door: Marc Hoeben | 19 april 2018

De Olympische en Paralympische Spelen van Tokio 2020 beloven niet alleen een sportief spektakel te worden. Het zal ook een gevecht tegen de klimatologische omstandigheden opleveren in Japan, waar het kwik fors kan oplopen. In combinatie met een hoge luchtvochtigheid kan dit de prestaties van de Nederlandse afvaardiging op negatieve wijze beïnvloeden. Dat nadeel proberen verschillende kennisinstellingen onder leiding van het RadboudUMC juist in een voordeel om te bouwen met een reeks onderzoeksprojecten onder de noemer ‘Thermo Tokio, beat the heat.’

Vergelijk het maar met een bezoekje aan de sauna, zegt Jan-Willem van Dijk van HAN Sport en Bewegen. “Bij een temperatuur van negentig graden en een lage luchtvochtigheid hoef je niet direct een probleem te hebben met de hitte. Maar als er dan opnieuw water op de stenen wordt gegooid en de luchtvochtigheid gaat omhoog, dan wordt het opeens wel een probleem.”

Olympische Spelen
Over ruim twee jaar wordt bij de Spelen in Tokio een topprestatie verwacht van de olympische en paralympische atleten uit Nederland. Maar ze moeten dan wel de omstandigheden goed de baas kunnen. In Japan kan het kwik tot ruim boven de dertig graden Celsius oplopen, bij een luchtvochtigheid die kan oplopen tot ver boven de negentig procent. Ter vergelijking: op een normale voorjaarsdag of zomerdag in Nederland schommelt de luchtvochtigheid in Nederland rond de zeventig procent.

“Het wordt een van de heetste Olympische Spelen ooit”, zo laat Van Dijk alvast de alarmbellen rinkelen. “En hitte leidt tot prestatieverlies. Dat willen we nu proberen zo veel mogelijk te voorkomen.”

‘Beat the Heat’
Het ‘wij’ van Van Dijk slaat op een ‘consortium’ van instellingen dat met succes een subisidie verwierf bij het aan de overheid gerelateerde ZonMw. De Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), de TU Delft, de Vrije Universiteit uit Amsterdam, academisch ziekenhuis RadboudUMC uit Nijmegen en sportkoepel NOC*NSF participeren in het breed opgezette project ‘Thermo Tokio, beat the heat’. Via ZonMw kwam een directe subsidie van 420.000 euro beschikbaar; inclusief de indirecte kosten van alle betrokkenen en meewerkende instanties loopt de teller op naar zo’n 750.000 euro.

Het is de bedoeling, vertelt Van Dijk, dat van de tweehonderdvijftig olympiërs zo veel mogelijk atleten meewerken aan de reeks experimenten, die in een soort hogedrukpan zullen worden afgewerkt. “We hebben een behoorlijke tijdsdruk. In mei is de kick-off, hopelijk kunnen we rond september beginnen met de eerste metingen en dan moet het praktische werk na een jaar hopelijk wel zijn afgerond. De bereidheid tot meewerken wordt onder atleten natuurlijk kleiner als de Spelen in zicht komen. Daar moet je dus rekening mee houden. Maar ze zullen wel graag meewerken, denk ik. Want dit is direct gekoppeld aan hun prestaties. En daarvan zullen ze het nut zeker inzien.”

Klimaatkamers
Veel van het onderzoek gaat plaatsvinden in de klimaatkamers van sportcentrum Papendal, de Vrije Universiteit en in het topsport expertise- en innovatiecentrum in Sittard. Het lijkt wel een beetje sciencefiction: onderzoekers van RadboudUMC, de Vrije Universiteit, sportcentrum Papendal en het bedrijf MyTemp kijken naar het effect van de thermopil, die na inbrenging via een app uitgelezen kan worden en de kerntemperatuur van sporters aangeeft. Wanneer de kerntemperatuur sterk boven de zevenendertig graden uitloopt, treedt prestatieverlies op.

De onderzoekers van HAN, legt Van Dijk uit, gebruiken andere technologie. “We hebben als specialisme het monitoren van de lichaamssamenstelling. Hiervoor gebruiken we onder andere een mobiele DEXA-scanner in een trailer die we op locatie kunnen plaatsen. Deze scanner maakt gebruik van lichte röntgenstraling, waardoor we naar het vetweefsel en het spierweefsel kunnen kijken. Dat is van belang, omdat bijvoorbeeld vet een isolerende werking heeft. Hoe meer vet je hebt, des te slechter je je warmte kwijt kunt en dan zie je een toename van de lichaamstemperatuur.”

Lichaamssamenstelling
Ook wordt gebruik gemaakt van de ISAK-metingen. ”Dan meet je de lichaamssamenstelling op basis van huidplooien, op een gestandaardiseerde en betrouwbare manier. Uiteindelijk kan je dan een indeling maken van lichaamstypen: ectomorf (lang en slank), endomorf (hogere vetmassa en bredere heupen) en mesomorf (atletisch gespierd, brede schouders, smalle taille).”

Daarnaast gaat HAN samen met de Vrije Universiteit het lichaam van de atleten in kaart brengen met een 3D-scanner. Hiermee wordt het lichaamsvolume ten opzichte van de lichaamsoppervlakte gemeten. “Als je groot en zwaar bent heb je meestal minder huid ten opzichte van je volume en kun je dus minder goed je temperatuur reguleren.”

Warmteregulatie
De uitkomsten van de lichaamskarakteristieken van de olympiërs bepalen in meer of mindere mate de warmteregulatie en prestatieverlies tijdens inspanning in de hitte en deze kennis kan leiden tot de inzet van de juiste interventies. “Bij de Spelen van Athene is destijds ongetwijfeld ook gekeken naar het effect van de hitte op prestaties en wat je daartegen kunt doen. Maar dit gaat wel vele stappen verder, het is ook nooit op deze schaal onder topatleten gedaan.”

“Sporters kunnen hier straks individueel echt wat mee en dan moet je denken aan strategieën voor koeling, acclimatisatie en re-acclimatisatie, als ze al in die omstandigheden hebben gezeten in de voorbereiding en het voordeel van acclimatisatie niet onderweg weer willen kwijtraken. Wat wij nu gaan doen, moet betere prestaties in Tokio opleveren. Het is alleen wel een heel lastige vraag hoeveel procent die verbetering zal zijn en of zich dat concreet vertaalt in meer medailles. Het zal medailles schelen, dat denk ik wel. Dit is echt in het voordeel van Nederland, het is uniek dat we de wetenschap op deze manier kunnen inzetten.”

Voor meer informatie: zie hier en hier