nodig om even in te zoomen op de mentale processen tijdens een finale van een 100 meter.

Zo’n finale vereist een zeer hoge mate van concentratie, vanaf het moment dat de sprinters in de klaar-positie in de blokken zitten tot het moment dat ze over de finish komen. Elke pas moet raak zijn. En elke pas is anders omdat de romp start vanuit een voorover gebogen positie en volledig rechtop is wanneer de sprinter de finish passeert. Binnen een grondcontacttijd van negen honderdsten van een seconden moet het lichaam opgevangen worden en weer naar voren gestuwd worden, waarbij krachten gerealiseerd worden die vier tot vijf maal het lichaamsgewicht bedragen.  Dit vergt niet alleen veel van het lichaam, maar ook van het brein. Deze hoge mate van concentratie is alleen realiseerbaar wanneer de sprinter volledig in flow is en zich focust op het goed uitvoeren van zijn race. Gezien vanuit het model van Eberspächer, zoals geciteerd door Schuijers (2018), dient de aandacht van de sprinter zich te bevinden in aandachtscirkel 1: ik en mijn taak. Wanneer er sprake is van afleidingen zoals de tegenstander of het publiek (cirkel 2), hoe de uitvoering hoort te zijn (cirkel 3), realisatie van slagen of falen (cirkel 4), de gevolgen van slagen of falen (cirkel 5) of een zingevingsvraag (cirkel 6), dan gaat dit direct ten koste van de kwaliteit van de uitvoering van de prestatie. Bij een 100 meter sprint is dit meteen duidelijk zichtbaar qua tijd en klassering. Wanneer je met dit model in je achterhoofd luistert naar de interviews met de winnaar en verliezers direct na de race, dan kom je na ieder groot kampioenschap tot dezelfde conclusie: de winnaar is als beste in staat geweest om zijn aandacht bij de uitvoering van zijn eigen race (cirkel 1) te houden.

Maar wat heeft dat te maken met het rechteroog van Thompson? Daarvoor is het belangrijk om zijn motorische voorkeuren te bekijken. Volgens de indeling zoals die door Théraulaz en Hippolyte (2021) geformuleerd is, kan het motorisch profiel van Thompson gedefinieerd worden als een Distal-4 profiel. Dit kenmerkt zich onder meer door een dominantie van de voorste spierketen, het relatief veel inzetten van fijne motoriek en een hoog draaipunt in de wervelkolom. Maar wat in dit kader vooral interessant is: bij dit profiel worden zowel het richten van de aandacht als de cognitieve processen sterk beïnvloed door de linkerhersenhelft. En de linkerhersenhelft is verbonden aan het… rechteroog. Presteren doe je vanuit je rechterhersenhelft (=hier en nu) en duiden en evalueren vanuit je linkerhersenhelft. Omdat bij Thompson de linkerhersenhelft van nature relatief dominant is, is de kans heel groot dat hij afgeleid raakt en met name in cirkel 3 en 4 terecht komt. Daarom is het knap dat hij zijn rechteroog zodanig richt dat hij de kans op afleiding minimaliseert.

Het naar voren brengen van het rechteroog lijkt voor Thompson een strategie om zijn eigen race te kunnen blijven lopen en daardoor de kans op een overwinning te vergroten, zeker met een snelle finisher als Noah Lyles naast zich. Wat mij betreft past dit exact in het beeld van de hedendaagse topatleten: goed in het maximaal benutten van hun sterke punten en het minimaliseren van de impact van hun zwakke punten. Loopt Thompson bewust met zijn rechteroog naar voren? Ervaring leert dat veel topatleten onbewust dergelijke strategieën ontwikkelen, maar deze toepassing zou ook vanuit trial-and-error en/of een tip van de trainer geïmplementeerd kunnen zijn. Voor mij ligt de kracht van deze casus in het feit dat de aandacht zodanig gereguleerd wordt dat dit direct bijdraagt aan een betere prestatie. Binnen een meetbare sport als atletiek is het effect van dergelijke interventies over het algemeen heel goed zichtbaar. Dat geldt zeker niet voor het alledaagse maatschappelijke leven, waarin het effect van ons handelen binnen grote organisaties of samenwerkingsverbanden soms erg slecht zichtbaar is. Het goed leren richten van aandacht in een tijd waarin we bestookt worden met afleiders lijkt essentieel om te kunnen (blijven) presteren. Wellicht kunnen onze topsporters na hun sportcarrière hieraan een bijdrage leveren in het maatschappelijk veld? 

Erwin Mortier is docent bij de ActionTypes Academy Nederland en Fontys Sport en Bewegen bij de opleidingen Sportkunde en Ad Topsport- en talentcoach. Naast zijn rol als docent is hij al ruim 20 jaar actief als atletiekcoach op nationaal en internationaal niveau.