door: Ineke Deelen

Als klein meisje droomde ik dat ik de nieuwe Inge de Bruijn kon worden. Ik zat op reddingszwemmen, en won wel eens wat – maar alleen als mijn ouders en ik niet wisten dat er een wedstrijd was. Later liep ik mezelf al hardlopend wel eens voorbij, waarna ik het plezier in sport ruimschoots terugvond op de fiets. Jarenlang was ik een believer, een leven zonder sport kon ik me nauwelijks voorstellen. Tot ik het afgelopen jaar letterlijk en figuurlijk werd stilgezet: burn-out. Mentaal, emotioneel en fysiek uitgeput. Of ik het aan zag komen? Absoluut niet. Ik was toch zo fit en leefde gezond? Heb ik mezelf jarenlang voor de gek gehouden? Ben ik te optimistisch geweest, te ambitieus? 

Het afgelopen jaar heb ik veel na kunnen denken. Ook over de sport van nu, en die gedachten stemmen me allerminst vrolijk. Verhalen over de gevaren van chronische stress, prestatiecultuur, afhankelijkheidsrelaties, en hun uitingsvormen als mistanden, grensoverschrijdend gedrag, competitievervalsing en ondermijning laten me niet gemakkelijk los. 

Vanouds fungeert de sport als spiegel van de mooie en minder mooie kanten van de maatschappij. Momenteel zie ik de sport helaas vooral als een plek waar de maatschappelijke focus op prestaties, ambitie en ego tot uiting komt. Het koste wat het kost willen winnen en beter willen zijn dan anderen is diepgeworteld in onze (sport)cultuur. Het moet altijd meer en beter, en actief zijn is beter dan passief. Op zich is er niets mis met ambitie, want zonder ambitie geen hoogtepunten, groei en trots. Het wordt echter wél een probleem wanneer aan rust en kwalitatief herstel te weinig waarde wordt gehecht, en als praten over omgaan met stress, angst en onzekerheid, prestatiedruk en afhankelijkheid een taboe blijft. 

Sport als middel
Liever focussen we ons op de goede kanten van sport en bewegen: het zorgt voor ontspanning, verbinding, en is daarnaast een welkome boost voor het immuunsysteem. Tegelijkertijd kan sport een perfect hulpmiddel zijn om negatieve emoties, overtuigingen en vermoeidheid te maskeren, zodat onderliggende, door angst aangestuurde patronen en drijfveren, in stand worden gehouden. Tot het niet anders meer kan. De alomtegenwoordige focus op groei en presteren put niet alleen de aarde, maar ook onszelf uit. 

Het goede nieuws is dat we leven in een tijd van transformatie. Dat er steeds meer sporters naar buiten komen met hun motivatieproblemen en mentale worstelingen zijn tekenen aan de wand. Ik hoop van harte dat deze bekentenissen een verandering teweegbrengen van het systeem dat coaches, bestuurders en organisaties in de sport jarenlang hebben gedoogd, gefaciliteerd en indirect zelfs gestimuleerd met hun prestatiegerichte ambities en beleid. Als je goed kijkt wordt deze kentering al voorzichtig verkend. Maar er kan en gaat nog meer veranderen, zag ik in een visioen waarin ik een dag uit mijn leven voor me zag in 2032. Droom je mee?

Toekomstdroom

Ik word wakker op een mooie voorjaarsdag in mei 2032. Een wekker zet ik al jaren niet meer omdat ik dichter bij de natuur en mijn gevoel leef. Het is nog vroeg, maar ik stap uitgerust uit bed en start de dag met yoga en meditatie. Vervolgens lees ik in het nieuws dat de nieuwe minister van Vitaliteit is benoemd. Het nieuwe, intersectorale, Ministerie van Vitaliteit richt zich volledig op gezondheidspreventie en bewustwording. Sport en bewegen zijn hier een belangrijk onderdeel van. Net als gezonde gebiedsontwikkeling: er komt meer ruimte voor rust en ontspanning in nieuwgebouwde woon- en werkomgevingen. Ze worden groener en de fietsende, wandelende, spelende en sportende mens krijgt alle ruimte. 

Ook bestaande gebieden worden volgens de principes van de gezonde stad heringericht. Alle adviesorganen en organisaties met sport en bewegen in de naam, zijn inmiddels omgevormd tot vitaliteitsorganisaties. In 2032 gaat er relatief meer geld naar vitaliteit en preventie dan naar medische zorg, er valt simpelweg minder te zorgen doordat mensen gezonder en bewuster zijn gaan leven. Logischerwijs worden mensen hierdoor ook ouder, maar de druk op de verpleegtehuizen is onder controle doordat allerlei alternatieve woon(zorg)vormen hun intrede hebben gedaan. 

Baaldag
Al scrollend door mijn social media zie ik dat een topsporter een baaldag neemt en de beentjes omhoog verkiest in plaats van te gaan trainen. Je kunt tenslotte niet elke dag fit zijn en soms heb je gewoon even behoefte aan een lege agenda. Het geeft me een fijn gevoel dat ik mijn baaldag van deze maand, waar iedereen recht op heeft, nog tegoed heb.

