De vraag van… Bram Bakker, psychiater die regelmatig met topsporters werkt
Aan... Bart Heuvingh, o.m. topsportbegeleider bij de Jeugdopleiding van AZ Alkmaar en sport- en prestatiepsycholoog

De vraag
Ondanks de grote sportieve en financiële belangen wordt het gebruik van sportpsychologen in het professionele voetbal nog steeds nauwelijks serieus genomen. Het is er hooguit ergens achter de schermen, en veel spelers klagen dat zaken die ze met een sportpsycholoog uitwisselen heel vaak met de trainer worden gedeeld. Hoe kan dit beter? Moet een sportpsycholoog niet buiten de club werken, en slechts de belangen van de spelers dienen? Daarmee is uiteindelijk de club toch ook geholpen?

Het antwoord
Om jouw vraag te beantwoorden heb ik gesproken met Marijn Beuker, hoofd 'Prestatie & Ontwikkeling' bij AZ. Hij heeft in het verleden dit onderwerp binnen AZ aangepakt en het begeleidingsprogramma opgezet.

Allereerst willen hij en ik graag aangeven dat de thema’s die vallen onder sportpsychologie zeker serieus genomen worden bij ons, alleen in een andere vorm dan gebruikelijk. Bij AZ geloven we erin dat de opleiding van een voetballer meer is dan training op het veld alleen, daarom hebben we drie leerlijnen, namelijk voetbal, fysiek en topsport. Dat laatste betekent binnen het kader van sportpsychologie dat we naast de mentale vaardigheden om te kunnen (re)focussen ook bezig zijn met teamvorming, persoonlijkheidsontwikkeling en prestatiegedrag. Voor ons essentiële zaken bij de vragen hoe we het maximale uit spelers halen en hoe we een winnend team creëren?

Marijn Beuker: 'Ongeveer vijf jaar geleden hebben we een verandering gemaakt in onze werkwijze. Ik vond het namelijk belangrijk dat de begeleiding van een speler efficiënter en op een meer holistische manier werd gebracht. Er kan geregeld een blokkade bij een speler zitten die niet alleen onder de noemer voetbal, persoonlijkheid, fysiek, voeding, slaap, etc te benoemen is.'

'Het aanstellen van veel specialisten die elk op hun eigen manier een bepaalde gebied behandelen heb ik als slecht en inefficiënt ervaren. Spelers moesten veel worden doorgestuurd, moesten lang wachten en werden minder persoonlijk begeleid. Hiervoor hebben we toen de keuze gemaakt om één persoon te zoeken die met een speler naar deze topsportblokkades en ruimte voor ontwikkeling op topsportgebied zoekt. Zo heb ik Bart Heuvingh aangesteld in de rol als topsportbegeleider.'

'Aan de andere kant zijn we enorm bezig om de trainers en andere specialisten te trainen en wegwijs te maken in hun eigen praktijk over teamvorming, coaching, cognitieve ontwikkeling en prestatiegedrag. Zij zijn immers degenen die in hun trainingen de grootste beïnvloeding hebben. Zij worden daarin intensief begeleid door ons hoofd Jeugdopleiding en mijzelf. En samen zijn we in onze ontwikkelprogramma’s continu op zoek hoe we ook deze zaken mee kunnen nemen. De rol van sportpsycholoog is er dus niet los, zijn verantwoordelijkheden vallen samen onder meerdere personen.'

'Naast de topsportbegeleider en hoofd Prestatie & Ontwikkeling hebben we een kennisnetwerk waarin verschillende (klinisch) psychologen en instituten zitten. Met dit netwerk hebben we een breed scala aan experts achter ons staan, waar we veel kennis mee uitwisselen, onze staf door laten scholen en onderzoek doen naar nieuwe inzichten.'

Bart Heuvingh: Het thema sportpsychologie is naar mijn mening heel belangrijk bij ons in de club. Essentieel hierin is dat wij niet aan symptoombestrijding doen, maar met name aan preventie. Wanneer een speler bijvoorbeeld faalangst heeft, dan is het mogelijk dat een, interne of externe, sportpsycholoog hem gaat begeleiden om hiervan af te komen. De symptomen worden bestreden en hopelijk wordt ook de kern van het probleem aangepakt.

