door: Jitske Hendriks

De macht van het International Olympic Comité (IOC) is groot. Zij bepalen welke sporten wel of niet toe mogen treden tot de Olympische Spelen. Sommige sporten willen graag toegelaten worden en lobbyen jaren voordat de IOC toegeeft en de meerwaarde van de sport voor de Spelen ziet. Zo zijn zowel golfsurfen als skateboarden na een lobby beide toegelaten tot de Spelen van 2024 1. Sommige sporters willen niet dat hun sport olympisch wordt, maar worden door de IOC toch ingelijfd. Het bekendste voorbeeld daarvan is het snowboarden dat in 1998 door het IOC toegevoegd werd aan de Spelen.

Veel eerstegeneratie-snowboarders zagen de institutionalisering, die een gevolg was van de olympische inclusie, als een bedreiging voor de culturele waarden van het snowboarden dat als een lifestyle sport wordt gezien. Dat zijn sporten met karakteristieken als vrijheid, een antiautoritaire cultuur en creativiteit. Het gevolg van het toevoegen van een lifestyle sport aan de Olympische Spelen is dat deze sport op zowel organisatorisch (institutionalisering) als professioneel en commercieel vlak aan veranderingen onderhevig is. Voor sommige sporten zijn deze veranderingen juist de reden om bij de Olympische Spelen toegelaten te willen worden.

Dergelijke veranderingen kunnen zorgen voor een enorme boost in bekendheid van de sport, alsmede de kans om als lifestyle sporter te kunnen leven van de sport dankzij de toegenomen commercialisering. Deze fase van commercialisering in het institutionaliseringsproces wordt door Strittmatter et al. 2 ook wel de mainstreamfase genoemd. Dit is een gevolg van de economische groei, een verhoging van het aantal evenementen en de interesse van de mainstream media in de sport.

Consumptiecultuur
Snowboarden is één van de sporten waarbij deze commercialisering een grote vlucht heeft genomen. Rondom de sport heeft zich een complete consumptiecultuur gevestigd. De commercialisering van de cultuur van deze sport heeft geleid tot groeiende aantrekkelijkheid van de sport voor de Olympische Spelen, passend bij de zoektocht naar een jonger publiek 1. Daarmee is ook de professionalisering van de sport versneld.

Sporten als snowboarden, maar ook windsurfen, skateboarden en kitesurfen worden gekenmerkt door het gebrek aan duidelijke organisatorische grenzen 3; 4. Dit maakt het een stuk ingewikkelder voor een nieuwe sport om toegelaten te worden tot de Olympische Spelen. Toch is het golfsurfen en skateboarden recentelijk gelukt om als nieuwe sport toegevoegd te worden, mede door de zoektocht van het IOC naar jongere kijkers 1. Volgens Wisse et al 5 en Ojala 6 maken nieuwe disciplines van bestaande sporten sneller een kans om toegelaten te worden. Zo wordt het kitesurfen komende Spelen een discipline onder de sport zeilen.

Windsurfen te radicaal
Er klinken weinig protesten vanuit de kitesurfwereld om ingelijfd te worden door het zeilen, ondanks het feit dat zeilers en kitesurfers net zo veel van elkaar verschillen als skiërs en snowboarders. Mogelijk ligt de oorzaak hier in de discipline die gekozen is voor het kitesurfen. Dit hebben we eerder gezien bij het windsurfen, dat in 1984 is toegetreden aan de Olympische Spelen als onderdeel van het zeilen. Dit ging niet zonder conflict, omdat windsurfen door de oude generatie zeilers als te radicaal werden gezien. Er werden weinig pogingen ondernomen om tegemoet te komen aan de unieke culturele waarden of ideologieën van windsurfers. Doordat de windsurfers toentertijd nog niet bewust waren van hun potentie als publiekstrekker voor het IOC, hadden ze moeite met het onderhandelen over het behouden van hun culturele waarden binnen het olympische model. Mede daardoor koos het IOC voor het minder spectaculaire course-racing in plaats van de populairdere wave of freestyle discipline.

