door: Leo Aquina | 13 oktober 2022

De ASM Academy lanceerde in november vorig jaar Masters of Movement Community of Learners; in een reeks van netwerkbijeenkomsten kunnen ASM-instructeurs hun kennis verdiepen met masterclasses van specialisten uit theorie en praktijk. De derde masterclass op vrijdag 30 september op de ALO Amsterdam stond in het teken van differentieel leren. Professor Wolfgang Schöllhorn is de grondlegger van dit gedachtengoed. Hij begon provocerend: “If you’re thinking like everyone else, then you aren’t thinking.” Oud-shortrack coach Jeroen Otter legde in de ‘deep dive’-sessie uit dat differentieel leren in de schaatssport automatisch komt, omdat er nu eenmaal niet het hele jaar door ijs is. “Er is geen sport ter wereld, waarin meer wordt geïnvesteerd in andere sporten.”

Met zijn theorie van differentieel leren zet Wolfgang Schöllhorn zich af tegen de gedachte dat eindeloze herhaling de beste methode is om een topsporter de perfecte techniek bij te brengen. Volgens de Duitse professor bestaat er niet zoiets als perfecte techniek in het algemeen, want iedere sporter is anders. Er bestaat hooguit een ideale techniek per individu, maar zelfs dat hooguit per benadering, want hoe vaak een individu een beweging ook herhaalt, het patroon is nooit exact hetzelfde. Eindeloze variatie is daarom een veel betere manier van motorisch leren dan eindeloze herhaling. Later zal Schöllhorn in de gymzaal van het ALO-gebouw laten zien hoe dat er in de praktijk uitziet, maar hij begint met een stevige dosis theorie.

Bevrijding uit kooi
Schöllhorn ontwikkelde zijn ideeën over differentieel leren zelf op het trainingsveld en niet door naar anderen te luisteren of boeken te lezen, en dat is wat hij zijn gehoor ook probeert in te peperen. “Als ik hier zou staan om jullie te vertellen wat jullie moeten doen, strookt dat niet met mijn eigen theorie. Dan zou er sprake zijn van cognitieve dissonantie”, zegt hij. “Ik wil mensen niet vertellen wat ze moeten doen, ik wil ze inspireren om zelf na te denken.” Om zijn woorden kracht bij te zetten citeert hij onder meer de in 2019 doodgeschoten rapper Nipsey Hussle: ‘If you look at people in your circle and you don’t get inspired, you don’t have a circle, you have a cage’.

Zelf bevrijdde Schöllhorn zich zo’n 25 jaar geleden uit de sportwetenschappelijke kooi waarin nog altijd veel trainers en coaches volgens hem gevangen zitten. Dat heeft zijn oorsprong volgens Schöllhorn in de vroegere Sovjet-Unie: “Stalin wilde de Verenigde Staten op het sportveld verslaan en stuurde wetenschappers naar Amerika om te onderzoeken waar hun goede sportprestaties vandaan kwamen. Ze kwamen terug met zes principes en het eerste was individualiteit. Dat paste natuurlijk niet bij het communisme en daarom werd dat principe op de laatste plaats gezet.” Dit resulteerde volgens Schöllhorn in de rigide trainingsleer van het voormalige Oostblok, die ook in het westen in grote mate werd overgenomen. 

Eigen vingerafdruk
Basis van de Oostblok-leer is herhaling, maar Schöllhorn, die zelf diverse sporten beoefende waaronder atletiek, vond dat vreemd: “Er is een aantal kogelstoters van wereldklasse die meer dan 23 meter kunnen stoten, maar zij doen het allemaal op een andere manier. Iedere beweging heeft zijn eigen vingerafdruk. Wat is dan de perfecte techniek?” De Duitse Professor raast in sneltreinvaart door 25 jaar onderzoek in theorie en praktijk en komt in zijn conclusie terug bij het begin van zijn verhaal. Hij eindigt met een anekdote: “Een Indiase vader gaat met zijn zoontje naar het circus en ziet een grote olifant die met een touw vastzit aan een heel klein paaltje. Het jongetje vraagt aan zijn vader waarom die olifant dat paaltje niet gewoon omver trekt en de vader legt uit dat die olifant als klein olifantje aan die paal werd gebonden, toen hij nog niet de kracht had om de paal uit de grond te trekken. De olifant heeft geleerd te denken in de beperking. De vraag die jullie je moeten stellen”, aldus Schöllhorn. “Waar ben jij ooit beperkt in je creativiteit?”

