door: Rick Lahaye & Thomas Waanders

'Wow, dat wil ik ook!'. Fem zit in haar pyjama op de bank voor de buis gekluisterd. Vergezeld door haar vader, moeder en knuffel 'boefie' kijkt ze naar de finale van het turnen. Hier heeft ze op gewacht. Sanne Wevers doet namelijk mee. Fem staat uit enthousiasme op om haar aan te moedigen wanneer de wedstrijd begint. 'Kom op Sanne. Je kan het!', roept ze.

Fem is vast niet het enige kind dat door de sporters op de Spelen is geïnspireerd. Sommige kinderen staan nu alleen wel voor een moeilijk dilemma. Welke nieuwe poster moeten ze nou boven hun bed hangen? Wordt het een poster van Anna, Sharon, Elis, Ferry, Maaike, Ilse, Dorian, Marit of één van de andere toppers? Een lastige keuze. Fem weet het in ieder geval al zeker. Zij wil een poster van Sanne boven haar bed.

Terugblikken
Niet alleen jonge kinderen, maar ook volwassen sportliefhebbers hebben met volle teugen kunnen genieten van de Spelen. Er waren zoveel mooie wedstrijden, dat je amper wist welke livestream je moest volgen via het internet om de prestaties van de Nederlanders te bekijken.

Op een aantal sportprestaties in Rio blikken wij in dit artikel terug. Dit combineren we met inzichten uit ons recent verschenen boek 'Grenzen Verleggen'. Een boek gebaseerd op onderzoek naar een groot aantal voormalig olympisch gouden medaillewinnaars en wereldkampioenen.

Opfrissen
Op Sport Knowhow XL beargumenteerden we eerder in onze column 'Verkering in de wetenschap: lichaam & brein' dat het brein een bepalende rol speelt bij het verleggen van grenzen. Dat het stoppen bij naderende uitputting niet alleen verklaard kan worden door fysiologische processen.

Als het brein een bepalende rol speelt bij het verleggen van grenzen, dan roept het de vraag op welke invloed dat heeft voor de huidige manier van werken in de sport. Of anders gezegd: welke kansen biedt dit voor sporters? Mede door de laatste wetenschappelijke inzichten over het leveren van maximale prestaties in de duursport, is het belangrijk om beter te begrijpen wat er in het hoofd omgaat van topsporters.

De afgelopen drieënhalf jaar hebben wij daarom in samenwerking met de Topsport Community van Pieter van den Hoogenband, negentien gouden medaillewinnaars en wereldkampioenen geïnterviewd. We vroegen hen te verklaren hoe hun uitzonderlijke prestaties tot stand gekomen zijn. Hieronder een deel van de conclusies die we hebben getrokken op basis van ons onderzoek ¹.

Uniek, complex en dynamisch proces
'Ieder pad naar grensverleggende prestaties is verschillend. Zo is de weg naar goud van Marianne Vos in vele opzichten anders geweest dan die van Ireen Wüst of Leontien Zijlaard-van Moorsel. Op de weg naar de top spelen een grote verscheidenheid aan factoren een rol. De totstandkoming van grensverleggende prestaties kunnen we echter niet simpelweg verklaren door deze factoren bij elkaar op te tellen. Ook kunnen de bijdragen van deze factoren niet los van elkaar gezien worden. De vele factoren, die een rol spelen bij de totstandkoming van grensverleggende prestaties, kunnen namelijk veranderen gedurende de tijd en elkaar over en weer beïnvloeden (Den Hartigh, 2015).'

'Wanneer sporters, coaches of onderzoekers met stelligheid beweren dat één, zeven of vijfendertig factoren de weg naar olympisch succes verklaren, hebben ze geen ongelijk, maar zijn ze wel onvolledig.'

'Het is een ingewikkeld vraagstuk met weinig simpele antwoorden. De ontwikkeling van de sporter kan wat dat betreft getypeerd worden als een complex, dynamisch systeem. Vele belangrijke en minder belangrijke factoren, zoals hierboven beschreven, hebben invloed op elkaar, treden op sommige momenten op de voorgrond, maar zakken even later ook weer af naar de achtergrond. Een aanpassing in het trainingsprogramma kan bij de ene sporter al snel tot grote verbeteringen leiden, terwijl deze verandering voor de andere sporter nauwelijks enig effect veroorzaakt. Het ontplooien van talent is een gevoelig en dynamisch proces. Het nemen van goed geïnformeerde beslissingen en het leveren van maatwerk voor de sporter in kwestie is dus essentieel om het talent tot wasdom te brengen.'

