SfeerMakers maakt van ouderbetrokkenheid een kracht

door: Daan van Acht

Sinds mijn vijfde sta ik op het voetbalveld. Niet om prijzen te winnen, maar om samen te spelen. Tegenwoordig ben ik aanvoerder van een vriendenteam. Dat is niet vanwege mijn voetballende kwaliteiten, maar omdat ik wil zorgen dat elke wedstrijd in een goede sfeer verloopt. Waar winnen of verliezen snel vergeten is, blijft onsportief gedrag me vaak lang bij. Ook thuis kreeg ik de sportcultuur met de paplepel ingegoten: mijn vader is scheidsrechter én voorzitter van onze lokale voetbalclub. De verhalen die hij wekelijks mee naar huis brengt, over scheldende ouders, agressie richting scheidsrechters of incidenten op en langs het veld, maakten het probleem van verruwing in het amateurvoetbal voor mij heel tastbaar. Vanuit de master Sport- en Beweeginnovatie aan de HAN kreeg ik de kans om dit probleem verder te onderzoeken.

Voor mijn project stapte ik naar de gemeente ’s-Hertogenbosch, om samen een innovatietraject te starten rond verruwing in het amateurvoetbal. In eerste instantie keek ik breed naar dit thema: wat verstaan we onder verruwing, hoe ontstaat het en wie spelen daarin een rol? Wekelijks waren er nieuwe berichten over gevallen van agressie of onsportief gedrag in het amateurvoetbal.

Gaandeweg werd duidelijk dat juist ouders, met name bij de leeftijdscategorieën onder 7 tot en met onder 10, een bepalende rol spelen in de sfeer op en rondom het veld. Op een satirische maar tegelijk pijnlijke manier liet de Netflix-serie Voetbalouders zien hoeveel invloed gedrag langs de lijn heeft op de sportbeleving van kinderen. Zelf herkende ik dat gevoel meteen: als klein jongetje wilde ik niets liever dan dat mijn vader trots langs de lijn stond en genoot ik ervan als hij kwam kijken. Maar diezelfde betrokkenheid kan, wanneer grenzen worden overschreden, het sportplezier ook enorm inperken. Juist daarom besloot ik mijn onderzoek naar een betekenisvolle sportinnovatie te richten op ouders, met als doel een duurzame gedragsverandering tot stand brengen. Dat leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling van SfeerMakers: een innovatie die gaat over normcommunicatie en ouderbetrokkenheid.

Om het probleem van verruwing beter te begrijpen, koos ik voor een brede onderzoeksaanpak. Ik observeerde jeugdwedstrijden, sprak met experts uit de sportpedagogiek en verzamelde inzichten uit literatuur. Daarnaast keek ik bewust buiten de voetbalcontext; naar scholen, jongerenklinieken en andere sporten zoals hockey en rugby. Deze invalshoeken samen maakten duidelijk dat drie thema’s cruciaal zijn; bewustwording, begrenzen en ouderbetrokkenheid.

Bewustwording
Veel ouders handelen vanuit overtuigingen die verruwing in stand houden. Tijdens mijn observaties hoorde ik langs de lijn regelmatig aannames als: ‘Op een hoger niveau mag er meer’; of ‘Fysiek spel hoort er gewoon bij’. Voor veel ouders klinkt dit soort overtuigingen vanzelfsprekend, maar in de praktijk zorgen ze ervoor dat kinderen spanning ervaren en respectvolle omgangsvormen onder druk komen te staan. Daar komt bij dat ouders zich vaak onvoldoende realiseren welke impact hun woorden en gedrag hebben. Een ogenschijnlijk kleine opmerking kan door een kind worden ervaren als druk of afwijzing. Het bewust maken van deze rol is daarom essentieel: ouders zijn zich vaak niet bewust dat zij het voorbeeld zijn voor hun kinderen en dat kinderen hun gedrag kopiëren. De voetballertjes van nu nemen het gedrag van hun ouders mee het veld op en zullen dit later, als ouders van de toekomst, weer doorgeven.

Begrenzen
Naast bewustwording werd duidelijk dat negatief gedrag vaak niet wordt begrensd. Veel initiatieven richten zich vooral op het stimuleren van positief gedrag, vaak onder het motto: 'Alles wat je aandacht geeft, groeit’. Dat is waardevol, maar ontoereikend voor een duurzame cultuurverandering. Zonder duidelijke grenzen wordt negatief gedrag genormaliseerd. Mijn onderzoek buiten het voetbal maakte dat extra duidelijk. Rugby wordt vaak geprezen om zijn sterke cultuur van respect. Dat is geen toeval: er wordt expliciet gewerkt aan gedragsnormen en aan het stellen van duidelijke grenzen. In voetbal ontbreekt die gedeelde cultuur vaak, en door de massaliteit en het grijze gebied in de regels is het voor scheidsrechters en clubs lastiger om consequent te handhaven. Precies daardoor is voetbal extra kwetsbaar voor verruwing.

Betrokkenheid
Vanuit de verenigingen zelf klonk een ander signaal: het gebrek aan ouderbetrokkenheid. Waar ouders vroeger vanzelfsprekend onderdeel waren van het verenigingsleven, zien clubs dat veel ouders zich tegenwoordig meer als consument opstellen. Ik hoorde voorbeelden van kinderen die klaarstonden op de parkeerplaats voor een uitwedstrijd zonder dat er ouders beschikbaar waren om te rijden. Dit proces van consumentisering vergroot de druk op de vereniging en haar vrijwilligers. Wat ik daarnaast meekreeg van buiten het voetbal – bijvoorbeeld in scholen en jongerenklinieken – is dat kinderen juist gebaat zijn bij een positieve en betrokken ouderrol. Zij geven zelf aan het fijn te vinden als ouders hen positief steunen, maar ze hebben liever dat ouders helemaal niet komen als ze negatief gedrag vertonen. Bestuurders van clubs spraken daarom de duidelijke wens uit om ouders weer actief onderdeel te maken van de club – niet alleen als supporter van hun kind, maar als gezamenlijke dragers van de verenigingscultuur.

