• De vraag van… Annelies Pleyte, directeur Sport bij het ministerie van VWS
• Aan... Ciska Scheidel, directeur Publieke Gezondheid bij het ministerie van VWS

De vraag
Onlangs is het Nationaal Preventieakkoord getekend. Een belangrijk onderwerp daarin is het aanpakken van overgewicht. Zou je kunnen aangeven hoe de sport en de sportsector betrokken gaan worden in het realiseren van de gestelde doelen in het preventieakkoord?

Het antwoord
Ik beantwoord de vraag van mijn collega-directeur Annelies Pleyte door eerst in het algemeen in te gaan op het Nationaal Preventieakkoord, dat op 23 november 2018 door staatssecretaris Paul Blokhuis van VWS werd gepresenteerd. 

Door roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik aan te pakken kan de gezondheid van heel veel Nederlanders verbeteren. Daarom heeft de overheid met zeventig partijen een Nationaal Preventieakkoord gesloten. Jaarlijks sterven 35.000 Nederlanders door roken, overgewicht of problematisch alcoholgebruik. Ze zijn samen de grootste oorzaak van ziekte in Nederland. Elk jaar kost dit 9 miljard euro aan zorg. 

Gezondheid Nederlanders kan beter
De afspraken in het Nationaal Preventieakkoord hebben gevolgen voor iedereen in Nederland. Door deze drie onderwerpen aan te pakken, kan de gezondheid van heel veel Nederlanders verbeteren. Gezonde voeding is bijvoorbeeld een maatregel voor iedereen, niet alleen voor mensen met overgewicht. En door roken te voorkomen, zijn er minder meerokers.

De organisaties die het Preventieakkoord ondertekend hebben zijn bijvoorbeeld bedrijven, gemeenten, onderwijsinstellingen, koepelorganisaties in de zorg en koepels van sportverenigingen. Zij spreken voor een groot aantal organisaties in Nederland, zodat de groep mensen die zich aan de afspraken gaat houden ook veel groter is. 

Een rookvrije generatie
Jaarlijks sterven meer dan 20.000 mensen in Nederland door roken of meeroken. De overheid wil samen met de organisaties in het Preventieakkoord in 2040 een rookvrije generatie maken. Dat betekent dat kinderen dan niet meer beginnen met roken en dat zwangere vrouwen niet meer roken. Ook staat in het akkoord dat het aantal rokende volwassenen moet dalen van 23 procent naar maximaal 5 procent.

In het Preventieakkoord staan maatregelen om in 2040 een rookvrije generatie te hebben. Enkele maatregelen die hierin staan: 

• De overheid wil vanaf 1 april 2020 de accijns op tabak verhogen, zodat een pakje met twintig stuks in 2020 een euro duurder wordt.
• Alle tabaksproducten worden vanaf 2020 uit het zicht gehaald bij verkooppunten.
• Alle verpakkingen van sigaretten en shag krijgen eenzelfde donkergroen-bruine kleur.
• Vanaf 2020 is roken bij alle kinderboerderijen en alle kinderopvanglocaties verboden.
• Vanaf 2020 wordt erkende stoppen-met-roken-zorg door alle zorgverzekeraars geheel vergoed. 
• Vanaf 2025 is roken bij alle speeltuinen verboden.
• Vanaf 2025 zijn bijna alle sportverenigingen rookvrij. 
• Vanaf 2025 wordt roken bij alle zorginstellingen verboden. 

Overgewicht en obesitas terugdringen
Overgewicht en obesitas zijn na roken de belangrijkste oorzaak van ziekten in Nederland. Bijna de helft van de Nederlanders van 20 jaar en ouder is te zwaar. De overheid wil dit percentage samen met de organisaties in het Preventieakkoord verlagen. Het doel is dat in 2040 is nog maar 38 procent van de volwassen Nederlanders te zwaar is en nog maar 7,1 procent obesitas heeft. Dat is nu nog 14,5 procent.

Om de gezondheid te verbeteren, willen we meer doen ter preventie van overgewicht, obesitas en hieraan gerelateerde ziekten. Dit is een complexe opgave, waar geen van de partijen die het Preventieakkoord hebben ondertekend voor verantwoordelijk zijn. Eenieder kan wel zijn steentje bijdragen. Dan doen de partijen door (a) gezond eten te bevorderen, (b) meer en beter sporten en bewegen aantrekkelijker te maken en (c) een gezondere omgeving te maken en voor hen die het nodig hebben te zorgen voor een toegankelijke en passende ondersteuning. Een integrale aanpak met een lerend proces tussen praktijk en wetenschap op lokaal niveau is hierbij essentieel. Waar de urgentie het hoogst is, zal de inzet het stevigst zijn. 

