door: Leo Aquina | 21 juni 2018

Op weinig plekken is de samenleving multicultureler dan op het voetbalveld. Dat geldt niet voor de mensen die er verslag van doen. "Die diversiteit op het veld, kom je niet tegen op de sportredacties", zegt Jacco van Sterkenburg. De onderzoeker aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam kreeg 800.000 euro subsidie voor internationaal onderzoek naar betekenisgeving in de manier waarop door de media en door het grote publiek naar voetbal wordt gekeken. Van Sterkenburg deed al eerder promotieonderzoek naar datzelfde fenomeen: "Je ziet bepaalde stereotypen terugkomen. Veel studies laten zien dat donkere spelers vaak eenzijdig worden getypeerd als snel, sterk en atletisch, terwijl witte spelers veel diverser worden beschreven en vaker in verband worden gebracht met tactiek." Van Sterkenburg gaat dit fenomeen nu onderzoeken in Nederland, Engeland, Spanje en Polen.  

Veel van de stereotyperingen worden volgens Jacco van Sterkenburg onbewust gemaakt. De homogene witte samenstelling van sportredacties zou daar wel eens aan ten grondslag kunnen liggen. "De wetenschappelijke term is whiteness. Sportredacties zijn overwegend wit en zij geven betekenis aan een heel diverse groep. We weten dat mensen die behoren tot de (witte) etnische meerderheidsgroep zich vaak niet bewust zijn van de stereotypen die ze gebruiken. Ik wil laten zien wat er nu eigenlijk gebeurt. Die kennis is nodig om te kunnen veranderen, als en waar dat nodig is."

Linkse hobby?
Onderzoek naar maatschappelijke vooroordelen op het gebied van etniciteit wordt nogal eens weggezet als een linkse hobby. Hoe verantwoordt Van Sterkenburg de acht ton subsidie voor zijn onderzoek? "Het zijn de bekende reacties. Voetbal bereikt een miljoenenpubliek. Als we niet weten wat daar speelt, missen we een belangrijke manier waarop mensen betekenis geven aan de wereld om zich heen. We leven in een multi-etnische samenleving, waarin veel gesproken wordt over vooroordelen en stereotyperingen. Journalisten maken gebruik van beelden die in de samenleving leven. Zij bereiken in het voetbal een enorm publiek en kunnen daarmee beelden versterken of juist ontkrachten."

Uit een pilotstudie bleek volgens Van Sterkenburg dat er onder sportjournalisten weinig zelfreflectie bestaat op dit punt. "Ze vinden het vaak een non-issue. Daarom is het belangrijk dit verder in kaart te brengen. Journalisten hebben een verantwoordelijkheid vanwege hun massapubliek. In mijn eigen studie onder journalisten en publiek zag je enerzijds dat zwarte spelers vaak gezien worden als fysiek sterk en snel, maar je zag ook dat bepaalde gangbare stereotyperingen in de maatschappij in het voetbal juist niet voorkwamen. Jongens van Marokkaanse komaf worden in de media vaak als lastig en crimineel gezien, maar daar zag je in het commentaar bij voetbalwedstrijden niets van terug. Op die manier kan voetbal ook een tegengeluid bieden."

Amerikaanse discussie
Het wetenschappelijke begrip whiteness is over komen waaien uit de Verenigde Staten, maar het maatschappelijke debat over etniciteit in de Verenigde Staten is toch niet één-op-één te vertalen naar Europa? "Dat klopt", zegt Van Sterkenburg. "De stereotyperingen zijn ten dele anders, maar we zien wel een groep die tot de norm behoort. Wit - vaak hoog opgeleid, zelf hoor ik daar ook bij - reflecteert op een diverse samenleving, in dit geval journalisten die verslag doen van voetbal. Juist omdat Europa anders is dan Amerika, is het belangrijk hier eigen onderzoek te doen. Anders blijven we de problematiek hier door een Amerikaanse bril bekijken." 

Naast de verschillen tussen de Verenigde Staten en Europa, zijn die er ook tussen de Europese landen waar Van Sterkenburg onderzoek naar gaat doen. "Daarom heb ik ook juist voor die landen gekozen", aldus de onderzoeker. "Polen is anders, witter. Het land heeft minder ervaring met migratie dan Engeland, Nederland of Spanje, maar in Polen heb je bijvoorbeeld wel weer grote groepen minderheden die ook wit zijn, zoals Oekraïners. De andere drie landen zijn onderling ook weer heel verschillend. Ik ga werken met onderzoekers en promovendi in die verschillende landen. Zij kennen het debat, de definities en de terminologie in hun land. Het is vervolgens aan mij om de overeenkomsten en de verschillen te categoriseren om een internationaal vergelijk te kunnen maken."

Turven
Hoe ziet het onderzoek er precies uit? Van Sterkenburg: "We leggen de nadruk op de journalisten en zullen hen zelf interviewen en meekijken op redacties. We willen graag weten of dit onderwerp wordt besproken. Op die manier kunnen we kijken in hoeverre het ook wordt vertaald naar de berichtgeving. Daarnaast gaan we simpelweg betekenisgeving in het voetbalcommentaar bekijken. Aan de hand van turven van gebruikte uitdrukkingen en woorden kun je zien in hoeverre etniciteit een rol speelt. Vervolgens kijken we ook hoe dat commentaar geïnterpreteerd wordt door het publiek, in de diverse landen."

Van Sterkenburg hoopt dat zijn onderzoek uiteindelijk leidt tot debatten met journalisten en publiek: "Bewustwording is het begin van verandering,. Als er bepaalde stereotypen en vooroordelen leven die niet op feiten zijn gebaseerd, wil ik daarover graag met de journalisten en televisiekijkers in gesprek."

Voor meer informatie: Jacco van Sterkenburg