De vraag van… Johan Steenbergen, senior onderzoeker bij het Mulier Instituut
Aan... Willemijn Baken, Strategisch Adviseur Impact Sport en Bewegen bij ZonMw

De vraag

Je bent bij ZonMw onder meer verantwoordelijk voor het programma MOOI (Missiegedreven Ontwikkeling van Onderzoek en Innovatie). Wat is de opzet van het programma en wat beoogt het? Welke bijdrage wil dit programma leveren aan ‘de’ sportsector? 

Het antwoord

Beste Johan, dankjewel voor je vraag. In opdracht van het Ministerie van VWS en NOC*NSF is ZonMw in 2021 een voorbereidend programma gestart om een beweging in gang te zetten naar praktijkgestuurd onderzoek en innovatie. Terwijl in voorgaande jaren een kennisagenda centraal stond bij de keuze van onderzoek, maken we nu een programma waarbij partijen uit de praktijk aan de voorkant zeggen waar kennis- en vernieuwingsbehoefte is. Zodat kennis landt waar nieuwe inzichten daadwerkelijk de aanpak beïnvloeden en voor verandering zorgen. We sluiten aan bij de thema’s uit het Sportakkoord en zetten straks onderzoek en innovatie op waarbij maatschappelijke uitdagingen in de sport centraal staan. Dit is een andere manier van programmeren waar we samen met het veld van sport en bewegen in gaan leren en ontdekken.

Onderzoek dat werkt voor de praktijk
Wat we willen is dat resultaten van onderzoek en innovatie in de praktijk van de sport werken. Om dat te bereiken is inbreng van de sportsector, gemeenten en bedrijven waar van toepassing een voorwaarde. Dat is een hele stap ook voor de praktijk van sport, om mee te denken waar onderzoek en innovatie aan moeten bijdragen. We merken dat hiervoor nog flink wat stappen moeten worden gezet. Voor de organisaties die de praktijk vertegenwoordigen, sportbonden, andere aanbieders van sport, gemeenten en dergelijke, is dit tegelijkertijd een kans en een verantwoordelijkheid. De vraag wat het programma MOOI de sport brengt hangt sterk samen met de inbreng die de sport zelf heeft. Hoe meer bonden, verenigingen, buurtsportcoaches en andere sportprofessionals inzicht geven in hun dagelijkse dilemma’s, hoe meer de uitkomsten bruikbare nieuwe inzichten opleveren voor hun eigen werk. Ook betrokkenheid bij de opzet en uitvoering van onderzoek en innovaties helpt hierbij. In het MOOI-programma is inmiddels een aantal grote stappen gezet, waarbij de sport centraal staat. 

Stap voor stap naar een onderzoeks- en innovatieagenda

Vergezichten 2040
Medio 2021 zijn vergezichten ofwel missies omschreven over wat we in 2040 met de sport- en beweegsector willen bereiken. Hierbij hebben we ons in eerste instantie gericht op de volgende thema’s: hoe zien een inclusief sport- en beweeglandschap, toekomstbestendige sportvoorzieningen en inspirerende topsport er idealiter uit. We werken weliswaar vanuit sport en bewegen, maar de scope van de vergezichten is breder en gaat bijvoorbeeld ook over de waarde van bewegen als deel van medische behandeling. En omvat daarmee ook gebieden buiten de sport waar sport en bewegen invloed op heeft, en andersom. De praktijk - dus sportbonden, verenigingen, andere sportaanbieders en gemeenten - hebben samen met wetenschappers de contouren van vergezichten bepaald.

