Participatie via sport: een co-creatie tussen praktijk en wetenschap

door: Dico de Jager

De missie van Life Goals is om via sociale sportinitiatieven mensen in kwetsbare posities te ondersteunen zodat hun maatschappelijke participatie groter wordt. Sporten en bewegen is daarbij niet een doel op zich, maar een prachtig middel om mensen te laten groeien en weer mee te laten doen. Praktijkgericht onderzoek is onmisbaar om de Life Goals-aanpak voortdurend te verbeteren.

Bijna 12.000 mensen in een kwetsbare positie hebben we inmiddels bereikt met onze Life Goals-aanpak. Denk aan mensen zonder thuis of huis, in de ggz, met een verslavingsachtergrond of bijvoorbeeld een vluchtverleden. De doelgroep is heel divers. Hun verhalen zijn steeds anders, maar ze zijn wel allemaal ergens op vastgelopen. Meedoen met het Life Goals-programma – en in sommige gevallen zelf doorgroeien tot maatschappelijk sportcoach – geeft deze mensen weer nieuwe perspectieven. Neem Toy, een Helmonder uit Angola. Hij worstelde lang met een verslaving en kan er nu weer zijn voor de kinderen. Of Maged Dada, die nog maar een paar jaar geleden uit Zuid-Jemen naar Nederland kwam. Inmiddels is hij zelf maatschappelijk sportcoach. En ik denk aan Esther, die na een depressie weer bij zichzelf terugkwam door te gaan voetballen.

Afstand tot regulier aanbod
Het zijn mooie voorbeelden hoe deelname aan het Life Goals-programma mensen in een kwetsbare positie weer laat meedoen. Ze doen positieve ervaringen op, ontwikkelen vaardigheden en bouwen het vertrouwen op om stappen te zetten in andere aspecten van hun leven. Veel deelnemers ervaren een grote afstand tot het reguliere sport- en beweegaanbod. De sfeer van een vereniging past niet bij hen, het aanbod is niet toegankelijk of betaalbaar, of hun zorgverlener weet simpelweg niet waar passend aanbod te vinden is. Ook ontbreekt vaak de juiste begeleiding. De Life Goals-aanpak biedt een duurzaam alternatief. In de wijk of op de vereniging organiseren maatschappelijk sportcoaches wekelijks activiteiten, ingebed in een structureel programma. Elke sessie wordt gecombineerd met een vast reflectiemoment, met ruimte voor een gesprek over persoonlijke doelen, obstakels en vooruitgang. Daarnaast volgen deelnemers Life Goals-sessies over thema’s als motivatie, veerkracht, zingeving en toekomstperspectief. Zo ontstaat een veilig en stimulerend traject dat deelnemers ondersteunt bij hun maatschappelijke participatie.

Katalysator van participatie
Sporten en bewegen is gezond – 43% van onze deelnemers ervaart een betere algemene gezondheid door mee te doen – maar toch is gezondheid niet ons primaire doel. Wij zien sporten als een katalysator van maatschappelijke participatie. Onze methodiek zet in op het activeren van de deelnemers, door ze te stimuleren zelf bij te dragen aan sociale sportinitiatieven of daarbuiten. Dat kan van alles zijn: van het helpen opzetten van een toernooi of het bedenken van trainingen, tot het maken van promotiemateriaal voor de plaatselijke activiteiten. Maar bijvoorbeeld ook meewerken in de groenvoorziening binnen de gemeente. Veel deelnemers volgen de opleiding tot maatschappelijk sportcoach en kunnen zo zelf weer andere mensen in kwetsbare posities ondersteunen. Ongeveer de helft van de bijna 350 sportcoaches die we inmiddels hebben opgeleid, zijn eerder begonnen als deelnemer. Een prachtig resultaat, als je beseft dat sommigen van hen van ver hebben moeten komen.

Onderzoek is onmisbaar
De Life Goals-methodiek is voor een belangrijk deel gestoeld op praktijkervaring. Maar het is essentieel om onze praktische kennis steeds te combineren met wetenschappelijke kennis. Onderzoek draagt bij aan het voortdurend verbeteren van de aanpak. We kiezen er daarom voor om mee te doen met een aantal grote onderzoeksprojecten en nauw samen te werken met kennisinstellingen. Partners zijn bijvoorbeeld Wageningen University & Research, Universiteit Utrecht en Kenniscentrum Sport & Bewegen. Onderzoek zorgt ervoor dat ons aanbod steeds kan blijven aansluiten bij onze doelgroep én dat het aanbod doet wat de bedoeling is. We onderzoeken dat deels zelf, onder meer door steeds te peilen bij deelnemers hoe het met ze gaat en waar ze behoefte aan hebben. En we hebben een deelnemersraad die ons adviseert. Maar onmisbaar is daarnaast wetenschappelijk onderzoek door externe partijen die onze methodiek kritisch onder de loep nemen.