Kort samengevat concluderen we dat er geen X-factor bestaat om de prestaties van kampioenen te verklaren. Meerdere wegen leiden naar Rome. Jacco Verhaeren schreef daarom als reactie na het lezen van ons boek: 'Er is behoefte om het eendimensionale denken en ‘zoeken naar de waarheid’ in de sport te doorbreken. We kunnen namelijk zoveel van elkaar leren. Niet soms maar altijd.'

Successen in Rio verklaard
Hetzelfde geldt wat ons betreft ook voor het verklaren van de successen (en het falen) van de sporters in Rio. Onder meer de sporters zelf, de rol van de coach, de rol van de bonden, de uitvoering van de trainingen, de ondersteuning van de overheid en de rol van de ouders hebben waarschijnlijk allemaal deels meegespeeld om de prestaties van de sporters te verklaren. Of het nou faliekant mis is gegaan of dat de wildste dromen van de sporters zijn uitgekomen. Louis Delahaije - de prestatiemanager bij wieler- en schaatsformatie Lotto Jumbo - zegt het wat ons betreft goed: 'N=1 in de topsport.' Hij bedoelt daarmee te zeggen dat iedere sporter uniek is. Met de uitspraak van Louis in ogenschouw, vinden wij het leuk om in te gaan op sommige prestaties van de sporters in Rio.

Voor ons zijn een flink aantal momenten van de sporters in Rio bijgebleven. Neem bijvoorbeeld de mix van emoties in verband met de blijdschap door de gouden medaille voor Anna van der Breggen en de schrik door de zware val bij Annemiek van Vleuten. Of denk aan de bijzondere prestaties van Michael Phelps en Usain Bolt, die met respectievelijk drieëntwintig keer goud bij het zwemmen en negen keer goud bij het hardlopen hun status als sportlegendes nog meer kracht wisten bij te zetten.

We bespreken achtereenvolgens de rol van training, zelfovertuiging, innovatie, ten koste van alles willen winnen en het hebben van een juiste mindset bij het verleggen van grenzen.

Kilometers vreten
Sharon van Rouwendaal gaf tijdens de Spelen aan te trainen bij zwemcoach Philippe Lucas in Frankrijk. Een coach die een Spartaans trainingsregime hanteert. Van Rouwendaal vond het fijn dat ze werd afgebeuld. Geen high-tech zwembad in Eindhoven en allemaal geavanceerde technologie. Nee, back to basic en gewoon veel kilometers zwemmen in een eenvoudig vijftig meter bad. Het maken van veel kilometers mistte ze toen ze onder Verhaeren trainde in Nederland.

'Al die kilometers geven me zelfvertrouwen', zegt ze. 'Vierhonderd meter zwemmen is niet veel meer als je dat op de training twintig keer zwemt. Dan zegt Philippe tegen mij: ‘Welke zwemmers kunnen dat aan? Manaudou kon dat niet, Pellegrini houdt het ook niet vol.’ Dan denk ik: het is goed. Ik voel nu van binnenuit dat ik heel sterk ben.'

Zelfovertuiging
“Het besef dat Van Rouwendaal iets kan wat zelfs grote zwemmers als Manaudou en Pellegrini niet kunnen doet haar geloof in een goede afloop toenemen. Deze zelfovertuiging is een essentiële factor bij het neerzetten van prestaties en kan ook aangetast worden.

Epke Zonderland wist helaas niet zijn titel te prolongeren. In de laatste training voor de finale viel hij. Of Zonderland’s geloof in een goede afloop was aangetast weten we niet, maar zijn reactie na zijn val op de training leek wel veelzeggend: 'Waarom gebeurt dat? Dat kan zo meteen ook gebeuren.'

De invloed van innovaties
Een merkwaardig verhaal die de ronde doet is de bewering dat zwemmers in de buitenste banen in het nadeel waren door stroming in het bad. Hierdoor waren sommige zwemmers zoals Ranomi Kromowidjojo bij het 50 meter zwemmen in het nadeel, aldus Barry Revzin. Of deze bewering gestoeld is op feiten en klopt weten we niet zeker.

Het deed ons in ieder geval denken aan de invloed van innovaties bij het verleggen van grenzen. Neem bijvoorbeeld de invoering van de overloopgoten aan de rand van het zwembad in 1976. Door de invoering van deze bevinding klotste het water via de muur niet meer zo hard terug. Het gevolg was dat er minder golven waren in het zwembad en zodoende ook minder weerstand was bij het zwemmen. Vele wereldrecords werden sindsdien verbroken.

Ten koste van alles willen winnen
Shaunae Miller won goud op de 400 meter hardlopen. Dit deed ze op een wel heel bijzondere manier. Op de laatste meter dook ze over de finish naar een gouden medaille. Ze wist zo haar concurrente Allyson Felix 0,07 seconden voor te blijven.

