door: Wouter de Groot

Sport speelde als onderwerp van wetenschappelijke studie tot nog niet eens zo heel lang geleden in Nederland nooit een belangrijke rol. Dit had o.a. te maken met het feit dat de opleiding voor docent lichamelijke opvoeding niet wetenschappelijk was ingebed, maar ook dat de onderwerpen sport en bewegen zeer breed zijn en niet makkelijk als één discipline te onderscheiden. De afgelopen twee decennia is hier langzaam verandering in gekomen. Sport wordt bestudeerd door wetenschappers aan universiteiten, lectoraten en onderzoeksinstituten en dit aantal groeit nog steeds. Het voorlopig hoogtepunt is de totstandkoming van het Onderzoeksprogramma Sport dat via de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) wordt uitgezet.

De 25 projecten van het Onderzoeksprogramma Sport zijn - verdeeld over de thema’s Vitaal, Meedoen en Presteren - sinds 2013 van start gegaan en inmiddels worden de eerste resultaten zichtbaar. Uiteraard is het Onderzoeksprogramma Sport slechts een onderdeel van al het wetenschappelijke onderzoek dat er in Nederland op sportgebied plaatsvindt, maar het is wel het eerste grote tweedegeldstroomprogramma (geld dat via NWO in competitie wordt uitgezet). Maarten van Bottenburg had het in zijn keynote speech, tijdens de bijeenkomst waar de gehonoreerde projecten bekend werden gemaakt, over een historisch moment voor de sportwetenschap. De sport was als wetenschappelijk onderwerp volwassen geworden.

Het aantal wetenschappers dat zich met sport bezighoudt is groeiende (universiteiten, lectoraten en onderzoeksinstituten). Ook wetenschappers in andere disciplines ontdekken de wereld van sporten en bewegen als interessant studieterrein en passen hun kennis van de economie, geografie, neuropsychologie, onderwijskunde, etc. op die wereld toe. Het zou interessant zijn om eens te onderzoeken of deze toegenomen belangstelling ook leidt tot een verschuiving in bijvoorbeeld de verdeling van de eerste geldstroom (financiële middelen die rechtstreeks door het ministerie van OCW worden toegekend). Daarnaast biedt sport als breed fenomeen voldoende onderwerpen voor studie. En die komen nog niet eens allemaal aan de orde in het lopende Onderzoeksprogramma Sport. Daar was slechts budget voor 25 projecten. Mogelijk dat een eventueel vervolg nieuwe mogelijkheden biedt.

Een probleem voor sport en bewegen is altijd geweest dat ze raken aan een grote hoeveelheid maatschappelijke onderwerpen (sport als doel en sport als middel). Door die breedte heeft het lang geduurd voordat sport als onderwerp van wetenschappelijke studie zijn plaats had gevonden in de wereld van de wetenschap. Met de groeiende belangstelling van o.a. de politiek, overheid, media en het bedrijfsleven en niet in de laatste plaats door de groei van het aantal beoefenaars van sport zelf is het maatschappelijk belang van sport gegroeid. Hierdoor begint het onderwerp nu ook in de wereld van de wetenschap een steeds belangrijkere plaats in te nemen en is het mogelijk gebleken om een apart budget voor sportonderzoek te reserveren. Hierdoor hoefden sportaanvragen niet in de open competitie (subsidieronde voor alle aanvragen die niet binnen een specifiek programma of thema terecht kunnen) met bijvoorbeeld kankeronderzoek te concurreren.

Om aan de breedte van het onderwerp tegemoet te komen is bij het inrichten van het Onderzoeksprogramma Sport destijds gekozen voor de onderwerpen uit het Sectorplan Sport (die weer uit het kabinetsstandpunt bij het Olympisch Plan kwamen). Om de uitvoering van de thema’s Vitaal, Meedoen en Presteren van het Onderzoeksprogramma Sport ter hand te nemen zijn drie gebieden van de NWO-familie betrokken, te weten ZonMw, Geesteswetenschappen en Technologiestichting STW. Ook is er onlangs door het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek een onderzoeksproject gehonoreerd dat onder leiding van Chris Visscher de relatie tussen bewegen en onderwijsprestaties gaat onderzoeken. Het geld dat hiervoor beschikbaar is gesteld is afkomstig van het ministerie van OCW.