Bij het recentelijk toevoegen van kitesurfen aan de Spelen kiest het IOC voor het foil racen (zie foto hierboven). Dit is een discipline waarbij dichter bij de kust gevaren kan worden - in tegenstelling tot de bootraces van het zeilen - en is daarmee aantrekkelijker voor het publiek. Het foil racen is de nieuwste discipline binnen het kitesurfen en wordt nog door weinig jeugd beoefend. Het heeft een wat suf imago, in tegenstelling tot de disciplines freestyle en big air, waarbij het draait om adrenaline, zo hoog en zo ingewikkeld mogelijk. Dat brengt gelijk de moeilijkheid van een jurysport met zich mee. Voor het IOC was de keuze voor een raceonderdeel daarmee snel gemaakt.

Zeilstructuur voor kitesurfen
Dit zorgt ook voor een uitdaging voor het Watersportverbond. Zij zorgen er namens NOC*NSF voor dat er teams samengesteld worden voor de watersportonderdelen van de Olympische Spelen. Maar hoe stel je een team samen, en hoe kun je talenten ontdekken en ontwikkelen in een ongeorganiseerde sport zoals het kitesurfen? Het Watersportverbond zou het liefst de structuur van het zeilen ook over het kitesurfen leggen: trainers bij kitesurfscholen die jeugd opleiden en daar de eerste schifting maken van talent. Getalenteerde kiters kunnen dan door naar regionale trainingscentra en van daaruit naar het Topzeilcentrum in Scheveningen om te trainen onder een bondcoach.

Voor een dergelijke aanpak is de medewerking van kitesurfscholen in Nederland nodig. Het is echter de vraag of Nederlandse kitesurfscholen, die het geld verdienen met het leren kitesurfen aan onervaren mensen, bereid zijn om deze omschakeling te maken. En of jonge kitesurfers erop zitten te wachten om in een systeem te komen van trainingen op regelmatige tijden onder leiding van een trainer terwijl ze ook elk vrij moment dat het waait zelfstandig het water op kunnen, zonder extra kosten. Daarnaast is er nog een aantal praktische obstakels voor een kitesurfschool om trainingen te gaan geven.

Institutionalisering van lifestyle sporten in kaart
Voor een gedegen training ben je afhankelijk van de wind en de windrichting. Dit wordt deels getackeld door de keuze voor de discipline van het foilen, dat al met een licht briesje wind gedaan kan worden. Ook zou een school moeten investeren in trainingsmateriaal en bijvoorbeeld een boot van waaruit de trainer de sporters kan ondersteunen. Al met al zou een kitesurfschool in zijn huidige vorm (lesgeven aan beginners) moeten omscholen naar een andere vorm (met meer organisatorische structuur). Binnen mijn eigen onderzoek heb ik achterliggende processen van de institutionalisering van lifestyle sporten in kaart gebracht. Is het wel zo logisch om het op precies dezelfde manier te willen doen als andere sporten? Of is er een andere vorm mogelijk?

Het verschil tussen de olympische discipline en de discipline beoefend door de recreanten is soms heel groot. Dit maakt het voor bonden moeilijker om nieuw talent aan te trekken. Zo waren bij het windsurfen de regels met betrekking tot technologische ontwikkelingen en materiaalgebruik achterhaald. Doordat sporters verplicht waren om op identieke boards te varen, bleven de ontwikkelingen op de Olympische Spelen achter bij de ontwikkelingen van materiaal binnen het professionele windsurfen. Dit heeft eraan bijgedragen dat windsurfen niet als een populaire sport werd gezien bij zowel wedstrijd- als recreatieve windsurfers en de inclusie aan de Olympische Spelen daardoor ook niet als een bedreiging gevoeld voor de sport of de culturele waarden ervan 1.

Opvolgers Kiran Badloe en Lilian de Geus?
Ondanks pogingen van olympische windsurfers om de sport aantrekkelijker te maken voor deelnemers van de Professional Windsurfing Association (PWA) is het niet gelukt om de steun te krijgen van bepalende windsurfers en mainstream kijkers. Tegelijkertijd  kreeg het olympische windsurfen geleidelijk de steun van World Sailing (de wereldwijde door het IOC erkende organisator van het zeilen) en werden ze door het IOC gezien als nieuwe, jeugdige vorm van zeilen. Het gevolg hiervan is dat er geen rel gemaakt werd door bepalende windsurfers en het windsurfen stilletjes onder de sport zeilen geschoven werd. Hierdoor heeft windsurfen, in tegenstelling tot het snowboarden, geen grote invloed gehad op het beleid van het IOC. Doordat de steun van bepalende windsurfers nog steeds niet aanwezig is, richten ook weinig recreatieve windsurfers zich op de olympische klasse. Mede daardoor is er weinig nieuw talent en wordt het Watersportverbond geconfronteerd met de vraag: 'Wie worden de opvolgers van windsurfers Kiran Badloe en Lilian de Geus?'