Zo laat een vergezicht zien dat 75% van de Nederlandse bevolking aan de beweegrichtlijn voldoet, en weten we hoe we potentiële sporters aan ons kunnen binden en wat hen trekt. We hebben meer zicht op de rol van de sportvereniging: haar kracht en ook haar beperkingen. En we benutten samenwerking met onderwijs en zorg beter om de sportsector verder te versterken, en andersom. Als gevolg van de coronacrisis daalden de beweegcijfers met ruim 10 procent. Bij de jeugd - kampioen zitten - was de daling desastreus: op het ‘dieptepunt’ van de crisis 50%. In het vergezicht is deze trend gekeerd. Tegelijkertijd zien we in 2040 sportfaciliteiten die duurzamer en slimmer zijn in inrichting en gebruik. Zodat die faciliteiten niet alleen sporters ten goede komen, maar tegelijkertijd de hele buurt en de wijk. Bijvoorbeeld het clubhuis als verzamelplek voor de buurt of sportvelden die energie opwekken door toepassing van zonnetapijten. We weten in 2040 de waarde die sport en bewegen heeft voor de maatschappij, en kunnen die daardoor ook gericht vergroten. Door onderzoek en innovatie willen we bijdragen aan het creëren van optimale sportomstandigheden voor iedereen in Nederland.

Hoe realiseren we de vergezichten?
Wij weten allemaal dat er talloze redenen zijn waarom het ons niet lukt dat ideale beeld van de sportsector te bereiken. Maar waar wringt de schoen nou het meest, en waar liggen de meeste kansen op een fundamentele verandering? En vooral voor dit programma de centrale vraag: hoe kunnen onderzoek en innovatie hier aan bijdragen?

Om daar meer grip op te krijgen zijn eind 2021 - met een gevarieerde vertegenwoordiging uit de achterbannen van NOC*NSF, VSG en het Platform Ondernemende Sport, en daarnaast lectoren en hoogleraren - de voornaamste uitdagingen voor de sport binnen de genoemde thematiek in kaart gebracht. Dat heeft geresulteerd in een set van zogenoemde ‘wicked problems’, uitdagingen die zo complex zijn dat het om een fundamentele en systemische verandering vraagt om dichter bij een oplossing te komen. In april weten we met welke vraagstukken we in eerste instantie de komende jaren aan de slag gaan. 

MOOIe voorbeelden van de aanpak
Een mooi voorbeeld van een lopend onderzoeksproject waarbij praktijk en wetenschap met elkaar oplossingen zoeken is gericht op de dalende sportdeelname onder jongeren in het vmbo. Een week lang hebben experts uit praktijk, wetenschap en overheid samen met jongeren zelf in creatieve workshops de onderzoeksvragen bepaald die kunnen bijdragen aan de oplossing van het vraagstuk. Het idee daarbij is om vanuit verschillende perspectieven de vraag achter de vraag boven tafel brengen. Door alle beschikbare kennis samen te brengen moet een doorbraak gevonden worden. Dit traject is een voorbeeld van een experimentele aanpak voor de vraagstukken waar we binnen het MOOI-programma mee aan de slag kunnen. 

Van problemen naar oplossingen?
Rond ieder wicked problem bouwen we een 'crew': een groep enthousiaste en betrokken mensen die vanuit een diversiteit aan expertises en ervaring in kaart brengen op welke manier onderzoek en innovatie kunnen bijdragen aan de uitdagingen. Elke crew heeft de opdracht om via een co-creatieproces samen te werken met andere belanghebbenden, zorgvuldig en onderbouwd te inventariseren wat de uitdagingen voor onderzoek en innovatie binnen een wicked problem zijn, de vragen te verhelderen, bestaande kennis en innovatie te identificeren en voorstellen te doen voor financiering hiervan. ZonMw zal het ontstaan van de crews ter hand nemen en ondersteunt bij de ontwikkeling ervan.

Volgende keer het antwoord op de vraag van Willemijn Baken aan Lodewijk Klootwijk, directeur-bestuurder van het Platform Ondernemende Sportaanbieders (POS) en directeur van de Nederlandse Vereniging van Golfaccommodaties:
Jij zet je gepassioneerd in voor de werving en het behoud van leden. Jouw adagium is dat het gaat om mensen en niet om de sport. Kun je dat toelichten? Waar baseer je je op bij de aanpak van werving en behoud van nieuwe leden? En hoe kunnen andere sportaanbieders hiermee hun voordeel doen?