Maar is het echter niet veel krachtiger om bij voorbaat een groeimindset te stimuleren waardoor spelers gaan geloven dat talent te ontwikkelen is? Hierdoor zullen ze minder faalangst gaan vertonen, want zal een fout/tegenslag niet als eindpunt worden gezien en veroordeling, maar als onderdeel van het leerproces. De overtuiging dat fouten onderdeel zijn van het leerproces kan je naar onze mening beter bij alle spelers stimuleren en daar op inzetten, dan alleen de spelers te helpen die faalangst hebben ontwikkeld. Voorkomen is beter dan genezen of met andere woorden:

'It is easier to build strong children then to repair broken man' – Frederick Douglass

Marijn Beuker: 'Juist daarom is het belangrijk dat personen met verstand van sportpsychologie/coaching/persoonlijkheidsontwikkeling in de club werken en niet erbuiten. Hierdoor worden niet alleen de spelers geholpen of ontwikkeld die een probleem ervaren, maar alle spelers. Het is voor ons bij AZ een essentieel onderdeel binnen de talentontwikkeling. Dat is ook de reden dat we daar een meerjarenprogramma hebben samengesteld, waarin spelers juist op trainingen in de praktijk werken aan deze topsportontwikkeling, waar de topsportbegeleider de uitvoerende taak in heeft.'

'Maar het moet zeker niet zo zijn dat onderwerpen als deze makkelijk worden 'weggeschoven' naar de topsportbegeleider. Ik let er op dat het totale aspect van talentontwikkeling - voetbal, fysiek en topsportgebied - door de technische staf als holistisch geheel wordt behandeld, met daarin zeker een leidende rol voor de trainer.'

Bart Heuvingh: In de praktijk maak ik vaak de koppeling tussen de verschillende topsportgebieden, zoals voeding, slaap en stress. Neem als een voorbeeld een speler die last heeft van extreme boosheid op het veld. Dit zou een mentaal ontwikkelpunt kunnen zijn voor de speler, omdat hij een verkeerde overtuiging heeft zoals: 'ik heb recht op medespelers die mij altijd de bal spelen wanneer ik hem vraag'. Echter deze boosheid kan ook komen door een tekort aan slaap, omdat een speler de verkeerde voeding tot zich neemt voor het slapen en lang achter de tv zit; blauw licht remt het slaaphormoon melatonine, waardoor je minder snel in slaapt valt en minder diep slaapt. Door al deze zaken met een speler de bespreken kom je achter de kern van het probleem. Met losse specialisten zou hij doorgestuurd worden van het kastje naar de muur.

Bram Bakker geeft aan dat: 'Veel spelers klagen dat zaken die ze met een sportpsycholoog uitwisselen heel vaak met de trainer worden gedeeld'. Zelf merk ik niet vaak dat spelers hierover klagen, dit heeft ook met managen van verwachtingen te maken. Als ik achter een beperking of ontwikkelpunt kom bij een speler, dan stimuleer ik hem om hierover ook in gesprek te gaan met de trainer. Juist zodat we samen met de speler, trainer en topsportbegeleider allen aan hetzelfde plan kunnen werken. Uiteraard als een speler zelf aangeeft dat hij iets met mij wil bespreken, maar niet wil dat een trainer het weet, dan respecteer ik dat. Echter, dit soort gesprekken zijn eerder uitzondering dan de regel. Negen van de tien keer willen we juist dat iedereen ervan afweet, omdat we allemaal hetzelfde doel hebben: de speler beter maken.

Marijn Beuker: 'Dit is ook de reden waarom we binnen AZ ouderbijeenkomsten geven over topsportonderwerpen als slaap, voeding en mentale vaardigheden: visualiseren, zelfspraak en ontspanningsoefeningen bijvoorbeeld. Naast het beïnvloeden van de spelers en de trainers is het belangrijk om de ouders ook mee te nemen in dit proces, zij zijn ten slotte opleidingspartner. In de psychologie is immers bekend dat deze systeem theoretische aanpak tot de beste resultaten leidt; wil je iemand ontwikkelen, neem de omgeving dan mee.'

'Dat sportpsychologen niet serieus genomen worden, zoals Bram Bakker stelt, daar zijn wij het dus niet mee eens. Dat de vorm waarin ze ingezet worden nog niet optimaal is en beter kan dan momenteel vaak het geval is, dat vinden we zeker. Clubs zouden hun visie duidelijker moeten hebben wat de rol van sportpsychologie zou moeten zijn en in welke vorm. Maar ook de sportpsychologen - en opleidingen hierin - geven we een advies dat we tevens vaak aan spelers geven: Be so good they can’t ignore you.'