Om een herhaling van het gebrek aan ontwikkeling in materiaal in het windsurfen te voorkomen en mee te gaan met de ontwikkelingen is bij het kitesurfen gekozen voor het Formula-concept. Dit gaat vanaf 2024 ook bij het windsurfen gehanteerd worden en betekent dat World Sailing elke drie jaar beslist welke uitrusting de wedstrijdzeilers mogen registreren. Hierdoor zijn ze niet eindeloos verbonden aan dezelfde materialen van dezelfde fabrikant maar kunnen ze de materialen afstemmen op hun eigen vaarstijl, lichaamsgewicht en persoonlijke voorkeuren, net zoals dat bij andere olympische sporten als snowboarden en skiën is gebeurd. Hopelijk blijft het daarmee ook aantrekkelijker voor jonge recreanten en talenten om de overstap te maken naar de olympische discipline.

De drijfveren van het IOC om een sport toe te voegen hoeven niet overeen te komen met de drijfveren van een sport om deel te mogen nemen aan de Spelen. Daarmee kan het IOC soms voorbijgaan aan de uitdagingen waar een sport voor komt te staan om talentontwikkeling mogelijk te maken.

Eigenheid sport
Het doel van mijn masteronderzoek was om kritisch te zijn op de manier waarop we de lifestyle sport institutionaliseren. De snowboarders hebben laten zien dat zij ook een stem hadden, waardoor het IOC wel naar ze moest luisteren. Aan toekomstige lifestyle sporten is de oproep om vooral ook dicht bij de eigen culturele waarden te blijven, en de institutionalisering vorm te geven zonder de eigenheid van de sport geweld aan te doen. Die eigenheid, dat is één van de kenmerken waarom deze sporten juist zo geliefd zijn bij een groot publiek!

Bronnen

1. Thorpe, H., & Wheaton, B. (2011). ‘Generation X Games’, action sports and the Olympic movement: Understanding the cultural politics of incorporation. Sociology, 45(5), 830-847.
2. Strittmatter, A. M., Kilvinger, B., Bodemar, A., Skille, E. Å., & Kurscheidt, M. (2018). Dual governance structures in action sports: Institutionalization processes of professional snowboarding revisited. Sport in Society, p. 1657.
3. Batuev, M., & Robinson, L. (2017). How skateboarding made it to the Olympics: an institutional perspective. International journal of sport management and marketing, 17(4-6), 381-402.
4. Ellmer, E. M., & Rynne, S. B. (2019). Professionalisation of action sports in Australia. Sport in Society, 22(10), 1742-1757.
5. Wisse, E., Lucassen, J., Smits, F., Reijgersberg, N., Salome, L., & Luijt, R. (2011). Leefstijlsporten: Van tegencultuur tot webbased sportnetwerk.
6. Ojala, A. L. (2014). Institutionalisation in professional freestyle snowboarding–Finnish professional riders’ perceptions. European journal for Sport and Society, 11(2), 103-126.
7. Kitesurf Pro.nl (z.d). Olympic games kite surfing. Geraadpleegd op 10 januari 2022 van https://kitesurfpro.nl/en/kitesurfing-explanation-manual/olympic-games-kite-surfing/

Jitske Hendriks is opgeleid als docent bewegingsonderwijs aan de ALO in Groningen en behaalde afgelopen jaar haar master LO en Sportpedagogiek aan de CALO in Zwolle. Naast jarenlange ervaring in het voortgezet onderwijs is ze een fanatiek kitesurfer. Daar kwam ook de interesse vandaan om haar onderzoek voor haar master te doen binnen de kitesurfwereld en dan met name richting de ontwikkelingen met betrekking tot de Olympische Spelen. Haar masterthesis 'Kitesurfen op weg naar de Olympische Spelen' is binnenkort te vinden in de HBO kennisbank.