De G4-gemeenten bundelen krachten in open ontwikkeltraject

door: Arthur van der Hoeff & Bas van der Heijden

Hoe ziet de behoefte van de sporter eruit in 2030? Wat vraagt dit van verenigingen en hun organisatie en welke juridische mogelijkheden zijn er om hierop in te spelen? Welke nieuwe verenigingsmodellen passen hierbij en welke tools voor digitale besluitvorming kunnen we ontwikkelen? In een open ontwikkeltraject ‘Sport door de Verderkijker’ bundelen Rotterdam Sportsupport, Sportservice Amsterdam, Vereniging Sport Utrecht en Den Haag Sport en Kenniscentrum Sport de krachten. Door te leren van experts, succesverhalen en het uitvoeren van experimenten kunnen de vier grote gemeentelijke sportorganisaties clubs nu en in de toekomst optimaal faciliteren en ondersteunen om maximaal bij te dragen aan duurzame deelname aan sport en bewegen. Co-creatie, innovatie, out of the box-denken en het loslaten van nu geldende regels, structuren en gewoontes kenmerken dit traject dat begeleid wordt door BMC. Met een reeks artikelen gaan wij u op de hoogte houden van de ontwikkelingen in dit project. In deze eerste bijdrage nemen wij u mee in de opzet van het project en de eerste bevindingen. Verder gaan we iets dieper in op één van de eerste onderzoeksvragen: welke ruimte/beperkingen biedt het huidige verenigingsrecht gelet op mogelijke nieuwe ideeën?

Het Verderkijker-traject kenmerkt zich door cocreatie, innovatie, out of the box-denken en het loslaten van nu geldende regels, structuren en gewoontes. Het is een open ontwikkeltraject waarin stap voor stap wordt gekeken naar de te volgen koers en route. Ook zullen diverse andere organisaties en sectoren worden betrokken in de diverse fases. Via een diversiteit aan projecten, experimenten en onderzoeken wordt er gezocht naar de inzichten en ervaringen met betrekking tot: 

• de behoefte van de (potentiële) sporter (lees: sporten, bewegen, gezondheid, leefstijl) richting 2030;
• de wijze waarop de diverse sportaanbieders hier optimaal hun aanbod op kunnen inrichten; 
• de wijze waarop gemeentelijke ondersteuning hierop aan moet sluiten. 

Hierbij wordt uiteraard niet voorbij gegaan aan reeds uitgevoerde onderzoeken op deze terreinen.

De gekozen vertrekrichting 
Na meerdere verkennende gesprekken, brainstorm- en werksessies is er een keuze gevallen op de volgende (richtingen voor) projecten om verder met elkaar uit te werken: 

• in kaart brengen van de juridische mogelijkheden/grenzen van verenigingen, ontwikkeling van tools voor digitale besluitvorming en van nieuwe verenigingsmodellen; 
• experiment voor het toetsen van nieuwe vormen van de organisatie/werkwijze van de huidige sportvereniging. Kenmerkend hierbij is dat we de grenzen gaan opzoeken van wat er mogelijk is wat betreft het veranderen van het verenigen binnen de huidige situatie;
• experimenteren met het gebruik (of ontwikkeling van) applicaties en andere technologieën voor en bij het sporten en bewegen; 
• onderzoeken van vormen van optimale samenwerking/inspraak/betrokkenheid van de maatschappij bij lokaal sportbeleid/-uitvoering;
• onderzoeken van de kenmerken van de organisatie van anders-georganiseerde sport;
• inventariseren van de kennis over toekomstige sportbehoefte met focus op de wijze waarop gemeentelijke organisaties hier in de toekomst blijvend begrip en inzicht in kunnen verkrijgen. 

Op diverse manieren worden gedurende het traject informatie en inzichten gedeeld. Ook worden binnen de diverse projecten allerhande partijen betrokken ter inspiratie, verbreding en verdieping van de processen. Zo is de Nederlandse Stichting voor Vereniging en Recht betrokken bij het project voor de inbreng van juridische expertise. Het streven is om met resultaten te komen die praktisch toepasbaar zijn voor alle organisaties die zich inzetten op het regionaal/lokaal versterken van de sport. Met het in kaart brengen van de juridische mogelijkheden en grenzen van sporten in verenigingsverband is een eerste stap genomen.

Is huidig verenigingsrecht toekomstbestendig?
Ondanks eerdere aannames - het verenigingsmodel zou niet meer aansluiten bij de behoeften van de sporter - blijkt uit diverse onderzoeken dat sporters nog wel degelijk bereid zijn om zich aan een sportvereniging te verbinden. Toch kunnen wij ons afvragen of bepaalde vaste elementen binnen een verenigingsstructuur nog wel voldoen aan de veranderende samenleving. 

