door: Yara van Gendt
We sloten de vorige column (deel 1 van de nieuwe rubriek Topsport, mind you) af met: ‘Een coach is goed als hij datgene doet wat voor de persoon (of team) waar hij mee werkt op dat moment het juiste is. Balans en afstemmen zijn hierin heel belangrijk’. Afstemmen op degene die je als coach tegenover je hebt is dus belangrijk om de juiste balans te vinden tussen plezier en presteren. Om te kunnen afstemmen op het individu is het nodig om je sporters te kennen. Niet alleen ten aanzien van hun sportvaardigheden, maar ook de persoon achter de sporter.
Iedere sporter zit anders in elkaar en heeft andere dingen nodig om plezier te hebben, zich veilig te voelen en optimaal te presteren. Inzicht krijgen in de persoonlijkheid, thuissituatie, omgeving en vaardigheden van jouw sporters zorgt ervoor dat je maatwerk kan leveren in je coaching.
Rutger Tijssen dacht Jutta Leerdam na maandenlang toeleven naar de Winterspelen inmiddels goed te kennen. Maar nu de coach in Peking een appartement met haar deelt, wordt hij telkens weer verrast door haar creativiteit. ‘Ik zie haar tekeningen maken’, zegt Tijssen, sinds dit seizoen hoofdcoach bij Worldstream, ‘best grappig en mooi om te zien, want dat was een kant die ik nog niet eerder had gezien. Achter iedere atleet schuilt een ander mens.’ - AD, 17 februari 2022
"Als je weet wie je bent en wat je kan, kun je jouw kwaliteiten optimaal benutten en je daardoor efficiënter ontwikkelen"
In deze column gaan we verder in op het kennen van jezelf en je sporters, zodat je weet wat jij en je sporters nodig hebben om optimaal te presteren. We beschrijven welke dingen handig kunnen zijn om te weten over jezelf en je sporters en hoe je deze informatie kan achterhalen, zodat je je sporters de juiste coaching en tools kunt geven.
‘Self-Knowledge is the beginning of Self Improvement’ - Baltasar Gracian (Spaans gezegde)
Wanneer je jezelf goed kent, kun je je gedrag sturen, weet je in welke situaties je floreert, wanneer je goed hulp kunt gebruiken, weet je waar je van slag van kunt raken, kun je leren van wat je meemaakt en weet je waar voor jou ruimte ligt om te groeien. Zo kun je jezelf ontwikkelen als persoon en als coach. Als je bijvoorbeeld weet wie je bent en wat je kan, kun je jouw kwaliteiten optimaal benutten en je daardoor efficiënter ontwikkelen.
Om jezelf te ontwikkelen heb je kennis nodig over de huidige stand van zaken. Wie ben je? Hoe zouden anderen jou omschrijven? Wat vind je op dit moment belangrijk? Waar ben je goed in? Waar ben je minder goed in? Wat heb je meegemaakt in je leven dat je heeft gevormd? Hoe gedraag je je in verschillende situaties? Bijvoorbeeld bij tegenslag. Dit geldt natuurlijk voor jou als trainer en coach, maar ook voor je sporters.
Bewustwording
Door te reflecteren ga je nadenken over de bovenstaande vragen en merk je wellicht dat het nog niet zo makkelijk is om zo 1, 2, 3 antwoord te geven op alle vragen. Het vraagt tijd en energie om je bewustzijn te vergroten. Tools die kunnen helpen zijn oefeningen zoals de levenslijn (zie werkblad ‘Key moments’ dat te vinden is - evenals de hierna genoemde werkbladen - op www.lerenpresteren.nl), het stilstaan bij waar je tevreden over bent in je leven en je sport (zie werkbladen ‘Sportwiel’ en ‘Levenswiel’) en het inzichtelijk maken van je eigen waarden, bijvoorbeeld aan de hand van oefeningen gericht op ‘Hoe wil ik later terugkijken op mijn leven?’.
"Er zijn veel verschillende vragenlijsten die in de sport worden ingezet en die je kunt gebruiken om jezelf en je sporters beter te leren kennen"
In gesprek met anderen kun je de vragen natuurlijk ook stellen en bespreken hoe jij tegen jezelf aankijkt en hoe anderen jou zien. Het is erg waardevol om anderen de ruimte te geven jou te spiegelen. Daarnaast kun je anderen vragen feedback op jou te geven en je te observeren. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van het 360 graden feedback model. Intervisiesessies zijn tot slot ook mooie gelegenheden om te sparren over deze verschillende thema’s.
Vragenlijsten
Er zijn veel verschillende vragenlijsten die in de sport worden ingezet en die je kunt gebruiken om jezelf en je sporters beter te leren kennen. Op het vlak van persoonlijkheid en voorkeuren kun je bijvoorbeeld denk aan: Myers Briggs Type Indicator (MBTI), Jungian Type Index (JTI), Action Type, Insights kleurenprofielen, Reiss Profile, Roos van Leary (Axenroos), Kerntyperingstest/Kernkwaliteiten, DISC-test, Enneagram en Belbin-teamrollen. Op het vlak van competenties en vaardigheden kun je denken aan een Performance Profile (zie werkblad ‘Performance Profile Coach’) en het Brain Performance Profiel (BPP). Het BPP is een vragenlijst die is ontwikkeld door WOUW Performance Coaching en meet acht competenties die belangrijk zijn in de ontwikkeling van een sporter. Deze vragenlijsten kunnen handig zijn als indicatie voor jezelf en als basis voor gesprek met een sporter. Herkennen jullie de resultaten en wat willen jullie daarmee gaan doen?
