Drijfveren van sporters: niet oordelen maar optimaal benutten

door: Erwin Mortier

In juli 2024 kwamen er op de streamingdienst Netflix twee sportdocumentaires online die beide het bekijken waard zijn. Als eerste was daar de zesdelige documentaire Sprint, waarin enkele topsprinters in 2023 gevolgd werden tijdens diverse Diamond League-wedstrijden en de wereldkampioenschappen atletiek in het Hongaarse Boedapest.

Als atletiektrainer ontving ik veel reacties van mensen die deze documentaires gezien hadden. Opvallend was dat de aard van deze reacties heel erg uiteenliep. Aan de ene kant van sportliefhebbers die niet actief zijn in de atletiekwereld en onder de indruk waren van de fysieke gestaltes en snelheid van deze atleten. Aan de andere kant waren daar de reacties van diverse atleten waarvan er een aantal ongeveer als volgt waren: 'Het lijkt wel of wij sprinters afgeschilderd worden als arrogante wezens die constant op zoek zijn naar conflicten. Ik weet niet of ik hiermee zo blij ben.'

Ik kan me hierin wel enigszins vinden, maar begrijp dat zaken uitvergroot worden om zo’n sportdocumentaire aantrekkelijk te maken. Een aantal topsprinters hebben de neiging om een show op te voeren wanneer er een camera aanwezig is, maar het flamboyante gedrag van de Amerikaanse sprintster Sha’Carri Richardson in deze documentaire is wel zeer opmerkelijk. Niet alleen tijdens de wedstrijden en de daaraan voorafgaande persconferenties, maar ook tijdens de training zien we een atlete die continu met een glimlach verbaal de strijd aanbindt met mensen uit haar omgeving. En dan begin ik me af te vragen waarom iemand dit nodig heeft. Want blijkbaar levert dit gedrag haar iets op. Is het een coping mechanisme om met psychische ongemakken om te gaan? In haar geval wellicht de grote druk van het zijn van een supertalent, het doorstaan van een moeilijke jeugd en het overlijden van haar moeder. Of staat dit gedrag hier los van en hebben we wellicht te maken met een drijfveer?

Mentale problemen
In dezelfde maand kwam op hetzelfde streamingkanaal de documentaire Simone Biles Rising online. Met 26 gouden medailles op wereldkampioenschappen en Olympische Spelen is Biles de meest succesvolle turnster aller tijden. Deze documentaire start direct na afloop van de Olympische Spelen in Tokio waar Biles tegen elke verwachting in geen enkele gouden medaille naar huis nam en voortijdig het toernooi verliet. De reden hiervoor was dat Biles last had van mentale gezondheidsproblemen, waaronder de zogenaamde twisties. Dit is een mentale blokkade die ervoor zorgt dat turners hun gevoel voor ruimte en richting in de lucht verliezen, wat natuurlijk leidt tot gevaarlijke situaties op onderdelen zoals de evenwichtsbalk en de sprong. Door middel van videodagboeken en opnames van gesprekken met familie en vrienden krijgt de kijker een uniek zicht op het leven van een topsportster die jaren van racisme en seksueel misbruik heeft doorstaan en dit ondanks - of wellicht vanwege - alle sportieve successen nooit heeft kunnen verwerken.

In deze documentaire zien we Biles langzaam weer opkrabbelen. In het begin van dit traject zet ze bewust het turnen op het tweede plan om energie te halen uit activiteiten buiten haar sport. Daarna wordt geleidelijk het aantal trainingen weer opgevoerd en wordt ze klaargestoomd voor een succesvolle rentree op het wereldkampioenschap turnen in december 2023.

Opvallend is hoe Biles zowel binnen haar eigen trainingsgroep als tijdens de vele trainingskampen van de Amerikaanse turnbond continu haar trainingsgenoten opzoekt om samen plezier te maken en gezelligheid te creëren. Dit doet ze zelfs vlak voor het selectiemoment voor de Olympische Spelen waarbij deze trainingsgenoten haar grootste concurrenten zijn. Blijkbaar levert dit gedrag haar iets op, want anders zou dit na jaren aan de top niet zo extreem aanwezig zijn. En vanwege de ogenschijnlijke oprechtheid van dit gedrag en de excellente mentale vaardigheden die Biles laat zien, schat ik in dat hier zeker geen sprake is van een coping mechanisme of politiek gedrag. Wellicht is hier sprake van een drijfveer?

Action Types-benadering
Mijn vraag of er zowel in het geval van Richardson als Biles sprake is van een drijfveer komt voort uit een aantal observaties. Allereerst is daar de enorme gelijkenis qua achtergrond: Beiden zijn Afro-Amerikaanse vrouwen met een moeilijke jeugd vanwege verslavingsproblemen van hun moeder waardoor hun grootmoeders de zorg voor hen op zich namen. Daarnaast waren beiden op jonge leeftijd al zeer succesvol in hun sport op wereldniveau.