Technologiestichting STW en ZonMw zijn - behalve met de uitvoering van de thema’s Presteren en Vitaal - gezamenlijk een call aan het uitwerken voor technologie en innovatie in de sport. Daarnaast is er samen met het gebied Maatschappij- en Gedragswetenschappen van NWO een eerste poging ondernomen om te bekijken of Ruimte en Economie - de twee resterende thema’s uit het Sectorplan Sport - het ook in zich hebben om onderdeel van het Onderzoeksprogramma Sport te worden.

Het Onderzoeksprogramma Sport is een van de eerste wetenschappelijke programma’s waarbij wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie even zwaar gewogen hebben. Dat heeft wellicht te maken met de opdrachtgevers: het ministerie van VWS, NOC*NSF en Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA (Regieorgaan SIA), maar is in de wereld van het wetenschappelijk onderzoek steeds gebruikelijker. Ook werd het voor het eerst mogelijk voor hbo-instellingen om bij NWO-Geesteswetenschappen en Technologiestichting STW als eerste aanvrager op te treden. Bij ZonMw was dit al het geval. In een eventueel vervolg is, afhankelijk van het beschikbare budget en de opdrachtgevers, wellicht ruimte voor een open ronde en kleine, kortlopende subsidies om aan de vragen uit de (wetenschappelijke) praktijk tegemoet te komen.

Niet alleen in de wetenschap weet men elkaar steeds beter te vinden waar het om sport gaat, maar ook binnen de rijksoverheid. Naast het ministerie van VWS (in eerste instantie uiteraard de directie Sport, maar eigenlijk is sport voor het gehele ministerie (Volksgezondheid en Welzijn) van belang), geven steeds meer ministeries aan de rol van sport als middel in te zien. Ik noemde al OCW, vanwege de rol van sport in het onderwijs. Maar denk ook aan bijvoorbeeld de ministeries van Economische Zaken (bv. de rol van sport(evenementen) bij exportbevordering; ook van belang voor Buitenlandse Zaken), Infrastructuur en Milieu (o.a. sport en recreatie als mogelijke aanjager van gebiedsontwikkeling) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (bv. re-integratie door middel van sport). Eigenlijk heeft ieder ministerie wel iets met sport als middel of sport als doel. Om die rol van sport goed in te kunnen zetten is nog heel veel onderzoek nodig.

Met het opzetten van het Topteam tracht minister Schippers naast sport, wetenschap en overheden ook het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties te betrekken. Voor deze benadering is gekozen omdat sport zelf (nog) geen (top)sector is. Het financieel betrekken van het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties op programmaniveau is een uitdaging die het volgens mij waard is om te verkennen. Het ligt om redenen van uiteenlopende belangen en verantwoordelijkheden wellicht minder voor de hand, maar vooral op themaniveau liggen er mijns inziens mogelijkheden.

Op projectniveau wil het in ieder geval goed lukken (vaker door het inzetten van medewerkers of productiemiddelen dan door het leveren van een financiële bijdrage); de cofinancieringseis van 30% is bij alle 25 gehonoreerde projecten gehaald. Ook is het te hopen dat NOC*NSF kan blijven investeren in een eventueel vervolg van het programma.

Met het Onderzoeksprogramma Sport wordt tegemoet gekomen aan de groeiende rol die sport in de samenleving, en dus ook in de wetenschap, inneemt. Hiervoor verdienen, naast het ministerie van VWS, NOC*NSF en Regieorgaan SIA, ook de NWO-organisaties ZonMw, Geesteswetenschappen en Technologiestichting STW de credits. Laatstgenoemden dragen immers ook financieel aan het programma bij. Wellicht leidt deze groeiende belangstelling en samenwerking binnen zowel NWO en de Regieorganen (die ook onder de NWO-paraplu vallen) als de rijksoverheid tot een passende tweede tranche na 2017.

Wouter de Groot is tijdelijk verantwoordelijk voor de communicatie rondom het Onderzoeksprogramma Sport. Hij verricht die werkzaamheden in opdracht van de uitvoerende organisaties ZonMw, NWO Geesteswetenschappen en Technologiestichting STW. Voor contact met het Onderzoeksprogramma Sport ga naar sportonderzoek.com.