Rens van Kleij en Thecla van Dijk
Alhoewel de context van en vraag naar sport verandert, kan het sportpark een sleutelrol blijven vervullen in de lokale (sport)infrastructuur. Daarvoor moeten de sportparken zich gaan verbreden, niet alleen organisatorisch maar ook fysiek. Alleen zo kan er een Vitaal Sportpark ontstaan dat wordt gekenmerkt door: functiemenging, ruimtelijke integratie, goede sportieve en maatschappelijke benutting, openheid en bestuurlijke vitaliteit. Tenminste dertig procent van de gemeenten in Gelderland werkt aan een Vitaal Sportpark. Zij stuiten daarbij op verschillende ruimtelijke, juridische en organisatorische knelpunten. Maandag 30 januari hebben Gelderse gemeenten een ambitieverklaring met de provincie ondertekend - het Gelders Sportakkoord - om samen komende jaren tot verdere uitvoering te komen.
Verschillen in leeftijd, etniciteit, geslacht, opleiding, inkomen, leefstijl en ook mate van verstedelijking leiden tot verschillen in de mate van en soort sportdeelname. Terwijl de sportvereniging op het platteland de bevolking nog stevig in zijn greep heeft, verliest zij marktaandeel in de meer verstedelijkte gebieden. Vaak kiest men ervoor om alleen of met een eigen groepje te sporten. Verschillende regio’s in Nederland hebben te maken met zowel vergrijzing als bevolkingskrimp. In deze gebieden staat sport onder (grote) druk. In de meer verstedelijkte gebieden daarentegen zal de bevolkingsontwikkeling doorzetten en komende jaren leiden tot een algeheel tekort aan sportvoorzieningen.
Sportverenigingen staan in toenemende mate in de belangstelling van overheden voor het realiseren van publieke doelstellingen. Sportverenigingen worden in toenemende geacht een bijdrage te leveren in het tegengaan van overgewicht, een actieve dagbesteding voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt of het vervullen van een buurtfunctie. Dit is ook terug te zien in de ‘Open Club’-gedachte die past in de ontwikkeling van een verzorgingsstaat naar een activerende staat. Dit roept vragen op over de inzet van ruimte voor sport, in de stad, het dorp maar zeker ook op het sportpark.
"Functiemenging vormt het logische vervolg op het multifunctionele sportpark"
Vitaal Sportpark, de kenmerken van een sportpark met toekomst
Welk antwoord heeft het sportpark op de veranderende vraag naar en context van sport? Vitale Sportparken met toekomstperspectief worden gekenmerkt door: functiemenging, ruimtelijke integratie, een goede sportieve en maatschappelijke benutting, openheid en bestuurlijke vitaliteit.
Functiemenging vormt het logische vervolg op het multifunctionele sportpark. Door functies te koppelen die op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken hebben (bijvoorbeeld werk, dienstverlening, retail en sport) vervagen scheidslijnen, worden sportparken werkelijk ‘opengebroken’. Ruimtelijke integratie richt zich op het maken van sportieve en functionele verbindingen tussen de openbare ruimte, actieve verkeerroutes, groen- en recreatiestructuren en het sportpark. De openbare ruimte krijgt als het ware ‘sportlinten’ die de sport van het sportpark de wijk in brengen.
Bij een goede benutting hebben we het niet alleen over de sportieve benutting maar zeker ook over de maatschappelijke benutting. De afstand tot de samenleving en/of arbeidsmarkt wordt beslecht op het sportpark met meedoen en werkervaringsplekken en ook dagactiviteiten. De ruimtelijke en fysieke inrichting van het sportpark is geoptimaliseerd voor deze brede maatschappelijke functie.
Een gesloten sportpark keert zich met de rug naar de samenleving maar ook naar de eigen leden en doelgroepen. Daarom wordt een vitaal sportpark gekenmerkt door openheid. Niet alle onderdelen van het sportpark dienen 24/7 open en toegankelijk zijn. Dat geeft alleen voeding aan de energie slurpende ‘hekkendiscussie’ waarin doorgaans elke nuance ontbreekt. Maar het sportpark wordt wel meer en meer een park om te sporten.
Zonder een goed activiteitenaanbod en kader is een goede ruimtelijke inrichting kansloos. Deze drie-eenheid van accommodatie + kader + activiteitenaanbod wordt kortweg aangeduid als bestuurlijke vitaliteit.
30% van de gemeenten in Gelderland denkt na over Vitale Sportparken
Vitale Sportparken in Gelderland
De provincie Gelderland heeft aangegeven dat 16 gemeenten (30%) nadenken over Vitale Sportparken. In gesprekken met ontwerp- en adviesbureau Sport&Ruimte hebben wethouders en ambtenaren expliciet de volgende knelpunten en kansen benoemd bij de doorontwikkeling van een ‘traditioneel’ sportpark tot een ‘vitaal’ sportpark.
1. Juridische onderbouwing bestemmingsplan
De wens tot functiemenging loopt vaak vast op de stringente regels van een bestemmingsplan. Om ruimte te krijgen om ook andere functies te positioneren op een sportpark dient een nieuw juridisch kader ontwikkeld te worden.
2. Sportparken in krimpgebieden
Voorzieningen in krimpgebieden staan onder druk. Hoewel bewoners verstandelijk begrijpen dat het onhoudbaar is om alle faciliteiten in stand te houden, roept het herschikken en samenvoegen van sportvoorzieningen vaak veel weerstand op. Oplossingen voor dergelijke vraagstukken vragen om een veel bredere en meer integrale benadering.