Als gecertificeerd ActionTypes-practitioner zie ik nog een opvallende gelijkenis. In hun handelingsvoorkeuren tijdens de training en wedstrijden zie ik veel gelijkenissen. Deze zijn wellicht het makkelijkst te duiden door middel van de temperamentenleer van David Keirsey (2006) die op basis van het werk van Griekse filosofen zoals Hippocrates, Plato en Aristoteles geformuleerd is. Beiden kunnen getypeerd worden als guardians. In het Nederlands wordt dit temperament vertaald als de wachter; een zintuigelijk en controlerend temperament waarbij grondigheid, verantwoordelijkheid en zorgzaamheid centraal staan (Huijbers, Murphy en Douwes, 2016). Typisch voor beide vrouwen is dat zij zeer veel waarde hechten aan hun familie, ondanks de ellende met hun moeders in hun jeugd, en deze constant om zich heen verzamelen als bescherming tegen de impact van de buitenwereld. We hebben dus twee vrouwen met een soortgelijke achtergrond en een overeenkomst in temperament, maar toch is hun opstelling ten opzichte van de buitenwereld compleet tegenovergesteld, namelijk confrontatiegericht (Richardson) versus relatiegericht (Biles).

In mijn eigen trainingsgroep heb ik afgelopen jaren een soortgelijke situatie meegemaakt. In dit geval gaat het om twee broers met dezelfde achtergrond, namelijk opgegroeid in hetzelfde gezin en met hetzelfde temperament. In hun geval betreft het de zogenaamde idealist. Beide broers hechten veel waarde aan integriteit en het maximaal benutten van het potentieel van hun eigen unieke mogelijkheden. Daarbij zwepen ze elkaar continu op naar grote hoogten en zijn ze blij dat ze elkaar zoveel beter kunnen en mogen maken. In de winter reizen ze de wereld over naar diverse bobsleebanen en in de zomer komen ze regelmatig langs voor sprinttrainingen die hun helpen om de slee nog meer snelheid mee te geven bij de start van de afdalingen. Beide broers zijn concurrenten voor de plaats achter de stuurman in de tweemansbob en dus moet er af en toe tegen elkaar gestreden worden.

En dan verandert de dynamiek tussen beide broers compleet. De oudste broer gaat de jongste broer plagen en uitdagen, terwijl de jongste broer zich hieraan enorm gaat irriteren. Omdat beide broers uitgebreid het profileringsprotocol voor handelingsvoorkeuren en motivationele drijfveren doorlopen hebben, kunnen we deze dynamiek goed verklaren. De oudste broer heeft een externe competitiedrijfveer, terwijl de jongste broer een externe relatiedrijfveer heeft. Wanneer er een situatie ontstaat waarbij zij op hun top willen presteren dan gaan zij buiten zichzelf op zoek naar mogelijkheden om zichzelf extra te motiveren. De oudste broer wil strijd en agressie opbouwen om maximaal te presteren en vindt in zijn jongste broer de perfecte opponent. De jongste broer zoekt echter de steun en harmonie van de omgeving om het beste uit zichzelf te halen.

Zonder de kennis van deze drijfveren zou ik als coach hierover een oordeel kunnen hebben. Wellicht vind ik dat de jongste broer een voorbeeld aan zijn oudste broer moet nemen en wat harder en agressiever zou kunnen worden. Of kan ik het gedrag van de oudste broer interpreteren als niet-sociaalwenselijk en aangeven dat ik dergelijk gedrag niet tolereer tijdens mijn trainingen. Beiden hebben echter dit gedrag nodig om het beste uit zichzelf te halen en als coach heb ik de taak om dit in een veilige omgeving te stimuleren. De broers hebben geleerd om met elkaars drijfveren om te gaan. De jongste broer zoekt het gezelschap van iemand anders op om zich voor te bereiden voor een test of een wedstrijd en de oudste broer zoekt de strijd op met iemand anders of met een denkbeeldige tegenstander.

Motivationele drijfveren
Behalve sporters inzicht geven in hun eigen en elkaars drijfveren kan ik als coach natuurlijk zelf ook hierop inspelen. Binnen de ActionTypes®-benadering worden tien motivationele drijfveren onderscheiden en kennis hiervan helpt de coach om beter aan te sluiten bij de belevingswereld van de sporter, vooral in situaties waar spanningen en emoties hoog oplopen. Overigens helpt het niet om deze drijfveren maximaal te voeden, want zoals bij veel aspecten van training en coaching gaat het ook hier om de zoektocht naar het optimale niveau. De competitiegerichte sporter zou continu de confrontatie kunnen zoeken met steeds betere tegenstanders, maar uiteindelijk zal dit psychisch en emotioneel z’n tol gaan eisen. De relatiegerichte sporter zou zich zodanig veel kunnen gaan conformeren aan de geldende groepsnormen dat hij zichzelf niet meer durft te onderscheiden en zijn eigenheid verliest. Drijfveren dienen onderkend en in de juiste mate gevoed te worden.

Seizoen twee van Simone Biles Rising is vanaf 25 oktober te zien op Netflix, waar we gaan zien hoe Biles tijdens de Olympische Spelen in Parijs drie gouden medailles toevoegde aan haar indrukwekkende verzameling. Op 13 november verschijnt seizoen twee van Sprint met wellicht weer een hoofdrol voor Richardson die afgelopen zomer met een gouden en zilveren medaille huiswaarts keerde.

Meer weten over het opsporen en voeden van motivationele drijfveren? Op donderdag 21 en 28 november 2024 van 14.00 tot 20.30 uur geeft Michiel de Ruijter de tweedaagse cursus 'Opsporen en het praktisch toepassen van Diepe Motivationele Drijfveren®'.

Met hartelijke dank aan Bennie Douwes en Michiel de Ruijter voor het delen van de nieuwste inzichten in het onderwerp motivationele drijfveren.

Erwin Mortier is docent bij Fontys Sport en Bewegen in Eindhoven en de ActionTypes Academy Nederland. Naast zijn rol als docent is Mortier al ruim 20 jaar actief als atletiekcoach op nationaal en internationaal niveau.