Liever slimme mensen van buiten de sport, dan oud-spelers

door: Leo Aquina

“Als je wordt gespeeld door Brad Pitt, dan weet je dat je de sport hebt veranderd.” Aan het woord is data-expert Luke Bornn met wie AZ gaat samenwerken. Bornn is een van de discipelen van Billy Beane, de man die ruim twintig jaar geleden een ware revolutie ontketende in het Amerikaanse honkbal. Er werd een boek over geschreven en dankzij de film Moneyball met Brad Pitt in de hoofdrol, werd het verhaal wereldberoemd. Op 19 september waren Beane en Bornn te gast op een door AZ georganiseerd seminar. Beane's revolutie was gebaseerd op data. Toch waren het niet statistieken, maar vooral slimme mensen die het verschil maakten. Na afloop van het seminar spraken we ook Merijn Zeeman over de lessen van Billy Beane.

De banden van AZ met Beane kwamen tot stand dankzij voormalig directeur Robert Eenhoorn. De Amerikaan is al sinds 2015 als aandeelhouder en adviseur bij de club betrokken. Beane en Eenhoorn kenden elkaar uit de Major League Baseball.  “Toen mijn carrière tegen het einde liep, was Robert een aankomend talent bij de New York Yankees”, aldus Beane. “We raakten goed bevriend toen Robert coach was van het Nederlands honkbalteam. Op een gegeven moment vroeg Robert mij of ik onderdeel wilde zijn van AZ als hij daar directeur werd. Ik was zeer geïnteresseerd in het Europese voetbal en dit was een mooie kans. De club zat destijds in een moeilijke positie. Toen Robert, Max (Huiberts, directeur voetbalzaken) en René (Neelissen, voorzitter RvC) het overnamen leed de club grote verliezen. Zij hebben de wederopstanding vormgegeven. Het is mooi om te zien waar ze nu staan, niet de grootste club ter wereld, maar enorm goed georganiseerd.”

Loterij
Met Eenhoorn aan het roer en Beane als adviseur introduceerde AZ moneyball in het Nederlandse voetbal: ook als je een kleiner budget hebt dan de tegenstanders kun je door slimmere keuzes te maken, meedoen op het hoogste niveau. Bij die keuzes wordt vaak gebruik gemaakt van data. Het voordeel daarvan is volgens Beane dat je de keuzes dan ook kunt onderbouwen. Beane was begin deze eeuw general manager van Oakland Athletics, een relatief kleine club in de Major League Baseball. Hij legt uit hoe hij te werk ging: “Als we in het honkbal beslissingen namen, lieten we een aantal mensen hun mening geven en vervolgens gingen we af op de onderbuik. Maar wij (bij Oakland) hadden niet veel geld, dus we moesten er zeker van zijn dat iedere dollar die we uitgaven ons een betere kans op succes zou geven. Data kon ons daarbij helpen. Op die manier konden we het proces analyseren. Als je een onderbuik-beslissing neemt en je hebt succes, is dat als het winnen van de loterij, puur geluk. Als je er dan naast zit, heb je geen basis om te analyseren wat er fout is gegaan.”

Om zijn beslissingen in Oakland goed te analyseren, trok Beane slimme mensen aan, specialisten als het ging om data en statistiek. Hij ging lijnrecht in tegen het adagium van Johan Cruijff dat de sport het best gerund kan worden door oud-sporters. Beane: “Iedere bedrijfstak heeft een traditionele manier van denken. Honkbal werd altijd gerund door mensen zoals ik, oud-spelers. Er waren slimme mensen van buiten het honkbal, die zagen dat honkbalteams hun geld uitgaven aan de verkeerde spelers. Dat gebeurde jaar-in-jaar-uit. Mijn voordeel was dat ik als oud-speler krediet had. Eigenlijk heb ik niet meer gedaan dan de ideeën van die slimme mensen van buiten de sport gebruiken. Tegenwoordig zijn het die mensen van buiten de sport die het honkbal runnen en honkbal is een van de slimste industrieën van de wereld geworden. Er werken mensen die ook bij Goldman Sachs hadden kunnen werken of bij Google.”    

Van Harvard naar AZ
Een van de mensen die in het kielzog van Billy Beane in de sport terecht zijn gekomen is Luke Bornn van Teamworks. Na een PhD in statistiek aan de University of British Columbia werd de Canadees professor aan de Universiteit van Harvard, voordat hij overstapte naar de sportwereld. Hij werkte onder meer voor AS Roma, NBA-club Sacramento Kings en de Franse voetbalclub FC Toulouse.

Bornn gaat bij AZ samenwerken met Merijn Zeeman, de opvolger van Robert Eenhoorn bij AZ. Bornn krijgt een belangrijke rol in het team van Zeeman: “Zijn officiële functie? Ik zou zeggen hoofd data-analyse. Zijn voornaamste opdracht is niet direct om data te vergaren, maar om het praktisch toepasbaar te maken zodat we het ook echt gaan gebruiken.”

Wat is de betekenis van Moneyball voor het voetbal? Zeeman: “Bij sommige clubs is er echt al veel veranderd en daar is AZ een goed voorbeeld van, als het gaat om overpresteren ten opzicht van budget. Maar de ontwikkelingen gaan natuurlijk continu door. Voetbaldata is ingewikkeld en het gaat om heel veel data als je het vergelijkt met honkbal. Daar is het spel met data eigenlijk al uitgespeeld. Vervolgens gaat het om recruitment en strategie. In het honkbal wordt de strategie al real-time tijdens de wedstrijden aangepast. Zover is het voetbal nog niet, maar zover gaat het voetbal wel komen.”

Zeeman ziet nog legio mogelijkheden om het verschil te maken met data: “Er zijn nog veel onderdelen onvoldoende ontwikkeld, tracking data bijvoorbeeld. Omdat dingen nog in ontwikkeling zijn, of nog niet zijn doorgedrongen in het voetbal, kun je daar het verschil maken.”

Als het gaat om het aanstellen van de juiste mensen, zit Zeeman, zelf afkomstig uit het wielrennen, helemaal op het spoor van Beane: “Kijk naar honkbal en basketbal, daar zitten andere mensen in leidinggevende functies dan vroeger, geen oud-spelers meer. Vergelijk dat eens met zo’n beetje alle belangrijke functies in het voetbal. Daar zit natuurlijk een heel groot verschil. Het gaat er dus om dat we goede mensen naar binnen halen die voor ons de onderdelen zien waar we slimmer kunnen zijn dan de tegenstander.”

Zeeman realiseert zich dat die benadering tot weerstand kan leiden: “Dat heb ik in mijn tijd bij (wielerploeg) Jumbo-Visma wel zo gevoeld. We wonnen de grootste wedstrijden, maar als er dan eens een wedstrijd tussen zat dat het wat minder ging, zeiden de oud-wielrenners meteen: ‘er zit veel te weinig ervaring in de ploegleiding.’ Daarmee bedoelden ze oud-renners natuurlijk.“ Bij AZ heeft Zeeman er minder last van: “Hier hebben Robert Eenhoorn, Max Huiberts en René Neelissen al een grote verandering in gang gezet. Ik denk dat hier veel meer mensen openstaan voor dat soort vernieuwende ideeën en dat is ook de reden dat ik hiernaartoe ben gegaan.”