Omgaan met tegenslagen | Wat is het en wat doet het met je?

door: Yara van Gendt

'Eenmaal terug in Nederland ging echter alles mis: tegenslag op tegenslag.' Selena Piek zet het zelf allemaal op een rijtje. 'Ik kwam uit Rio terug met een blessure, mijn toenmalige trainer ging weg, de A-status van NOC*NSF viel weg en onze hoofdsponsor vertrok. En die blessure bleek een slepende.' Het ging om een scheur in een voetpees en de blessure was ernstiger dan in eerste instantie werd gedacht. 'Uiteindelijk liep ik een burn-out op.' Tot overmaat van ramp meldde haar dubbelpartner Eefje Muskens in 2017 ook nog dat ze stopte. 'Dat was zo'n grote klap. Dat gebeurde net op het moment dat ik eigenlijk weer een beetje op niveau terugkwam. Ik dacht: wat nu? Ik raakte niet alleen mijn dubbelpartner kwijt, maar ook mijn maatje.' Daarnaast speelde na Rio mee dat Piek bij terugkeer op trainingscentrum Papendal in een hele jonge groep terechtkwam. 'Ik voelde me daar niet meer thuis in mijn eigen vertrouwde omgeving", geeft ze aan.'

Zoals beschreven in de column ‘Omgaan met tegenslag’ krijgt iedereen in zijn leven te maken met tegenslagen. Zoals hierboven omschreven kan het soms tegenslag op tegenslag zijn en voelt het soms of er geen einde aan komt.

Een tegenslag is iets subjectiefs. Wanneer ons iets aan het hart gaat is de kans vaak groter dat we het zien als een tegenslag dan wanneer we er geen belang aan hechten. Als je vindt dat je stomme baan hebt dan kan ontslag zelfs een opluchting of iets positief zijn in plaats van een tegenslag. De manier waarop je omgaat met een tegenslag bepaalt ook weer de impact van een tegenslag. Zie je de tegenslag als een groot obstakel waar je nooit overheen gaat komen, of zie je de tegenslag als een uitdaging en een mogelijkheid om van te leren.

De komende columns gaan we dieper in op dit thema. Ter introductie beschrijf ik eerst wat tegenslagen zijn en wat ze met je kunnen doen.

Tegenslag als sporter
Als sporter zijn er tal van tegenslagen te bedenken die je mee zult maken. Denk aan het missen van kansen, het maken van cruciale fouten, het verliezen van een wedstrijd of kampioenschap, niet opgesteld worden, blessure(s) krijgen, (oneerlijke) beslissingen van de scheidsrechter in jouw nadeel, onderpresteren, het mislopen van een transfer en ga zo maar door. Zoals Ryan Babel in een LinkedIn post plaatste: 'I know people tend to think that a life of a football player is perfect simply because he’s able to earn great salaries.'

Maar er komt meer kijken bij het leveren van topprestaties, je moet om kunnen gaan met alles wat er op je pad komt, inclusief de tegenslagen. Zoals Michael Jordan het mooi omschrijft: 'I’ve missed more than 9,000 shots in my career. I’ve lost almost 300 games. Twenty-six times I’ve been trusted to take the game-winning shot and missed. I’ve failed over and over and over again in my life. And that is why I succeed.'

Wanneer je tegenslagen kunt omarmen en ervan leert zal het je een stuk verder brengen. En dan zijn dit alleen nog maar de sportieve tegenslagen die een sporter op zijn bordje krijgt. Vanzelfsprekend kunnen er ook privé tegenslagen plaatsvinden zoals het verlies van dierbaren, ziekte, financiële problemen en ga zo maar door.

Reacties op tegenslag
Zoals gezegd reageert iedereen anders op situaties. De gebeurtenis zelf bepaalt niet hoe je het beleeft maar hoe jij de gebeurtenis interpreteert bepaalt hoe jij het beleeft. Vanzelfsprekend is deze interpretatie onderhevig aan een heleboel factoren, waaronder je eerdere ervaringen en hoe je op dat moment in je vel zit. Sommige tegenslagen kunnen ervoor zorgen dat iemand gevoelens van rouw ervaart. Dit kan zich uiten in emoties als verdriet, woede, boosheid, angst, schuld en verwarring. Ook kan er een gevoel van ongeloof opspelen met gedachten als ‘dit kan toch niet waar zijn?!’ en soms zelfs ontkenning. Machteloosheid wordt ook vaak ervaren na een tegenslag en kan ervoor zorgen dat iemand gaat proberen te onderhandelen en scenario’s gaat uitdenken.

Niet altijd is aan de buitenkant aan iemand te zien dat hij te dealen heeft met een tegenslag en wat dit met hem doet. Aangezien iedereen anders met tegenslagen omgaat kan je zowel gedrag zien zoals bij de pakken neerzitten, agressie, terugtrekken, slachtoffergedrag, opgeven en stoppen, maar ook zoals doorzetten, blijven proberen en een stapje erbij zetten.

'De pijn was een hel. Ik kon de hele dag niet uit het zadel komen, ik moest steeds blijven zitten. Op iedere klim ontploften mijn benen. Ik had voor woensdag zo’n ander plan dan nu… Ik wilde al aanvallen op Mount Keira in de openingsronde. Maar mijn wedstrijd was nu compleet anders. Marianne was de enige kopvrouwe. Ik was knecht met een gebroken elleboog en nu ben ik wereldkampioen!' - Annemiek van Vleuten – september 2022

Puur op basis van gedrag kan je dus als trainer of buitenstaander vaak niet bepalen of iets voor iemand een tegenslag is of niet. Als coach je spelers goed kennen en in contact blijven is dus cruciaal om de juiste steun te bieden op het juiste moment. Niet alleen trainers en coaches kunnen natuurlijk steun bieden, in november 2022 deed koningin Maxima een oproep aan volwassenen die invloed hebben op jongeren zoals ouders, docenten en rolmodellen om het goede voorbeeld te geven: 'Help onze jongeren goed op weg. Vorm samen een steunnetwerk en help jongeren te leren omgaan met tegenslag, verdriet en stress.'

In de komende columns gaan we specifieker in op het omgaan met verschillende tegenslagen zoals een blessure, bespreken we thema’s als het zwarte gat en geven we tips over hoe bijvoorbeeld een slecht nieuws gesprek te voeren.

Yara van Gendt is SPORTPSYCHOLOOG VSPN®, psycholoog NIP en runt samen met Afke van de Wouw, WOUW Performance Coaching. Zij heeft daarnaast haar eigen praktijk in Zwolle waar zij o.a. millennials, coaches, sporters en teams begeleidt binnen verschillende sporten zoals: voetbal, tennis, hockey, rugby, wielrennen, schaatsen, zwemmen en korfbal. Daarnaast geeft zij les in sportpsychologie op o.a. de Hogeschool Utrecht, verzorgt zij workshops en lezingen bij sportverenigingen en bonden en faciliteert zij teamsessies in het bedrijfsleven. Yara van Gendt is tevens bestuurslid van de Vereniging SportPsychologie Nederland (VSPN) waarin het bekender maken van het vakgebied sportpsychologie een belangrijk thema is. Eind 2021 is haar boek 'Leren Revalideren - hoe je optimaal herstelt van je blessure en er sterker uitkomt' (zie www.lerenrevalideren.nl) uitgekomen dat zij samen met Afke van de Wouw schreef.