door: Bake Dijk, Paul Hover, Hans Slender en Froukje Smits

Le Grand Départ was één groot feest van, voor en door de stad Utrecht. De vele bezoekers gaven de start van de Tour de France in Utrecht in juli 2015 een hoge waardering. Het activatieprogramma vanaf honderd dagen voor de start was een succes. En: de Tour heeft een aanzienlijke economische impact en mediawaarde gegenereerd, ondanks een relatief beperkt budget. Dat zijn enkele conclusies uit het onderzoek naar de maatschappelijke, organisatorische en economische impact van het grootste jaarlijkse sportevenement ter wereld: Le Tour de France. Het onderzoek werd uitgevoerd door de Universiteit Utrecht in samenwerking met onderzoekers van de Hogeschool Utrecht, Hanzehogeschool Groningen en het Mulier Instituut.

In opdracht van de projectorganisatie Le Tour Utrecht is het onderzoek uitgevoerd in de periode maart t/m november 2015. De twee vragen waar de projectorganisatie graag antwoord op zag waren de volgende:

1.    Wat heeft de investering (in economisch, organisatorisch en maatschappelijk opzicht) in ‘Le Grand Départ’ voor de stad opgeleverd?
2.    Wat kan Utrecht leren van de organisatie van dit internationale topevenement?

Met de antwoorden op deze vragen kan de projectorganisatie verantwoording afleggen over de uitvoering van het evenement (wat hebben de investeringen opgeleverd?) en kan er geleerd worden voor de organisatie van toekomstige (top)evenementen in Utrecht.

Tour de Force
Voor de projectorganisatie Le Tour Utrecht was het evenement als geheel een tour de force. Met een betrekkelijk beperkt budget van 15,4 miljoen zijn zowel het activatieprogramma van honderd dagen (Utrecht2015-programma) als de Tourdagen georganiseerd met een kleine groep professionals en een grote groep vrijwilligers. Dit is gelukt door vele samenwerkingen met externe organisaties aan te gaan.

In het geval van Le Grand Départ in Utrecht had het organisatieproces het karakter van een publiek-private samenwerking. De projectorganisatie werkte nadrukkelijk samen met de gemeente Utrecht, lokale ondernemers (o.a. het Business Peloton Utrecht), culturele organisatie, sportorganisaties en kennisinstellingen.

Maatschappelijke impact
De Tour in Utrecht kreeg van de bezoekers een hoge waardering, een 8,4 voor de Tourstart en een 8,2 voor het Utrecht2015-programma. Het idee om het activatieprogramma voorafgaand aan de Tourstart uit te strekken tot honderd dagen, heeft goed uitgepakt. Hierdoor is het evenement al ruim voor Le Grand Départ gaan leven in de stad en hebben veel (maatschappelijke) organisaties het evenement benut om hun maatschappelijke impact te verhogen. De Tour de France is een krachtig platform gebleken dat tot de verbeelding sprak ook buiten de sportsector.

Culturele instellingen (o.a. musea), kennisinstellingen, bedrijven, buurtverenigingen en sportorganisaties vonden elkaar in dit thema. Nieuwe initiatieven werden ontplooid, bestaande initiatieven versterkt door de koppeling met de Le Tour Utrecht en nieuwe samenwerkingsverbanden ontstonden. Zo hebben de Utrechtse wielerverenigingen bijvoorbeeld samengewerkt in de stichting ‘Ronde van de Maliebaan’ in aanloop naar Le Grand Départ en diverse activiteiten georganiseerd. Maar deze verbindende kracht van sport is niet direct vanzelfsprekend voor een evenement als deze.

Uit bovenstaande voorbeelden blijkt dat in het streven naar de maatschappelijke impact de bottom-up aanpak van Le Tour Utrecht heeft gewerkt. Tot ongeveer een jaar voor Le Grand Départ stimuleerde Le Tour Utrecht de Utrechtse organisaties en inwoners om actief te worden in aanloop naar Le Grand Départ. Onderdeel hiervan waren brainstormsessies met Utrechtse organisaties binnen de gekozen thema’s.

250 activiteiten, 7.500 vrijwilligers, 130.000 uren
Vanaf eind 2014 nam Le Tour Utrecht een meer faciliterende houding aan in het Utrecht2015-programma en dienden de lokale organisaties het initiatief over te nemen. Waar een projectmatige aanpak vanuit Le Tour Utrecht hooguit tot enkele tientallen side events zou kunnen leiden, resulteerde de procesaanpak uiteindelijk in de organisatie van 250 activiteiten in aanloop naar Le Grand Départ. Bij de organisatie van deze activiteiten waren 7.500 vrijwilligers betrokken, goed voor zo’n 130.000 uren.

