door: Leo Aquina | 4 juni 2015

Wat was er eerder: een gebrekkige motoriek of overgewicht? Bij kinderen in de leeftijd van 6-12 jaar gaan deze twee hand in hand. Lector Huub Toussaint van de Hogeschool van Amsterdam kreeg onlangs zeven ton subsidie voor een zogeheten RAAK-project dat deze problematiek in kaart wil brengen met een onderzoek onder vijfduizend Amsterdamse basisschoolkinderen. Doel van het project is drieledig. Toussaint en zijn team willen een reeds ontwikkelde test om de motoriek van kinderen te evalueren monitoren, zij willen meer kennis genereren over de relatie tussen motoriek en overgewicht én een zorgprotocol ontwikkelen voor kinderen bij wie de problematiek ernstige vormen aanneemt.

Huub Toussaint is al twaalf jaar lector bewegingswetenschappen aan de HvA met als hoofdopdracht wetenschappelijk onderzoek introduceren in het ALO-onderwijs. “Toen ik begon was dat er helemaal niet, maar het is wel belangrijk. Wij leiden professionals op en professionals moeten in staat zijn hun eigen werk te evalueren. Om dat goed te kunnen onderzoeken, heb je wetenschappelijke vaardigheden nodig”, legt hij uit.

Samenwerking
Het onderwerp van het onderzoek waarvoor de HvA de recente RAAK-subsidie binnensleepte, ligt Toussaint na aan het hart.

“Een paar jaar geleden sprak ik op een werkbezoek bij een school in Amsterdam-West met een heel goede gymdocente. Het was een school waar het obesitas-probleem je op het schoolplein tegemoet kwam rollen. Die gymdocente werkte al dertien jaar op die school. Ze was heel betrokken, maar zij had het gevoel dat ze in haar eentje tegen de bierkaai moest vechten. Op diezelfde school bleek ook al dertien jaar iemand van de Jeugdgezondheidszorg JGZ te werken en die twee hadden elkaar nog nooit gesproken. Ik viel van mijn stoel van verbazing. Samenwerking tussen professionals is essentieel bij deze problematiek. Dat heeft me nooit meer losgelaten. In dit onderzoek staat samenwerking dan ook centraal”, aldus Toussaint.

Naast de Amsterdamse leraren lichamelijke opvoeding zijn onder meer de faculteit bewegingswetenschappen van de VU, de GGD, JGZ, de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht (AAGG), Sportservice Noord-Holland en het Erasmus MC betrokken bij het onderzoek.

i-Pad
Aan de basis van het onderzoek staat een al bestaande test om de motoriek van basisschoolkinderen te meten. Toussaint: “Die test is oorspronkelijk ontwikkeld door Wim van Gelder (onder meer auteur van Basislessen Bewegingsonderwijs, red.). Met dat instrument monitoren we al enkele jaren alle kinderen in het Amsterdamse basisonderwijs. Wij hebben die oorspronkelijk papieren test omgezet tot een makkelijk hanteerbare app voor de i-Pad en we gaan nu de betrouwbaarheid en de validiteit van de test onder de loep nemen. Dat doen we onder meer door video’s te maken van kinderen die getest worden. Die opnames laten we evalueren door de beroepsgroep – bijvoorbeeld kinderfysiotherapeuten en jeugdartsen – en dat oordeel vergelijken we met de testresultaten. We hebben al aanwijzingen dat de test betrouwbaar is, maar dat willen we hiermee ook een wetenschappelijke basis geven.”

Kip-ei
De basisschoolleeftijd is volgens Toussaint cruciaal als het gaat om bewegingsontwikkeling van kinderen. “Tot een jaar of 6-7 is er nauwelijks een relatie tussen de motoriek en het gewicht, maar vanaf die leeftijd zien we dat kinderen die zich onvoldoende motorisch ontwikkelen tegelijkertijd vaak overgewicht krijgen." De vraag is natuurlijk wat was er eerder, de kip of het ei?

"In de praktijk zie je dat kinderen die dikker zijn bij het buitenspelen minder makkelijk meekomen met sommige activiteiten en dan gaan ook allerlei sociale processen een rol spelen. Als een kind niet met zijn vriendjes in een boom kan klimmen, kiest het er de volgende keer misschien voor om binnen te blijven op de bank met de i-Pad, want dan wordt het niet steeds opnieuw geconfronteerd met het eigen onvermogen. Op die manier versterken de processen elkaar in een negatieve spiraal.”

Toussaint wil met zijn team beter inzicht krijgen in dit soort processen. “En daarnaast willen we ook een grofmazig net ontwikkelen waar alle kinderen doorheen gaan, om vroegtijdig te constateren of en waar kinderen in de ontwikkeling van motoriek ontsporen”, vult hij aan.

Vakdocenten
Groot voordeel bij het onderzoek in Amsterdam is dat alle basisscholen in de hoofdstad vakdocenten lichamelijke opvoeding hebben. “Uit eerder onderzoek onder zesjarigen is gebleken dat kinderen die in het kleuteronderwijs gymles hadden gehad van een vakdocent gemiddeld drie maanden verder waren in hun motorisch ontwikkeling dan kinderen die gymles hadden gekregen van hun groepsleerkracht. Naar aanleiding daarvan stimuleert de gemeente Amsterdam het aanstellen van extra vakdocenten LO voor kleutergym door middel van subsidies.”

De derde doelstelling van het onderzoek is het ontwikkelen van een zorgprotocol. “Als je constateert dat kinderen ernstig achterblijven op motorisch gebied, heb je ook de morele plicht om daar iets mee te doen”, zegt Toussaint. “Voor leraren LO en JGZ is het moeilijk om te bepalen wanneer en hoe je actie kunt of moet ondernemen. Wanneer ga je ouders erbij betrekken? Wanneer verwijs je door naar een jeugdarts? Dat zijn allemaal zaken waarvoor we onderbouwde richtlijnen willen ontwikkelen.”

Het onderzoek van Toussaint en zijn team heeft een looptijd van vier jaar. Met de resultaten hoopt Toussaint de kansen voor kinderen op gezonde beweging te vergroten en op die manier ook het overgewicht bij kinderen tegen te gaan.

Voor meer informatie over lector Huub Toussaint klik hier. Voor meer informatie over RAAK-projecten en de procedures van de regeling klik hier