Wanneer je meer inzicht hebt in jezelf, is het fijn om meer inzicht te verkrijgen in de sporter met wie je werkt. Wat voor types zijn het? Wie zijn het? Waar komen ze vandaan? Wat heeft ze gemaakt tot wie ze zijn? Wat zijn hun dromen? Waar zijn ze goed in? Wat zijn hun valkuilen? Waar willen zij groeien? Dit gaat verder dan alleen de sportieve kwaliteiten en vaardigheden van je sporters. Denk bijvoorbeeld aan de persoon achter de sporter, hun persoonlijkheid, psychologische, cognitieve en sociale competenties, leeftijdgebonden kenmerken, in hoeverre zij zichzelf kennen, informatie over hun gezin van herkomst, cultuur, huidige werk situatie, gevolgde opleiding en blessureverleden.
"Ruimte krijgen om gevoel te uiten, bewustzijn van gevoel en ernaar handelen bracht Dumoulin weer meer plezier"
Al deze informatie kan je ook weer op verschillende manieren achterhalen. Zoals via de bovengenoemde vragenlijsten, je kunt ook observeren, inventariseren bij mensen om de sporter heen, maar het belangrijkste is het gesprek aangaan met de sporter zelf.
Het vergroten van zelfkennis is een voortdurend proces dat nooit ‘klaar’ is. Je leert jezelf en anderen steeds beter kennen wanneer je actief geïnteresseerd blijft. Hoe meer tijd en aandacht je daaraan besteedt, hoe beter je je sporters kan coachen en de juiste balans kunt vinden tussen plezier en presteren. Sporters hebben allemaal andere behoeften, en ook die behoeften veranderen door de tijd heen. Dit kan bijvoorbeeld komen door dingen die zij meemaken in of buiten de sport. Het behalen van doelen en het ervaren van tegenslagen kunnen aanleidingen zijn om prioriteiten te heroverwegen en andere keuzes te willen maken. Wielrenner Tom Dumoulin heeft bijvoorbeeld in interviews aangegeven zijn motivatie te zijn verloren omdat zijn leven op een gegeven moment te veel bepaald werd door cijfertjes en hij niet genoeg ruimte meer ervaarde voor zijn gevoel. De coaching die hij nodig had, toen hij weer ging trainen, was dus ook veranderd. Ruimte krijgen om gevoel te uiten, bewustzijn van gevoel en ernaar handelen bracht Dumoulin weer meer plezier.
De bezinning op de vraag of Dumoulin nog wel wielrenner wilde zijn, leidde tot een voorbereiding waarin hij meer dan in de voorgaande jaren een eigen stem had. Hij vroeg meer ruimte, hij kreeg meer ruimte. Hij wilde af van het volledig moeten plooien naar programma’s, schema’s, blokken. De intervaltraining overslaan, bijvoorbeeld, als hij al bij de warming-up het idee heeft dat het misschien niet zo verstandig is. Hij wilde dichter bij zichzelf blijven. Het gevoel achterna - De Volkskrant 20 juli 2021
Gesprekken over wensen, behoeften en persoonlijk zaken zijn dus cruciaal om je sporters te blijven leren kennen en zo je coaching te kunnen blijven afstemmen. Op die manier zorg je ervoor dat jouw sporters plezier hebben en optimaal presteren.
Bronnen:
- Zelfverzekerde Jutta Leerdam gaat voor goud op de 1000 meter: ‘Ik ben niet bang om dat uit te spreken’ door Pim Bijl & Lisette van der Geest in het AD van 17 februari 2022
- Van de Wouw (2020). Leren Presteren: Haal het beste uit je spelers in elke fase van het seizoen. Nieuwegein: Arko Sports Media
- ‘Tom Dumoulin kreeg alle ruimte om de route naar Tokio voor hem zo aangenaam mogelijk te maken’ door Rob Gollin in de Volkskrant van 20 juli 2021
Yara van Gendt is SPORTPSYCHOLOOG VSPN®, psycholoog NIP en runt samen met Afke van de Wouw, WOUW Performance Coaching. Zij heeft daarnaast haar eigen praktijk in Zwolle waar zij o.a. millennials, coaches, sporters en teams begeleidt binnen verschillende sporten zoals: voetbal, tennis, hockey, rugby, wielrennen, schaatsen, zwemmen en korfbal. Daarnaast geeft zij les in sportpsychologie op o.a. de Hogeschool Utrecht, verzorgt zij workshops en lezingen bij sportverenigingen en bonden en faciliteert zij teamsessies in het bedrijfsleven. Yara van Gendt is tevens bestuurslid van de Vereniging SportPsychologie Nederland (VSPN) waarin het bekender maken van het vakgebied sportpsychologie een belangrijk thema is. Eind 2021 is haar boek 'Leren Revalideren - hoe je optimaal herstelt van je blessure en er sterker uitkomt' (zie www.lerenrevalideren.nl) uitgekomen dat zij samen met Afke van de Wouw schreef.