Over maatschappelijke impact gesproken. De stimulerende en faciliterende rol vanuit Le Tour Utrecht vergrootte niet alleen de omvang en het bereik van het activatieprogramma, maar zorgde ook voor een sterke lokale inbedding. De kans dat activiteiten ook na Le Grand Départ een vervolg krijgen neemt daardoor toe omdat de organisaties veelal niet zo zeer afhankelijk waren van de tijdelijke projectorganisatie die een eenmalig sportevenement kenmerken.

De Utrecht2015-activiteiten hadden mede als doel om de thema’s kennis, cultuur, sport en economie met elkaar te verbinden. Van deze activiteiten had 59% als eerste thema ‘cultuur’, 33% ‘sport’ en 7% ‘kennis’. Waar de Utrechtse culturele organisaties in eerste instantie terughoudend waren in de komst van Le Grand Départ, grepen zij uiteindelijk wel hun kans om samenwerkingen aan te gaan met andere sectoren in de stad en zich te profileren.

Utrecht Fietsstad
Verder heeft Le Grand Départ een impuls gegeven aan ‘Utrecht Fietsstad’. Door het 'Utrecht Fietst'-programma is in Utrechtse wijken en op scholen aandacht besteed aan het fietsen. Daarnaast hebben de Utrechtse wielerverenigingen in de stichting ‘Ronde van de Maliebaan’ samengewerkt in aanloop naar Le Grand Départ en diverse activiteiten georganiseerd. De meeste deelnemers aan het Utrecht2015-programma zijn van mening dat het programma heeft bijgedragen aan het imago van Utrecht (77% mee eens) en de promotie van sport en bewegen in de stad (79% mee eens). Een meerderheid van de respondenten (57%) is het er mee eens dat Utrecht door de Tourstart meer als een fietsstad kan worden gezien.

Betrokkenen uit de gemeente, bedrijven, sportorganisaties, culturele instellingen en kennisinstellingen beoordelen de samenwerking rond Le Tour Utrecht over het algemeen positief. Een aantal van deze samenwerkingsrelaties heeft de potentie een duurzaam karakter te krijgen. Zo zijn er al gesprekken over het laten plaatsvinden van een Utrechts Wielerweekend in het weekend dat Le Grand Départ afgelopen jaar heeft plaatsgevonden in Utrecht (4 en 5 juli).

Grote economische waarde
In de evaluaties van grote sportevenementen gaat de meeste aandacht vaak uit naar de economische impact. De economische impact is relatief goed te ‘meten’ en kwantitatief uit te drukken waardoor het ook tastbaar wordt. De methodiek voor het inzichtelijk maken van de economische impact is gestandaardiseerd door de Werkgroep evaluatie sportevenementen (WESP). Een belangrijk gegeven om de economische impact te kunnen berekenen is het bezoekersaantal.

Het bepalen van het aantal bezoeken en bezoekers is niet eenvoudig. Dat is vooral het geval voor ‘non-ticketed events’ die plaatsvinden in de openbare ruimte (Hover & Breedveld, 2014, p. 31-64). Le Grand Départ is daarvan een sprekend voorbeeld: het vindt niet plaats in een stadion of afgesloten ruimte met toeschouwers die een kaartje moeten kopen om toegang te krijgen, maar in de openbare ruimte met de stad als het open en voor iedereen toegankelijke podium waarin de wedstrijd plaatsvindt.

De methodes die over het algemeen worden ingezet om het aantal bezoekers te bepalen bij een evenement in de openbare ruimte zijn weinig precies. Omdat niet kan worden afgegaan op het aantal verkochte tickets wordt het bezoekersaantal veelal afgemeten aan schattingen op grond van de geobserveerde drukte in relatie tot de maximale capaciteit van het gebied waarin het evenement plaatsvindt. Die schattingen zijn gecompliceerd wanneer dit gebied groot en divers is, wanneer sprake is van wisselende concentraties van bezoekers over dit gebied, en wanneer bezoekers tijdens het evenement in en uit kunnen gaan en zich binnen het evenementengebied kunnen verplaatsen (Knip 2015).

Voor de berekening van de economische impact van Le Grand Départ in Utrecht is ervoor gekozen om de tellingen van het aantal bezoeken en bezoekers te beperken tot de aanwezigen langs het parcours en op en rond de pleinen. Op basis van schattingen van de enquêteurs ter plaatse, aangevuld met het bestuderen van tv-beelden, leverde dit het beste resultaat. In de periode 2 tot en met 5 juli zijn er in totaal 748.000 bezoeken aan de stad gebracht in verband met de Tourstart, door 370.000 unieke bezoekers. Dit aantal ligt binnen de marge die de projectorganisatie vooraf had geraamd.