Aantoonbaar impact realiseren
De wetenschappelijke kennis over de effecten van wat we doen, is ook cruciaal om te kunnen bijdragen aan meer structurele veranderingen op systeemniveau. Door systemische belemmeringen beter te begrijpen worden verbeteringen mogelijk in het ondersteuningsaanbod voor mensen in kwetsbare posities. Onze activiteiten dragen onder meer bij aan oplossingen voor de eerste ‘complexe maatschappelijke uitdaging’ van het ZonMw-programma MOOI in Beweging: ‘Bewoners in aandachtswijken sporten minder’. En aan de uitdaging dat sport en bewegen te weinig worden ingezet in de gezondheidszorg. Met onderzoek wordt aantoonbaar welke impact we realiseren. Zo kunnen we beleidsmakers en bijvoorbeeld zorgorganisaties duidelijk maken dat de Life Goals-aanpak heel goed in te zetten is om mensen in kwetsbare positie breder (maatschappelijk) te laten participeren.

Harde data én verhalen
Wij zijn al vijftien jaar bezig om onze impact in kaart te brengen. Dat is best een uitdaging, omdat persoonlijke ontwikkeling en sociaal-psychische factoren zich niet makkelijk laten meten. We hebben op basis van onze ervaring én wetenschappelijke kennis een flexibele monitoringstool ontwikkeld. Die is op aanvraag ook voor andere organisaties beschikbaar. Het is een gebruiksvriendelijke web-app om de maatschappelijke impact van sociale initiatieven in kaart te brengen. Coaches en begeleiders kunnen de inspanningen en resultaten van deelnemers real time volgen en ontvangen na afloop een rapportage met harde data. Die data zijn belangrijk, bijvoorbeeld om beleidsmakers en subsidieverstrekkers concrete resultaten te laten zien. Maar wij combineren ze altijd met de verhalen uit de praktijk, zoals de drie voorbeelden in het begin van deze column. Naast cijfers zijn het de verhalen van mensen die pas écht laten zien wat sport kan betekenen. En ze zijn een prachtige manier om de stigma’s te doorbreken waarmee veel mensen in een kwetsbare positie nog altijd te maken hebben.

Samenwerken met alle domeinen
Binnen MOOI in Beweging zijn wij praktijkpartner in het ZonMw-project Wij(k) in Beweging (WIB) binnen het programma MOOI in Beweging. Daarin gaat het ook om het combineren van wetenschappelijke kennis en het zichtbaar maken van de praktische uitkomsten. Ik hoop dat het project aantoont dat het bevorderen van sportparticipatie een veel bredere impact heeft dan alleen op het beweeggedrag. Als we mensen in een kwetsbare positie goed weten te betrekken, heeft dat ook invloed op hun maatschappelijke participatie. De baten van sport- en beweegstimulering liggen ook buiten de sport; het heeft een positieve impact op het sociaal domein in brede zin, inclusief de zorg. Steeds meer gemeenten zien dit inmiddels in en koersen op bredere samenwerkingsverbanden over de domeingrenzen heen. Een mooi voorbeeld is Utrecht, waar wij onderdeel zijn van de Sport Coalitie Utrecht, samen met uiteenlopende maatschappelijke partners. Mijn droom is dat er in elke gemeente zo’n coalitie komt, waarin deelnemers kunnen werken aan hun doelen en participatie. Zodat sport en bewegen structureel bijdragen aan een optimale maatschappelijke participatie van alle inwoners. Ook de mensen in een kwetsbare positie.

Dico de Jager is psycholoog en is lead uitvoering bij Stichting Life Goals Nederland. Met de Life Goals-aanpak zet de organisatie duurzaam, structureel sport- en beweegaanbod op dat kwetsbare groepen betrekt en begeleidt naar maatschappelijke participatie. De Jager was betrokken bij ZonMw-project Engaging socially vulnerable adults through sports van het onderzoeksprogramma Sport en Bewegen. Als ‘embedded onderzoeker’ vormde hij de brug tussen de praktijk en het onderzoek. Nu werkt hij onder meer mee aan het ZonMw-project Wij(k) in Beweging (WIB) binnen het programma MOOI in Beweging.