Van probleem tot innovatie
Er bestaan al veel initiatieven om een positief sportklimaat te bevorderen, maar die sluiten vaak onvoldoende aan bij de realiteit van verenigingen. Daar komt bij dat het verenigingsleven van nature conservatief is: veranderingen worden pas omarmd als ze echt vanuit de club zelf worden gedragen. Daarom heb ik vanaf het begin samen met clubs, ouders en experts ideeën gegenereerd en beoordeeld. Dat proces zorgde niet alleen voor betere aansluiting bij de praktijk, maar ook voor eigenaarschap en betrokkenheid. Samen leidde dit tot de innovatie SfeerMakers.

SfeerMakers maakt van ouderbetrokkenheid een kracht, van waarden een boodschap en van sfeer een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het is een aanpak waarmee verenigingen samen met ouders bouwen aan een cultuur van respect en betrokkenheid, zichtbaar langs de lijn.

De werking begint al bij aankomst op het sportpark. Een groot bord bij de ingang laat in één oogopslag zien dat we samen werken aan sportiviteit en respect. Op het sportpark zelf zorgen kleinere visuele attributen zoals bidons, hesjes en koffiekopjes voor extra zichtbaarheid. Ze herinneren spelers, ouders en trainers aan dezelfde kernboodschap: sportiviteit en respect. Deze normcommunicatie sluit aan bij het Veilig Voetbal-convenant, dat in ’s-Hertogenbosch tot stand kwam in een samenwerking tussen de gemeente, FC Den Bosch, KNVB, COVS en de aangesloten voetbalverenigingen. Het convenant versterkt de innovatie: het geeft SfeerMakers een stevige basis van gezamenlijk vastgestelde gedragsnormen.

Tijdens de wedstrijd is de rol van de SfeerBeheerders cruciaal. Normcommunicatie alléén is niet voldoende; afspraken moeten ook zichtbaar worden gewaarborgd. Daarom nemen per wedstrijd twee ouders de rol van SfeerBeheerder op zich, herkenbaar aan een hesje. Hun taak is helder: zij zorgen voor een positieve sfeer naast het veld. Negatief gedrag wordt op een vriendelijke manier begrensd, terwijl positief gedrag juist benoemd en gestimuleerd wordt. Zo maken ouders zelf het verschil in de cultuur van hun club, op een manier die vergelijkbaar is met een rij- of wasbeurt, vanzelfsprekend en in roulatie.

De kracht van SfeerMakers zit in de combinatie: duidelijke normcommunicatie én een zichtbare aanwezigheid van ouders die zich verbonden voelen met hun vereniging. Het zet mensen aan het nadenken, laat ouders daadwerkelijk voelen dat zij onmisbaar onderdeel zijn van de club en versterkt zo het gemeenschapsgevoel dat het verenigingsleven draagt. Daarmee ontstaat niet alleen een prettige sfeer, maar ook een sterkere band tussen ouders en vereniging. De eerste praktijkervaringen bevestigen dit beeld: zichtbare attributen vergroten de bewustwording, de aanwezigheid van SfeerBeheerders werkt preventief en ouders reageren positief op de rol. Zo verandert SfeerMakers toeschouwers in medeverantwoordelijken en sportparken in plekken waar kinderen vooral doen waar sport om draait: met plezier samen spelen.

Bredere samenwerking
Om van een goed idee een blijvende verandering te maken, is meer nodig dan enthousiasme alleen. SfeerMakers krijgt kracht doordat het niet op zichzelf staat, maar stevig is ingebed in een bredere samenwerking. Via het convenant sportiviteit en respect bundelen de betrokken partijen hun krachten. Dit markeert het begin van een gezamenlijke aanpak waarin verantwoordelijkheid breed wordt gedragen en sportiviteit en respect blijvend op de agenda staan. Tegelijkertijd is er oog voor de praktijk. Het aanspreken van medeouders is immers niet eenvoudig. Elke situatie is anders en niet elke SfeerBeheerder voelt zich meteen zelfverzekerd in die rol. Daarom is er een korte trainingsvideo ontwikkeld die handvatten geeft: hoe herken je positief en negatief gedrag, hoe spreek je iemand aan en wat wordt er precies van je verwacht? Zo worden ouders niet aan hun lot overgelaten, maar ondersteund om hun rol goed in te vullen.

SfeerMakers biedt een toekomstperspectief waarin sportparken plekken zijn van plezier, respect en verbondenheid. De inzet is dat sportiviteit en respect niet langer thema’s zijn die incidenteel worden opgepakt, maar vanzelfsprekend onderdeel worden van de clubcultuur. Dat vraagt om een lange adem: structurele evaluaties, blijvende aandacht en de bereidheid om samen verantwoordelijkheid te dragen. Maar het perspectief is krachtig: sportparken waar incidenten plaatsmaken voor plezier, waar scheidsrechters respect ervaren en waar kinderen zich veilig ontwikkelen - als voetballer én als mens.

Daan van Acht (23) is masterstudent Sport- en Beweeginnovatie aan de HAN. Het afgelopen jaar richtte hij zich op het ontwikkelen van vernieuwende oplossingen rond oudergedrag bij amateurvoetbalverenigingen.