door: Loes Hortensius

Bij ons aan de keukentafel gaat het veel over leren en motivatie. Mijn vriend is hoofdtrainer van een mooie landelijke voetbalclub en docent en ikzelf ben onderwijsadviseur en pedagoog. Samen puzzelen we over de motivatie en lerende houding van een team (docenten of spelers) en van individuele docenten, leerlingen en spelers. Het fascineert me wat een grote invloed je gedachten hebben op je ontwikkeling. Maar ook wat een invloed een juf of trainer kan uitoefenen op je mindset en daarmee op je ontwikkeling. In dit artikel leg ik de nadruk op de lerende houding in de sport. 

Een trainer kan (onbedoeld) druk leggen op een nieuw aan te leren beweging of onderdeel van de sport. En wanneer een speler het dan niet in één keer goed doet, kan dit een grote teleurstelling zijn. Maar wanneer een trainer oog heeft voor het proces, zoals het oefenen van een nieuw te leren beweging, kan een leerling zichzelf bijsturen. Hij krijgt feedback gericht op het beter worden in plaats van op het beter zijn. Het is een kunst om plezier in het oefenen aan te leren. Dan komt er ruimte tussen de druk van in één keer goed (willen) zijn en zonder plezier gaan trainen omdat het (nog) niet lukt. Dan werk je vanuit de op groei gerichte mindset. 

Wat is een mindset? 
Carol Dweck, een Amerikaanse psychologe, heeft onderzocht op welke manier je gedachten invloed hebben op de doelen die je stelt, op hoe je omgaat met uitdagingen en op hoe je reageert op tegenslag en kritiek. Zij noemt dat een mindset.¹

Bij een mindset heb je twee uitersten. Een statische mindset en een op groei gerichte mindset. Mensen met een op groei gerichte mindset, a growth mindset, gaan ervan uit dat je door oefening, inspanning en gerichte instructie verder kunt komen in het behalen van je doelen. Deze mensen analyseren wat er fout ging wanneer iets niet lukte en staan open voor feedback van anderen. Inspanning is de deur naar succes en succes van anderen is een bron van inspiratie voor ze. 

Mindset en motivatie
De motivatie van mensen met een statische mindset, a fixed mindset, is om hun talent te laten zien. Als ze denken dat ze talent hebben, willen ze zich inzetten. Hun motivatie is dan groot. Maar als ze denken dat ze niet zoveel talent hebben, is hun motivatie gering. Als ze gemotiveerd zijn om zich in te zetten maar het lukt vervolgens niet, is hun doorzettingsvermogen klein. 

Er is echter goed nieuws: je kunt werken aan je mindset. Je kunt je statische mindset ombuigen naar een op groei gerichte mindset. Als een sporter en trainer zich hier bewust van zijn tijdens de training, kunnen er mooie dingen gebeuren. Maar wat kan een sporter doen om te werken aan een op groei gerichte mindset? En wat kan een trainer doen om een sporter te motiveren om steeds beter te worden?

Werken aan je mindset
Bij een training gebeurt veel tegelijk: de speler moet de basis die door de trainer gelegd is, vasthouden. De speler leert bovenop die basis nieuwe technieken. Ook werkt hij aan zijn conditie, speelt in een team en heeft persoonlijke doelen voor de positie waarin hij speelt. Dat niet alles in één keer goed gaat, is een understatement. 

Maar om goed te blijven presteren in de basis, beter te worden in techniek en conditie en om het samenspel te verbeteren, is ten eerste bewustwording nodig. De speler moet zich bewust zijn van dat waarvoor hij op dat moment traint. Dan kun je ook beter analyseren waar je al goed in bent en waar je nog kunt leren. Je krijgt oog voor het proces waarin je steeds beter kunt worden om je doel te bereiken. Dat is de eerste tip.

Gebruik je innerlijke stem
Een andere tip als je wilt werken aan je op groei gerichte mindset, is het gebruiken van je innerlijke stem. Dat klinkt vaag maar het gaat bijvoorbeeld zo: 

• Als iets niet lukt, analyseer dan welke vaardigheid of strategie beter had kunnen zijn. Neem je voor om deze informatie bij een volgende poging in je voordeel te gebruiken.
• Als iets niet lukt, vind dan iets wat je wel goed hebt gedaan: je hebt misschien veel inspanning geleverd, een bepaalde goede strategie gekozen, initiatief of lef getoond, enzovoort. Geef jezelf daarvoor een compliment.
• Als iets wél lukt, geef jezelf daar een compliment voor. Leg daarbij de nadruk op je inspanning of je strategie (‘Hard gewerkt aan het schieten met links!’, ‘Goede keuze gemaakt bij het dekken van mijn man!’).

