door: Leo Aquina | 14 januari 2016

De tijd dat trainers in het betaalde voetbal wegkwamen met Ernst Happel's credo ‘Kein geloel, Fussball spielen’, ligt ver achter ons. Big data hebben hun intrede gedaan in de sport en ook het voetbal kan niet langer achterblijven. Toch zijn de cijfers niet zaligmakend. “Op televisie zie ik veel onzinstatistieken voorbij komen”, zegt Wouter Frencken. Hij is als FC Groningen als eerste echte wetenschapper verbonden aan een betaald voetbalclub in Nederland. Met Sport Knowhow XL praat Frencken over zijn werk en de rol van wetenschap in het voetbal.

Bijna alle clubs in Nederland hebben analisten in dienst en mensen die op basis van literatuur, onderzoek, statistiek en videobeelden proberen de prestaties van de club te verbeteren. Wat is het verschil met de wetenschap die Frencken bij FC Groningen bedrijft?

“Dat is bijna een gewetensvraag. Er werken inderdaad meer analisten in het voetbal met een wetenschappelijke achtergrond, maar de meesten stellen zich niet op als wetenschapper. Een wetenschapper is altijd bezig met kennisontwikkeling en deling vanuit theorie. In het voetbal doen veel mensen hun analyses in het geheim en niet gebaseerd op theorie. Zij houden de resultaten voor zichzelf. Voor een deel is dat logisch want je wil de concurrentie niet sterker maken, maar bij FC Groningen doen we echt ons best om kennis te delen en uit te dragen. We werken ook samen met de Hanzehogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).”

Kennisdelen
Waarom kiest FC Groningen er wel voor kennis te delen? De club wil de concurrentie toch ook vóór blijven? “Als je een nieuw schaatspak hebt ontwikkeld voor de Olympische Spelen, begrijp ik best dat je het geheim wil houden voor de concurrenten, maar uiteindelijk zullen de anderen er ook gebruik van maken. Iedereen doet onderzoek. Het gaat erom dat je de juiste vragen stelt en wat voor ons geldt, hoeft niet per se één-op-één voor andere clubs te gelden. Veel onderzoek is ook niet concurrentiegevoelig en we werken zelfs samen met andere clubs. Op dit moment loopt hier bij FC Groningen een promovendus die in het verlengde van mijn eigen proefschrift ook onderzoek doet bij Vitesse en PSV.”

Frencken voetbalde zelf in de jeugd van VVV-Venlo, maar koos voor een loopbaan in de wetenschap toen hij op de drempel van het eerste elftal stond. Na een studie gezondheidswetenschappen aan de Universiteit van Maastricht verhuisde hij naar Groningen voor promotieonderzoek. Hij schreef een proefschrift over een nieuwe manier van tactische wedstrijdanalyse. Hij is nog altijd via een nulaanstelling aan de RUG verbonden.

“Ik ben voor tachtig procent in dienst bij FC Groningen en daarnaast werk ik ook nog één dag in de week aan de Hanzehogeschool als docentonderzoeker. Dat is vooral een coördinerende rol en begeleiding van onderzoeksvoorstellen.”

Wetenschappelijk en praktisch
Wat onderzoekt Frencken allemaal bij FC Groningen? “We doen medische analyses, wedstrijdanalyses, scouting. Het afgelopen jaar had ik hier een team van twintig studenten die daar non-stop mee bezig waren. Op dit moment heb ik halverwege het studiejaar alweer twaalf man rondlopen. Het is multidisciplinair onderzoek dat wetenschappelijk interessant moet zijn, maar ook praktisch nut moet hebben. Daarbij sluiten we aan bij vragen van onze medische, technische en scoutingstaf."

"Je kunt bijvoorbeeld denken aan onderzoek naar het verband tussen de groeipatronen van kinderen in de jeugdopleiding en blessures. Alle clubs meten lengte en gewicht, maar als je hier goed onderzoek naar wil doen moet je dat standaardiseren. Je moet de kwaliteit van de data borgen voor je iets zinnigs kunt zeggen. Uiteindelijk willen we iets zinnigs kunnen zeggen over de belastbaarheid van jeugdspelers tijdens een groeispurt. Dat is voor de technische en medische staf heel praktische informatie.”

Spel van fouten
Frencken vertelt over de manier waarop bij FC Groningen voortgebouwd wordt op zijn eigen promotieonderzoek: "Dat had de dynamische systeemtheorie als theoretisch kader. Voetballers interacteren volgens bepaalde patronen. Vergelijk het met een school vissen. Als je de omgeving of taak manipuleert, levert dat bepaald gedrag op. Je ziet in het voetbal twee belangrijke patronen. Teams bewegen van voor naar achter op het veld en teams maken het veld groter als zij de bal hebben, en kleiner als ze de bal niet hebben. Mijn veronderstelling was dat er bij de verstoring van dergelijke patronen momenten van kansen en doelpunten ontstaan. Voetbal is immers een spel van fouten. Dat bleek bij wedstrijden van 11x11 moeilijk te voorspellen, maar bij 5x5 partijen bleek dat veel makkelijker. Op dat gebied zijn we bezig met vervolgonderzoek, daar is ook de KNVB bij betrokken. Het gaat er uiteindelijk om de kennis over het spelletje door te ontwikkelen.”

Frencken ziet op televisie ook veel onzinstatistieken voorbij komen. Wat is nu echt flauwekul? “Passpercentages, gelopen afstanden, dat is allemaal echt totaal oninteressant. Misschien vindt de gemiddelde kijker het leuk om te zien dat 95 van de 100 passes aankomen, maar op zichzelf zegt het helemaal niets. Je moet kijken naar de positie van de pass, de snelheid, het moment… Om er wat mee te kunnen moet je de data veel verfijnder zijn, bovendien moet je weten wat je van de spelers verwacht. Het is altijd contextafhankelijk.”

Introductie 'big data'
In hoeverre gelooft Frencken dat de introductie van ‘big data’ net zo’n grote revolutie in het voetbal teweeg zal brengen als in het honkbal? “Zo extreem als het is beschreven in Moneyball kan ik het mij in het voetbal niet voorstellen want daar is het leidend, maar het zorgt zeker voor grote nieuwe inzichten en veranderingen. Wij hebben in het noorden dan ook een samenwerkingsverband opgezet om daar echt werk van te maken en dat is Football Science Groningen als onderdeel van het Sports Science Institute Groningen. Daarin werken de Hanzehogeschool, de RUG het Universitair Medisch Centrum Groningen, de gemeente Groningen en voetbalclubs waaronder FC Groningen samen, omdat veel onderzoek nog niet goed over het voetlicht wordt gebracht.”

Voor meer informatie: klik hier