Nu al zien we initiatieven waarbij sporters zich verenigen, maar waarbij dit niet altijd wordt geformaliseerd door het oprichten van een vereniging met alle verplichtingen die daarbij komen kijken. Blijkbaar worden er drempels ervaren of wordt het nut of de noodzaak van het oprichten van een vereniging niet ervaren, terwijl op dit moment een groot deel van de georganiseerde sport met koepels, bonden en verenigingen is gestoeld op het verenigingsmodel. Is dit te beperkend? Deze vraag is interessant als we het jaar 2030 als toekomstbeeld proberen voor te stellen. 

Wat moet en kan binnen huidige wet?
De vrijheid van vereniging is verankerd in onze Grondwet en hangt nauw samen met andere fundamentele vrijheden. Een groot goed dus, waarin we heel veel van de verworvenheden binnen onze rechtsstaat terugzien. In de eerste plaats natuurlijk het recht van de leden om via de algemene vergadering deel te kunnen nemen aan de besluitvorming. Daarbij biedt de wet de mogelijkheid om heel veel naar eigen inzicht in te richten. 

Als blijkt dat de opkomst bij een algemene ledenvergadering jarenlang zeer laag is – bijvoorbeeld alleen een handjevol trouwe bezoekers – dan is het een idee om over te stappen op het systeem van afgevaardigden in een ledenraad. Een model dat bij veel grote landelijke verenigingen – ook om praktische redenen – wordt gekozen, maar dat ook voor kleinere sportverenigingen een goed alternatief kan zijn.

Eén bestuurder
In plaats van een groot bestuur kan – zeker als bepaalde vacatures maar blijven bestaan – worden gekozen voor een compact bestuur. Misschien niet direct aan te bevelen, maar de wet laat zelfs ruimte om te werken met één bestuurder. In combinatie met bijvoorbeeld een Raad van Toezicht en andere extra waarborgen is dit een model dat ook binnen de sport kan worden toegepast.

Een andere optie die de wet nu al biedt is de mogelijkheid van de digitale besluitvorming binnen de vereniging. Hoewel de wetgever dit al ruim tien jaar geleden in de wet heeft ingebouwd, zien we in de praktijk nog nauwelijks toepassing ervan. Dat lijkt voor nu en de toekomst echt iets om serieus mee aan de slag te gaan. De digitalisering en het internet is inmiddels al zo ontwikkeld, dat dit laagdrempelig kan worden aangeboden.

Wat in de praktijk nogal eens als obstakel wordt ervaren door verenigingen, is dat het opstellen of wijzigen van statuten langs de notaris moet en dat statuten voor een gemiddeld lid sowieso zeer moeilijk zijn te lezen. Ook de inschrijving van alle bestuursleden bij de Kamer van Koophandel stuit nogal eens op bezwaren, evenals het risico van aansprakelijkheid bij aanvaarding van een bestuursfunctie. Mogelijk dat op deze punten richting 2030 nog een modernisering/vereenvoudiging kan worden voorgesteld. 

Eerste bevindingen en het vervolg
De vereniging als instituut is dermate verankerd binnen onze rechtsstaat, en van grote waarde, dat we daar ook erg zuinig op moeten zijn. Gelet op de doelstellingen van het project Sport door de Verderkijker moeten we alle opties open houden. Wel laat het verenigingsrecht voldoende ruimte om een organisatie met behulp van de verenigingsstructuur modern in te richten. Hierbij is veel meer ruimte dan op dit moment door veel verenigingen wordt benut. Met name als het gaat om de mogelijkheden voor digitale besluitvorming en een meer compacte structuur is nog een behoorlijke slag te slaan. 

In de volgende fase van het project wordt de toepassing van digitale tools voor besluitvorming binnen de vereniging verder uitgewerkt. Ook worden de hierboven beschreven modellen voor de inrichting van de verenigingsorganisatie verder uitgewerkt en in de praktijk getoetst. En om recht te doen aan de out-of-the-box gedachte van het project wordt met studenten gewerkt aan een casus waarbij de nu geldende regels en structuren volledig worden losgelaten. In onze volgende bijdrage zullen wij verslag doen van de resultaten hiervan.

Mr. Arthur van der Hoeff is voorzitter van de Nederlandse Stichting voor Vereniging en Recht. Bij dit nationaal kennisinstituut is een groot aantal branche- en verenigingsorganisaties aangesloten, zowel binnen als buiten de sport. Contact opnemen met de Nederlandse Stichting voor Vereniging en Recht kan via e-mail (info@verenigingenrecht.nl) of telefonisch (010-458 8431). 

Bas van der Heijden is als adviseur al jaren betrokken bij het thema kaderontwikkeling binnen de sportvereniging. Eerst als fulltime medewerker NOC*NSF, momenteel als adviseur in dienst van adviesbureau BMC. In opdracht van NOC*NSF is hij de projectleider ‘bestuurlijke vernieuwing’. Vanuit die rol staat hij veel in contact met bestuurders en verenigingsondersteuners van gemeenten en sportbonden. Voor meer informatie: bas.van.der.heijden@bmc.nl