door: Froukje Smits
Sportverenigingen zijn sinds jaar en dag de ruggengraat van onze unieke Nederlandse sportinfrastructuur. Ze staan symbool voor een bloeiend verenigingsleven dat voor en door vrijwilligers mogelijk wordt gemaakt. Naast de bekende uitdagingen om met voldoende vrijwillig kader een positief veilig sportklimaat te creëren, zijn sportverenigingen het afgelopen jaar door de coronacrisis verder onder druk komen te staan.
Door de crisis missen verenigingen kantine-inkomsten, ontbreken mogelijkheden om actief nieuwe leden te werven waardoor er minder nieuwe aanmeldingen zijn en zeggen leden hun lidmaatschap op. Dat Nederlanders de sportverenigingen wel een warm hart blijven toe dragen blijkt onder meer uit de hoogste opbrengst ooit van de Grote Clubactie. Niet voor niets wordt de Nederlands georganiseerde sport geroemd om de opbrengsten van sociaal kapitaal. Vanuit die waardering komen lokale overheden de verenigingen in deze tijd bijvoorbeeld tegemoet met het opschorten van de huur van accommodaties. Hoewel de verenigingen het in de coronacrisis dus zwaar te verduren hebben, is het niet verwonderlijk dat ze wel een prominente plek krijgen in de ideeën over het herstel van de pandemie voor een gezond en vitaal Nederland.
"De coronacrisis heeft de positie van gemarginaliseerde groepen in veel gevallen in algemene zin en in de sport verslechterd"
Naast deze corona gerelateerde ontwikkelingen in de sport, werd in 2020 door de #blacklivesmatter beweging extra duidelijk dat ook de Nederlandse samenleving steeds meer superdivers wordt. Meer mensen met verschillende kenmerken en achtergronden eisen hun plek op in de samenleving. Maar hoe zit dat in de sport?
Grotere sociale verschillen
De cijfers tonen aan dat er door de coronacrisis juist grotere sociale verschillen in sportparticipatie zijn ontstaan, waarbij mensen in kwetsbare posities nog vaker buitenspel staan. Hoewel de tennis- en golfverenigingen extra aanloop hadden van nieuwe leden die zich deze duurdere sporten kunnen veroorloven, bleef het sportgedrag van laagopgeleiden het meest achter. Deze ontwikkelingen komen nog eens bovenop de reeds bestaande ongelijkheid in sportdeelname van minderheidsgroepen, zoals mensen met een lage sociaaleconomische status, met een beperking, een migrantenachtergrond, LHBTI en vrouwen en meisjes. De coronacrisis heeft de positie van gemarginaliseerde groepen in veel gevallen in algemene zin en in de sport verslechterd.
We spreken vaak over het toeleiden van kwetsbare mensen of lastig te bereiken doelgroepen naar de sport, vaak gemotiveerd vanuit gezondheidsdoelen. Echter, wat mij betreft is dit het moment in de geschiedenis om de sport naar de mensen toe te leiden. Juist nu is er extra aandacht nodig voor diversiteit en minderheidsgroepen, zodat iedereen kan profiteren van de mogelijkheden die sport en bewegen bieden om veerkrachtig uit de coronacrisis te komen. Dat moet verder gaan dan de huidige, mede door corona versterkte nadruk op sport als middel voor gezondheid, naar een meer holistische visie van welzijn. Als we ons alleen richten op het beheersen van het risico op ziekte, lopen we het risico de ongelijkheid te verergeren en mogelijk het welzijn te verslechteren.
"Met het opstarten van het ‘oude normaal’, is het zaak om processen als emancipatie en de spin-off van #MeToo niet naar de achtergrond te laten verdwijnen"
Het ‘nieuwe normaal’ in post-corona tijd
Want als je de ideeën goed bekijkt om veerkrachtiger en gezonder uit de coronacrisis te komen, dan is er slechts minimale aandacht voor de veranderende sociale werkelijkheid. Een plan van aanpak ontbreekt over de wijze waarop sportverenigingen met de aangediende diversiteitsvraagstukken het herstelproces proactief kunnen vormgeven. Processen die een breed gedragen roep bevatten van belanghebbenden, kunnen rekenen op een groter draagvlak om een robuuste inclusieve sportcultuur mogelijk te maken. Simpele (organisatorische) top-down-strategieën zullen waarschijnlijk het doel missen in deze snel veranderende wereld. Met het opstarten van het ‘oude normaal’, is het zaak om processen als emancipatie en de spin-off van #MeToo niet naar de achtergrond te laten verdwijnen, maar juist mee te nemen in de ontwikkeling van het ‘nieuwe normaal’ in post-corona tijd.