Het deed ons denken aan de finish van Pieter van den Hoogenband in 2004 tegen Roland Schoeman. Voor het eerst in zijn zwemcarrière finishte hij met zijn linkerhand gestrekt vooruit. Hij brak zijn vinger, maar hij wist zo wel 0,06 seconden voor Ronald Schoeman aan te tikken. Het interessante was dat Van den Hoogenband al jaren geleden een ultieme race had gevisualiseerd waarin finishen met gestrekte hand zijn geheime wapen was.

Zou Shaunae Miller net als Van den Hoogenband ook al jaren voor deze beslissende race haar duik gevisualiseerd hebben?

Mindset
De Brit Adam Peaty wist op de 100 meter schoolslag goud te winnen met een wereldrecord. Na afloop gaf hij een interview aan de NOS. In het interview zette hij uitstekend uiteen wat er bij komt kijken om het maximale uit jezelf te halen.

Peaty zegt over het behalen van zijn gouden medaille: 'Dit is het resultaat van jarenlang hard werken. Ik heb geen dag overgeslagen en dit is mijn beloning.' (...) 'Ik train altijd tot het gaatje, ik verslap nooit. Als het niet goed gaat, doe ik het nog eens, want op de Spelen moet alles kloppen. En dat werpt z'n vruchten af in de toekomst.'

Afronding
Bovenstaande voorbeelden zijn maar een fractie van de prestaties die we hebben gezien van de sporters tijdens Rio. In totaal waren er 241 sporters die voor Nederland uitkwamen en voor een fantastisch spektakel hebben gezorgd. Onder andere het roeiteam met goud voor Maaike Head en Ilse Paulis in de lichte dubbeltwee, de vrouwen bij het volleybal en het handbal die het goed deden en op een haar na de finale mistten, de fantastische prestaties van het baanwielrennen met Elis Ligtlee en Matthijs Büchli, judoka Anicka van Emden die brons wist te halen in de klasse tot 63 kilogram, de hockeyvrouwen die zilver wonnen, Anna van der Breggen die een gouden én bronzen medaille wint bij het wielrennen, Dafne Schippers en Tom Dumoulin die zo gehoopt hadden op een gouden medaille maar uiteindelijk tevreden moesten zijn met het zilver en tot slot Nouchka Fontijn die met haar zilveren plak historie schreef: de eerste Nederlandse olympische boksmedaille ooit bij de vrouwen.

Wij hebben genoten. We zaten op het puntje van onze stoel bij de halve finale van Brouwer/Meeuwsen, hebben geschreeuwd bij de val van Van Vleuten, gevloekt bij de bal op de paal van Lois 'Rensenbrink' Abbingh, de scheidsrechter vervloekt toen zij Marhinde Verkerk een tijdstraf gaf na 6,54 minuten in golden score, gejuicht bij de shootouts tegen de Duitse hockeysters én gebaald na de shootouts tegen Team GB, genoten van de zege van de volleybalsters op China in de eerste wedstrijd en we raakten geïnspireerd door de geweldige prestaties van de sporters, de Nederlanders in het bijzonder.

Het was weer een achtbaan van emoties. De wereld draaide voor even om Rio de Janeiro. En Fem? Die staat de hele dag in huis pirouettes te draaien. Die dacht: 'Als Sanne Wevers het kan…'

Rick Lahaye is de oprichter van Kennisstroom. Hij doet onderzoek naar grensverleggers. Op basis van de inzichten uit deze onderzoeken ontwikkelt hij leertrajecten en creëert hij nieuwe diensten en producten. Voor meer informatie: www.kennisstroom.nl

Thomas Waanders is (gast)docent, bewegingswetenschapper en Sportpsycholoog VSPN®. Hij werkt als sportpsycholoog voor INTER-PSY en FC Groningen. Ook is hij de oprichter van De Prestatiecoach. Sporters, coaches, managers en topsportorganisaties helpen om hun persoonlijke top te bereiken is zijn dagelijkse doping. Voor meer informatie: www.deprestatiecoach.nl

Noot
1. Ruim zestig uur aan interviewmateriaal analyseerden we in samenwerking met Dr. Vana Hutter, Jordy Sučec, Jan-Paul de Jong, Ellen Valk, Mirna Roozen en Anne den Uil van de Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Twaalfhonderd pagina’s tekst werden uitgewerkt, gecodeerd en geanalyseerd.   

Referenties

• Den Hartigh, R. (2015). Capturing Complex Processes of Human Performance (PhD Thesis Rijksuniversiteit Groningen).
• Den Hartigh, R. J., Van Dijk, M. W., Steenbeek, H. W., & Van Geert, P. L. (2016). A Dynamic Network Model to Explain the Development of Excellent Human Performance. Frontiers in Psychology, 7(532), 1-20.
• Lahaye, R. R. & Waanders, T. (2016). Grenzen verleggen, geheimen van kampioenen. Arko Sports Media: Nederland.