Otter reflecteert
In de ‘deep dive’-sessie legt gespreksleider Gregory Sedoc de theorie van Schöllhorn voor aan Jeroen Otter, die na twaalf jaar als bondscoach van de Nederlandse shorttrackers geniet van een sabbatical, waarmee hij voor zichzelf afgelopen jaar het antwoord op Schöllhorns vraag eigenlijk al had gevonden: “In de afgelopen twaalf jaar heb ik weinig tijd gehad voor reflectie, weinig tijd om te veranderen”, aldus Otter. “Nu kan ik kijken wat ik goed heb gedaan en wat de mindere kanten waren.”

Hoewel Otter zegt dat hij weinig tijd had om te veranderen, was hij als coach altijd op zoek naar vernieuwing, zo blijkt als hem wordt gevraagd in hoeverre hij gebruik maakte van de principes van differentieel leren in shortrack: “Ik ben een mazzelkont want het schaatsen heeft altijd een seizoen waarin je tussendoor iets anders moet doen: fietsen, lopen, springen in het bos. Die variatie is geweldig, als zeg ik er ook altijd bij: keep your eyes on the prize.” 

Baan verleggen
Ook op de schaatsbaan daagde Otter zijn atleten continu uit met kleine variaties in trainingen, precies zoals Schöllhorn het graag ziet. Otter: “We hebben getraind met ventilatoren op de rug om de schaatsers te laten rijden op supramaximale snelheid, Dat verhoogt het adaptieve vermogen. We trainen de start ook vaak op ijshockeyschaatsen, daarmee kom je eerder op snelheid, maar het is moeilijk balans te vinden als je het vergelijkt met shorttrackschaatsen. Tijdens trainingen verschoof ik ook wel eens de pionnen van de baan tijdens het rijden, om de baan iets groter te maken. De schaatsers hadden het zelf niet in de gaten, maar onbewust moeten ze daardoor toch hun slag aanpassen.”

Als hem wordt gevraagd welk van de dingen die hij met zijn schaatsers deed het verst af stonden van het daadwerkelijke schaatsen, vertelt Otter dat hij zijn team in het seizoen voor de Olympische Spelen in Beijing naar het Pieterpad heeft gestuurd. “Ik heb twee groepen gemaakt, ze moesten hun telefoons inleveren en ze kregen een gps die ze moesten volgen. De ene groep begon op steps bij het beginpunt en de andere bij het eindpunt op mountainbikes. Op het moment dat ze elkaar tegenkwamen, mochten ze wisselen. Toen dachten ze allemaal, die Otter is gek.”

Zo gek was het echter niet. Ook hier ging het om adaptief vermogen, legt Otter uit. “Je komt in een situatie die je niet kent, waarin vermoeidheid een rol gaat spelen, en stress. Als je wil weten hoe je daarop reageert en als je daarmee om wil leren gaan, kun je dat beter nu doen dan tijdens de Olympische Spelen.” 

Continu variëren
Tot slot van de Masters of Movement-sessie werd er ook daadwerkelijk bewogen. Schöllhorn, die wetenschap altijd heeft gecombineerd met praktijk, trok zijn trainingspak aan om de deelnemers te trakteren op een sprinttraining, maar die zag er anders uit dan de meeste verwacht hadden. Als warming-up begonnen de deelnemers met wandelend tikkertje in een afgebakend veld. Schöllhorn maakte het veld steeds groter en liet de deelnemers steeds in verschillende vormen bewegen; huppen, zijsprongen, kruispas. Vervolgens mochten de deelnemers om de beurt zelf een bewegingsvorm inbrengen, waarmee er continu variatie was. 

Na de warming-up bouwde Schöllhorn de sprinttraining op met een eindeloze reeks loopvariaties. Met de voortdurende veranderingen, werkte Schöllhorn niet toe naar een perfecte sprintbeweging. Zijn doel was vooral het wegnemen van de natuurlijke reflexen die het lichaam in de hardloopbeweging afremmen. Zonder die remmingen, kan iedereen beter op zoek naar de specifieke hardloopbeweging die hem of haar het beste past en hoe dat eruit ziet moeten ze zelf uitvinden. “Ik heb immer ook nog nooit ouders gezien die hun kinderen vertellen hoe ze moeten bewegen als ze leren lopen,” aldus Schöllhorn.

Mensen inspireren zonder ze te vertellen wat ze precies moeten doen, zowel als het om cognitief als om motorisch leren gaat, dat is de basis en daartoe biedt ASM Masters of Movement de gelegenheid. Via het Stap-budget kunnen gediplomeerde ASM-instructeurs deelname aan Masters of Movement en deelname aan de instructeursopleiding (advanced of specialist) vergoed krijgen. 

Voor meer informatie: Masterclass 24 juni - Hoger springen, sneller draaien, beter landen: maximise your performance!