Dan is het tijd om naar mijn werk te gaan. Uit het raam zie ik groepjes kinderen naar school fietsen. Tussen half 8 en 9 is de straat voor fietsers en voetgangers, auto’s zijn niet toegestaan. Ik begeef me ook in de fietsstoet, op weg naar de trein. Vervolgens wandel ik naar mijn werk en mijn gedachten gaan naar de grote sprongen die zijn gemaakt in het onderwijs. Vanaf de basisschool vormt vitaliteit de rode draad in het curriculum. Cito-toetsen zijn afgeschaft en presteren wordt als ouderwets gezien. Veiligheid, plezier, ontspanning en rust is waar het om draait. Ook in het voortgezet onderwijs. 

Scholieren sporten elke dag minstens een uur of kiezen voor vrij bewegen onder begeleiding. Tussen de middag is er voor iedereen een betaalbare en gezonde warme maaltijd. Ook op mijn werk, in het hoger onderwijs, is veel veranderd. Universiteiten en hogescholen zijn boven alles weer plekken voor ontmoeting en kritische reflectie. Vertrouwen en het aanleren van vaardigheden staan centraal, oefenen en falen wordt aangemoedigd. Studenten worden individueel of in kleine groepjes gecoacht in het omgaan met mentale uitdagingen. 

Flexibiliteit en aanpassingsvermogen
Ik kom aan op mijn werk, waar ik, als ik niet thuiswerk, graag te vinden ben. Ik scan mijn horloge bij de balie, en check of mijn energielevels voldoende op pijl zijn om mij verantwoord aan de werkdag te laten beginnen. Werkgevers zijn verplicht dit horloge te verstrekken bij aanvang van je baan, en sindsdien is langdurige uitval geminimaliseerd. Je wordt eenvoudigweg terug naar je bed gestuurd als je te moe bent of andere klachten hebt. Dat dit werkt komt mede doordat studenten en collega’s zijn getraind in flexibiliteit en aanpassingsvermogen, en begrippen als deadlines en promotie maken een andere betekenis hebben gekregen. Tussen de middag lunch ik met een collega en haal ik mijn meeneem-maaltijd voor ’s avonds af. Dit laatste doe ik niet dagelijks, want ik kook graag, maar soms is een avondje rust welkom. In de middag heb ik nog een wandelvergadering, waarna ik weer op weg ga naar huis. Hier heb ik naar uitgekeken, want vandaag mag ik met de racefiets. Die stond nog op werk omdat ik afwisselend de trein en de fiets gebruik om te forenzen. 

Ook aan het begin van de avond is het rustig op straat, althans in de stad. Auto’s rijden op andere momenten en op andere wegen. Ik zie kinderen terugkomen van sporttraining, de kleintjes begeleid door extra coaches die zich bekommeren over het ophalen en wegbrengen. Waar ik maar kijk zie ik groepjes mensen bewegen en hardlopen. Ik hoef, net als zij, niet meer te wachten voor stoplichten om wegen over te steken omdat alle parken door middel van groenstroken met elkaar zijn verbonden. Ook ‘s avonds zijn ze verlicht en veilig. 

Trots ben ik op de sportclubs van vandaag de dag: zij vormen wereldwijd hét voorbeeld voor een vitale en veerkrachtige samenleving. Zo start en eindigt elke training of sportles met meditatie of ademhalingsoefeningen. Wekelijks is er naast sport voor alle leden aandacht voor herstel, balans en mentale begeleiding. De vergrote fysieke en mentale veiligheid maakt de buitenruimte weer tot een plek waar de jeugd speelt en ravot, en de sportclub tot een school voor omgaan met emoties en elkaar. Beide dagen, jong en oud, uit om buiten de comfortzone te treden en van fouten te leren.

Dan kom ik aan in ons collectieve, zelfgebouwde pand, waar ik nog steeds met veel plezier woon. In 2021 waren we nog pioniers, tegenwoordig heeft het collectieve private opdrachtgeverschap vastgoedbeleggers van de markt geduwd. Ik spiek nog even op het rooster van onze gezamenlijke flex werk/workshop/sportruimte, zwaai naar een buurman die bezig is in de klusruimte en schrijf mijn naam op voor het uurtje tuinieren voor dit weekend.

Tandje minder
Sommigen hebben een burn-out nodig om tot inzicht en inkeer te komen, anderen gaan gelukkig meer ontspannen het tijdperk van verandering in. Hoewel ik niemand een burn-out gun, ben ik dankbaar voor de inzichten en tools die ik nu tot mijn beschikking heb om meer in balans te zijn. Ik ga ze hard nodig hebben, ook om weer met meer compassie naar de sport te kunnen kijken. Zelf verwacht ik niet meer de oude te worden: het mag wel een tandje minder allemaal. Het afgelopen jaar heb ik ondervonden dat ik geen fiets, hardloopschoenen, vrienden of collega’s nodig heb om me gelukkig te voelen. Toch kan ik niet wachten om weer lekker met mijn fietsmaatjes te wielrennen, bikepacken of mountainbiken. Of te dromen over een eerste triatlon. Ach, er is nog nooit iemand slechter geworden van dromen en doelen stellen, als je jezelf maar toestaat om te spelen, oefenen en durft te falen. 

Ineke Deelen is academisch adviseur en docent Sport & Society bij de Universiteit Utrecht.