Daarom is nu het moment aangebroken om buiten de lijnen van het sportveld te kleuren en daarbij ook oog te hebben voor e-sports en urban sport, omdat de populariteit van sporten in informeel verband en de digitalisering in de sport niet meer te stoppen is. Door e-sports slim in te zetten, kan de sport meer mensen bedienen. Wat betreft de trend van toename van informele sportparticipatie, kan het wat mij betreft niet zo zijn dat dit met name voor hoogopgeleiden of mensen met een hoge SES is weggelegd en dat we mensen in kwetsbare posities via de georganiseerde sport in een slechtpassend keurslijf drukken vanwege de belofte van het sociaal kapitaal. De instrumentalisering van de sport zal dan bijdragen aan het in stand houden van machtsposities, ongelijkheid en segregatie. Want, sporten in informeel verband blijft dan weggelegd voor mensen die zich dat kunnen veroorloven, terwijl het niet voor niets populairder wordt, omdat het past bij de huidige tijdgeest.
"Inzet is het behoud van de kracht van de georganiseerde sport dat verstevigd en vergroot kan worden door innovatie"
Op naar een ‘geassembleerd verenigingsmodel’
Een paradoxale redenering zou je wellicht kunnen denken met een pleidooi voor vitale verenigingen, maar als ze de ruggengraat vormen van sportend en bewegend Nederland, dan moeten we ook vertrouwen hebben in het samenvoegen van deze verschillende ideeën teneinde er een werkzaam geheel van te maken. Oftewel, een ‘geassembleerd verenigingsmodel’, waar ruimte is voor diversiteit, veiligheid en creativiteit voor een toekomstbestendig inclusief sport- en beweegaanbod, dat verder gaat dan een omni-sportvereniging of de open club-filosofie. Inzet is het behoud van de kracht van de georganiseerde sport dat verstevigd en vergroot kan worden door innovatie.
Dat vraagt om ideeën die verder gaan dan een flexibel sportaanbod op de club met bijvoorbeeld een strippenkaart bij de badmintonclub, voetbalzomercompetitie, instuif trimhockey of een start-2-run cursus vanuit de atletiekvereniging. Er is een verscheidenheid aan op onderzoek gebaseerde modellen voorhanden waar sportverenigingen gebruik van kunnen maken om hun organisatiecultuur, strategie en leiderschapsbenaderingen op te frissen. Een mooi voorbeeld op dit vlak vind ik bijvoorbeeld de ontwikkeling van de 3x3 urban basketbalsport. Het team van 3x3 Unites, dat zich bezighoudt met het opleiden van jongeren binnen de 3x3 basketbal community ontwikkelde een plan om meer diversiteit binnen de sport te realiseren door een nieuw succesvol trainingsprogramma voor en door vrouwen te realiseren.
Deuren open
Kortom, ik hoop dat sportverenigingen, wanneer we weer kunnen sporten in de gemeenschap, eraan denken om hun deuren voor iedereen open te stellen met creatief en veilig sportaanbod. Dat we niet teruggrijpen op het traditionele verenigingsmodel dat meer dan 100 jaar geleden gecreëerd werd. Het is nu de tijd om vernieuwend en innovatief te zijn voor een inclusieve sportieve samenleving. In 2031 hebben we hoop ik een stap in de richting gezet van het samen succesvol ontwikkelen van een ‘geassembleerd verenigingsmodel’.
Froukje Smits werkt als senior-onderzoeker bij het lectoraat Participatie en Stedelijke Ontwikkeling binnen de onderzoekslijn ‘Maatschappelijke impact van sport en bewegen’ van de Hogeschool Utrecht. Daarnaast is ze er docent bij het instituut Social Work. Vanuit de Hogeschool Utrecht en Universiteit Utrecht (departement USBO) werkt ze aan haar proefschrift 'Are U on Board?!', waarbij ze o.a. onderzoekt hoe action sporten (zoals longboarden) ingezet kunnen worden voor participatie van kwetsbare jongeren om welzijn te bevorderen.