Door te werken aan deze mindset, vergroot je het plezier in het beter worden tijdens de training.

Wat kan een trainer doen? 
Ook hier noem ik als eerste bewustwording. Wees je bewust waar je complimenten over geeft, wees je bewust van de druk die je legt op een oefening of opdracht. Als trainer moet je dus het doel van de onderdelen van je training helder voor ogen hebben. Want dan kun je gericht feedback geven. Wanneer je alleen complimenten geeft over het resultaat - goed zo, goed gedaan, mooie worp - dan geef je geen complimenten over het proces dat voorafgaat aan het resultaat, namelijk het trainen op de worp. De inspanning die wordt geleverd om te leren en te ontwikkelen is minstens zo belangrijk. 

Daarnaast geef je ook geen informatie aan de speler over de kwaliteit van de uitgevoerde worp. Sterker gezegd: je helpt een speler niet verder in zijn ontwikkeling omdat je geen gerichte informatie geeft waar hij van kan leren. Doe je dat wel, dan kan een speler verder komen met zijn techniek en haalt hij ook voldoening uit het trainen van de techniek. Je werkt dan aan de op groei gerichte mindset.

Beroemde voorbeelden
Er zijn prachtige voorbeelden van beroemdheden met een op groei gerichte mindset. De Beatles hadden bijvoorbeeld voor hun eerste uitbarsting van succes in 1964, al twaalfhonderd live optredens achter de kiezen. Dus niks geen ‘van het ene op het andere moment’. Walt Disney werd afgewezen voor een baan bij de krant omdat hij geen fantasie en goede ideeën zou hebben, en Michael Jordan ging huilend naar huis toen hij uit het schoolbasketballteam werd gezet. 

We weten allemaal hoe het verder is gegaan met de mensen uit deze voorbeelden. Een bekende uitspraak van Micheal Jordan is 'I can accept failure. But I can’t accept not trying'. Kijk vooral eens naar het filmpje ‘famous failures’ op YouTube en je weet dat je nooit moet stoppen met trainen om beter te worden.

Winnen is mooi meegenomen
Een voorbeeld dichter bij huis komt van Michael Beugelsdijk, destijds trainer bij een volleybalclub in Veenendaal bij het toenmalige meiden C1-team. Hij gaf me een mooi voorbeeld van hoe hij zijn team motiveert: 'Elke wedstrijd speel ik met een doel, en het doel is nooit winst. Het doel is altijd om iets waar we op aan het trainen zijn, tot uiting te laten komen tijdens de wedstrijd. Als dat niet lukt is het jammer en proberen we de volgende keer het doel wel te behalen.'

'Is het doel gehaald, dan kunnen we meer eisen stellen aan onszelf en aan het team of is het tijd om iets nieuws te trainen. Deze manier van wedstrijden spelen zorgt ervoor dat de meiden gemotiveerder zijn om te willen leren, want ze willen in een wedstrijd laten zien dat ze het kunnen. Winnen is mooi meegenomen, en met leergierigheid en hard werken is winst erg dichtbij.'

Goede fouten
“Een belangrijk element in dit verhaal is dat ik goede fouten stimuleer. Als de opdracht is om diagonaal aan te vallen en de bal gaat diagonaal tegen de bakstenen muur, is dit een goede fout. Blijf proberen en haal de positieve elementen uit een fout. Het is pas fout als je de bal rechtdoor slaat, of je dan scoort of niet.”

Werken als sporter en trainer vanuit de op groei gerichte mindset, helpt je op weg naar succes en zorgt ervoor dat je voldoening leert te halen uit het trainen. Dat deze manier van werken niet in één keer goed zal gaan, heb ik je hopelijk duidelijk gemaakt in dit artikel. Maar denk dan aan de eerder aangehaalde woorden van Michael Jordan: 'I can accept failure, but I can’t accept not trying'.

Noot:
1.  Dweck, C. (2017). Mindset: changing the way you think to fulfil your potential. Hachette UK

Loes Hortensius is eigenaar van Hortensius training en advies. Voor meer informatie: hortensius@hotmail.nl of www.hortensiustrainingenadvies.nl.