Le Grand Départ heeft gezorgd voor een economische impact van 23.027.000 euro voor de gemeente Utrecht. In dit bedrag zijn de 2.250.000 euro bestedingen in de regio niet meegerekend. De nationale mediawaarde bedroeg meer dan 33 miljoen euro, ruimschoots meer dan de 15 miljoen euro die de gemeente aan mediawaarde dacht te kunnen realiseren.

Legitimering voor de inzet van middelen
Evaluatieonderzoek rondom evenementen wordt vaak ingezet om (publieke) investeringen in het evenement te kunnen verantwoorden. Veel steden kiezen primair voor een economische impactevaluatie omdat deze methodiek beschikbaar is en omdat de uitkomsten van dit type onderzoek tot de verbeelding spreken. De gemeente Utrecht had echter een breder pallet aan doelstellingen, dat vraagt om een uitgebreidere evaluatie. Vrijwel alle doelstellingen die de gemeente Utrecht zichzelf heeft gesteld met het organiseren van Le Grand Départ zijn behaald.

De uitkomsten van het onderzoek bewijzen temeer dat de waarde van sportevenementen niet altijd (volledig) in harde cijfers is uit te drukken. Een (sport)evenement is meer dan alleen een tijdelijke economische impuls. De feestelijke sfeer tijdens de 100-dagen periode én Le Grand Départ, de gemeenschapszin tussen de Utrechters en de Utrechtse organisaties, nieuwe netwerken en samenwerkingsverbanden, et cetera zijn lastig in cijfers te vatten en onmogelijk economisch te waarderen. Maar dat wil nog niet zeggen dat deze effecten er niet zijn én dat zij er niet toe doen.

Leren van procesevaluatie
In de sportevent literatuur wordt steeds vaker benadrukt dat een evenement niet gezien moet worden als een directe interventie waarmee maatschappelijke en/of economische doelen kunnen worden gerealiseerd, maar meer als een aantrekkelijk platform dat geactiveerd kan worden om dit te doen (Taks e.a., 2014). Bedrijven begrijpen al langer dat sponsoring niet alleen gaat om het verbinden van de naam, maar dat deze verbintenis vooral goed geactiveerd moet worden. Dit geldt voor maatschappelijke thema’s niet anders.

Hoe feestelijker het evenement en hoe meer gemeenschapszin rondom het evenement, hoe eenvoudiger het wordt om het evenement in te zetten als vliegwiel om maatschappelijk te activeren (Chalip, 2006). De organisatie door Le Tour Utrecht geeft veel aanknopingspunten voor het neerzetten van een feestelijk evenement, de organisatie van het Utrecht2015 programma heeft ons veel nieuwe inzichten gegeven over een goede activatie van een sportevenement.

Het leren van de succesfactoren en verbeterpunten binnen de organisatie van een evenement vraagt een bewerkelijke aanpak waarbij veel gesprekken met de betrokken stakeholders noodzakelijk zijn. De organisatie kon voortborduren op leerpunten uit de organisatie van het European Youth Olympic Festival (EYOF) 2013 in dezelfde stad. Le Grand Départ in Utrecht laat zien hoe een groot gedeelte van de stad betrokken kan worden bij een evenement om het te laten uitgroeien tot een groot feest en hoe lokale samenwerking gefaciliteerd kan worden om de maatschappelijke impact te vergroten. Toch zijn er ook nog voldoende leerpunten die in het rapport toegelicht worden en waar zowel Utrecht als evenementenorganisatoren in heel Nederland hun voordeel mee kunnen doen.

Het positieve gevoel van de Utrechters en de vele samenwerkingsverbanden tussen Utrechtse organisaties zijn niet vervlogen met het moment dat de laatste renner de Utrechtse stadsgrenzen verliet. Het is aan de Utrechters om een passend vervolg te geven aan het prachtige fietsfeest dat zij afgelopen zomer hebben gehad in de stad. Aan onderzoekers en beleidsmakers de opgave om leerpunten te verzamelen en te delen, zodat we leren om de meerwaarde van sportevenementen nog beter te benutten.

Literatuur

• Chalip, L. (2006). Towards social leverage of sport events. Journal of Sport & Tourism, 11(2), 109-127.
• Hover, P., Straatmeijer, J., & Breedveld, K. (2014). Sportevenementen in Nederland. Over sportevenementen en hun maatschappelijke betekenis. Utrecht/Nieuwegein: Mulier Instituut/Arko Sports Media.
• Knip, K. (2015, 5 september). Tellen met camera’s, sensoren, trackers en chips. NRC Handelsblad.
• Taks, M., Green, B. C., Misener, L., & Chalip, L. (2014). Evaluating sport development outcomes: The case of a medium-sized international sport event. European Sport Management Quarterly, 14(3), 213-237.