door: Leo Aquina | 18 oktober 2018

Wat is de overeenkomst tussen Ogliastra op het Italiaanse eiland Sardinië, het Japanse Okinawa, het Griekse Ikaria en het Costa Ricaanse schiereiland Nicoya? Het zijn Blue Zones. Die term bedacht Michel Poulain achttien jaar geleden voor afgebakende gebieden waarvan de bevolking een specifieke levensstijl en leefomgeving deelt, en waar de mensen meetbaar langer leven. De Belgische wetenschapper doet sindsdien onderzoek naar het geheim van een lang leven. Op 8 november is hij keynote-spreker op de Dag van het Sportonderzoek in Den Haag. Poulain heeft een alarmerende boodschap voor Nederland: “De gemiddelde levensverwachting stijgt de afgelopen twee jaar veel minder hard dan daarvoor. In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten gaat de levensverwachting zelfs al omlaag. Belangrijkste oorzaak? Obesitas en disbalans tussen voeding en beweging."

Obesitas is de volksvijand van deze tijd. Ondanks de zorgen, doet Nederland het in dat opzicht volgens Michel Poulain nog relatief goed. “Dat komt enerzijds omdat jullie een lang volk zijn, anderzijds omdat jullie veel fietsen.” De wetenschapper vertelt enthousiast over zijn eigen avonturen op de fiets in Utrecht, waar hij even eerder was voor een congres over het voedsel van de toekomst.

Blauwe stift
Als demograaf kwam Poulain achttien jaar geleden op het idee van blue zones. “Ik deed onderzoek naar 100-jarigen. Eén van de problemen waar je bij dergelijk onderzoek mee te maken hebt is leeftijdsvalidatie. Zijn mensen inderdaad echt zo oud als ze zeggen? Op Sardinië was een relatief grote groep 100-jarigen en ik ging erheen om dat te valideren. Om te weten waar ik moest zijn, markeerde ik op een kaart de dorpen met veel 100-jarigen met een blauwe stift.”

Poulain ontdekte dat er in Ogliastra inderdaad meer 100-jarigen wonen dan gemiddeld. Bij onderzoek samen met Dan Buettner voor National Geographic kwamen later ook de blue zones in Okinawa, Ikaria en Nicoya aan het licht en misschien worden er in de toekomst nog wel meer ontdekt.

Geen heilige graal
Is er een verklaring voor het feit dat mensen op die specifieke plekken zo veel langer leven? “De heilige graal bestaat niet. Er is niet één oorzaak. Ik zou mensen niet aanraden om naar Sardinië te verhuizen en als een herder te gaan leven, maar het is wel interessant om te onderzoeken wat wij als postmoderne samenleving van de blue zones kunnen leren.” 

Een wetenschappelijk artikel van Poulain samen met collega's Anne Herm and Gianni Pes geeft een voorzet. Daarin staat: 'Blue zone populaties leven in historisch afgelegen gebieden (eilanden en bergachtige regio's). De populaties zijn erin geslaagd een traditionele leefstijl te behouden, die veel fysieke activiteit impliceert tot voorbij de leeftijd van 80 jaar; er is een lager stressniveau en intensieve steun van familie en de gemeenschap voor de alleroudsten en het dieet bestaat uit lokaal geproduceerd voedsel.'

Geen aardbeien in december
Het feit dat er niet één aanwijsbare oorzaak is voor de hoge levensverwachting in de blue zones, maakt een multidisciplinaire wetenschappelijke aanpak noodzakelijk. “Iedereen moet samenwerken bij het vergelijken van de verschillende blue zones. Dat is lastig, want de verschillende disciplines hebben allemaal hun eigen meetmethodes.”

Er wordt onderzoek gedaan naar genetische factoren, maar er is nog geen ouderdomsgen gevonden dat de exceptionele levensduur in de blue zones verklaart. Ook als het gaat om voeding is er geen pasklaar antwoord, maar Poulain noemt wel een aantal richtlijnen.

“Er gaan verhalen rond over het mediterrane dieet, maar dat zijn fabeltjes. De mensen op Sardinië hebben een heel ander voedingspatroon met veel vlees en weinig groente. Het is wel belangrijk om niet meer te eten dan 80 procent van je maaginhoud. Eet dus niet door tot je volledig verzadigd bent. Daarnaast is het verstandig om in je voeding mee te gaan met de seizoenen: geen aardbeien in december. En eet lokaal. In Sardinië waren de enige voedingswaren van buiten de streek die ik tijdens maaltijden tegenkwam Nutella en koffie."

Als derde belangrijke factor noemt Poulain fysieke activiteit. “Dan heb ik het niet over sport in de vorm van competitie. De mensen in Ogliastra wandelen heel veel. 20 kilometer op een dag was in het verleden normaal en het landschap is ruig, dus zo’n wandeling betekent automatisch veel fysieke inspanning. In Nederland hebben jullie de fiets als een mooi middel om aan die fysieke activiteit te komen.”

Blue zone in Utrecht
Is het volgens Poulain mogelijk om in onze westerse steden blue zones te creëren? “We kunnen onze omgeving wel inrichten op basis van de lessen die we van de blue zones kunnen leren”, zegt hij. “De genen kunnen we niet veranderen, maar we kunnen werken aan voeding, fysieke activiteit, verkeer, luchtkwaliteit noem maar op.” 

In Utrecht kijkt Poulain met belangstelling naar een project om een stedelijke blue zone te creëren. “We willen de omgeving zo inrichten dat mensen automatisch volgens de richtlijnen van de blue zone gaan leven. Mensen gaan niet wandelen als er geen plek is om een mooie wandeling te maken. Als er in de stad vanwege autoverkeer geen ruimte is voor fietsers en voetgangers, blijven mensen in de auto zitten. Daar kunnen we gelukkig wat aan doen. We zijn er ook in geslaagd het roken bijna uit te bannen. Ik denk dat in minder dan twintig jaar alle binnensteden autovrij zullen zijn.”

Het geheim van de blue zones is volgens Poulain simpel leven en je op natuurlijke wijze verplaatsen. “Ik maakte kennis met een echtpaar van 86 en 89 jaar. Ze zeiden: 'We zijn arm, maar we komen niets tekort.' Zij hadden geen last van stress om van alles te moeten bereiken. Het gaat erom simpel te leven in harmonie met de natuur.”

Michel Poulain
Michel Poulain is emeritus hoogleraar demografie aan de katholieke universiteit van Leuven en senior onderzoeker bij het instituut voor Populatiestudies in Tallinn, Estland.

Voor meer informatie: Op zoek  naar het geheim van een lang leven