3. Ruimtelijke inpassing bebouwing
Elke vereniging z’n eigen kantine past niet in de visie van een Vitaal Sportpark. Met het onder de loep nemen van de bestaande bebouwing - kijken waar de optimalisatie zit en hoe door slimme samenvoeging er ruimte ontstaat voor nieuwe functies - krijgt het sportpark de kans om zowel de eigen sportbehoefte te optimaliseren als ook andere partijen onderdak te bieden.
Een sportpark dat midden in de samenleving staat, sluit aan bij (basis)onderwijs en dienstverlening gericht op gezondheid en welzijn
4. Ruimtelijke vervlechting gezonde leefomgeving
Een nieuwe tendens in de doorontwikkeling van een traditioneel sportpark naar een Vitaal Sportpark is een breder bewustzijn van de gezondheidsrisico’s en daar actief op inspelen. Voor een sportpark dat midden in de samenleving staat, betekent dit dat er wordt aangesloten bij (basis)onderwijs en dienstverlening gericht op gezondheid en welzijn.
5. Ruimtelijke vervlechting recreatieve omgeving
Sportparken hebben nog veel de neiging om zich als een enclave te manifesteren in het landschap. Door zich te verbinden met recreatieve functies in de directe omgeving krijgt het park andere, meer diverse gebruikersgroepen. Het sportpark kan een veel bredere manier van sporten aanbieden aan de eigen leden, maar ook wordt het sportpark aantrekkelijker voor andere sporters of recreanten en andere sport- en/of activiteiten aanbieders.
6. Ruimtelijke verbinding omliggend landschap
Gelegen middenin of vlakbij een bosrijke omgeving is een absolute meerwaarde voor de gebruikers van het sportpark. Door met de ruimtelijke inpassing van de sportvelden ruimte te laten voor het natuurlijke karakter van de omgeving krijgt het sportpark een veel prettigere beleving. Deze beleving geldt vooral voor de randen van het sportpark. Alleen in het donker door het bos fietsen om te gaan sporten is minder aantrekkelijk dan wanneer er goede zichtlijnen zijn tussen de woonkern en het sportpark, er open beplanting is langs de fietspaden en wanneer de routes zo kort mogelijk zijn.
De doorontwikkeling tot een Vitaal Sportpark gaat vooral over een sterkere vervlechting van het sportpark met de omgeving
7. Ruimtelijke inpassing stedelijke omgeving
Veel centraal gelegen sportparken zijn afgesloten van de omgeving door hekwerken, een dichte, groene barrière en/of een beperkte infrastructuur. Voor deze parken geldt dat de doorontwikkeling tot een Vitaal Sportpark vooral gaat over een sterkere vervlechting van het sportpark met de omgeving en het (visueel) openbreken van de randen van het sportpark.
8. Ondersteuning parkmanager
Voor de doorontwikkeling tot een Vitaal Sportpark vormt een park- of verenigingsmanager een belangrijke schakel. Hij kan de verschillende partijen met elkaar verbinden om te komen tot een gezamenlijk aanbod van sportieve en maatschappelijke activiteiten. Hij verbindt de partijen en zorgt ervoor dat de vele vrijwilligers optimaal kunnen functioneren. Hiermee kan invulling worden gegeven aan de component ‘bestuurlijke vitaliteit’, een van de kenmerken van een Vitaal Sportpark.
"Het verzilveren van kansen lukt alleen wanneer sportverenigingen en gemeenten samen optrekken"
Gelders sportakkoord: van ambitie tot realisatie
De inventarisatie onder Gelderse gemeenten wijst uit dat de huidige situatie op sportparken nog steeds veelal naar binnen is gericht. De plannen kleuren keurig binnen de lijntjes van het sportpark. Terwijl de toekomst en kracht van een Vitaal Sportpark juist schuilt in de randen van het park, op het snijvlak van sport en het dagelijkse leven van de omwonenden. En het verzilveren van die kans lukt alleen wanneer sportverenigingen en gemeenten samen op trekken.
Terwijl de sportverenigingen leidend zijn in de 'open club'-discussie om te komen tot een gezamenlijk maatschappelijk programma-aanbod, is de overheid leidend in de Vitale Sportpark-discussie om te komen tot een gezamenlijke ruimtelijk aanbod. De overheid is verantwoordelijk voor de infrastructuur en openbare ruimte. Zij kan concreet de handschoen oppakken om sportparken door te ontwikkelen tot vitale sportparken.
Tal van Gelderse gemeenten en de provincie Gelderland zien de waarde van sport voor de samenleving en benutten en versterken die. Met de ondertekening van de ambitieverklaring van het Gelders Sportakkoord hebben zij op maandag 30 januari formeel de handen in een geslagen om komende jaren gezamenlijk tot concrete uitvoering te komen.
Rens van Kleij en Thecla van Dijk zijn de initiatiefnemers van ontwerp- en adviesbureau Sport&Ruimte. Door wetenschap, praktijk en ruimtelijke vormgeving te bundelen komt Sport&Ruimte met vernieuwende ideeën voor de inrichting van de fysieke ruimte om mensen te stimuleren tot een actievere levensstijl. Voor meer informatie www.sportenruimte.nl.