Met de sportverenigingen zijn specifieke afspraken gemaakt over (a) gezond eten bevorderen en natuurlijk (b) meer en beter sporten en bewegen aantrekkelijker maken.

a. Gezond eten bevorderen

In 2020 zullen er 2500 sportverenigingen aan de slag gaan met een gezonder aanbod in sportkantines. 40 procent daarvan zal minimaal op niveau ‘brons’ zitten volgens de criteria van het Voedingscentrum. Waar mogelijk worden de thema’s roken en alcoholgebruik meegenomen bij de sportverenigingen. Er wordt tevens een landelijke richtlijn ontwikkeld voor de gezonde modelvereniging, waarin beleid op gezonde voeding, roken en problematisch alcoholgebruik tot uiting komt, evenals beleid voor het inzetten van de mogelijkheden van de vereniging om gezond gedrag bij leden en buurtbewoners te stimuleren. De inzet op een gezonder voedingsaanbod wordt ook verbreed naar het voedingsaanbod in zwembaden en fitnesscentra.

Er komt extra aandacht voor een gezonde sportomgeving. Onderdeel daarvan is een gezonder aanbod van eten en drinken en een gezondere sportsponsoring. In de integrale aanpak voor gezonde sportkantines wordt het stimuleren van gezonde voeding meegenomen, naast de thema’s roken en problematisch alcoholgebruik. De FNLI en NOC*NSF zullen zich landelijk inzetten voor gezondere sportsponsoring door middel van communicatie over de Reclamecode voor Voedingsmiddelen en het enthousiasmeren van beide achterbannen om in lijn met deze code te handelen. 

Gezonde schoolkantines
Er wordt een convenant gezonde sportevenementen gesloten, geïnitieerd door de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Den Haag, Eindhoven, sportmarketingbureaus en JOGG in samenwerking met NOC*NSF, met als doel een beweging in gang te zetten om de sport te associëren met een gezonde leefstijl. Het convenant zal hieraan een bijdrage gaan leveren door in te zetten op de beschikbaarheid van gezonde voedingskeuzes bij sportevenementen. Er komt geen reclame die gericht is op kinderen onder de 13 jaar voor producten die niet in de Schijf van Vijf vallen.

In 2020 zijn er 950 gezonde schoolkantines. Daarmee is 50 procent van alle schoolkantines gezond. Aanvullend is er voor kinderen in het onderwijs en de kinderopvang extra aandacht voor gezonde voeding via respectievelijk de aanpak van Gezonde School en de Gezonde Kinderopvang. Binnen Gezonde School wordt het onderwijs laagdrempelig de kans geboden om in te zetten op bijvoorbeeld kooklessen, moestuinen of het bezoeken van lokale boerderijen. In het verlengde hiervan zal op korte termijn worden bezien hoe dergelijke lokale initiatieven of pilots, in het bijzonder gericht op arme wijken, expliciet een plek kunnen krijgen. Dit moet bijdragen aan een gezonder eetpatroon (en meer sporten en bewegen) bij kinderen in het onderwijs.

b. Meer sporten en bewegen

Nederland is een land met een actieve cultuur. We houden van wandelen, sporten en de fiets is in geen enkel land zo’n serieus transportmiddel als in Nederland. Toch valt er ook nog veel te winnen om mensen meer in beweging te krijgen. Dit kan bijvoorbeeld door versterking van motorische vaardigheden van de jeugd, de inzet op attractieve speelplaatsen, het stimuleren van actief buiten zijn in de natuur, een passend sport- en beweegaanbod voor volwassenen en kinderen met overgewicht, betere lokale samenwerking om inactieve mensen naar lokaal sport- en beweegaanbod te begeleiden en een toename van actief woon-werkverkeer.

Passender aanbod bij sport- en beweegaanbieders
Sport- en beweegaanbieders zetten zich in en worden lokaal ondersteund om hun aanbod passender te maken voor mensen die inactief zijn.

Sportbonden en de Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) zullen hierin de sport- en beweegaanbieders ondersteunen met kennis en stimulering. Dit wordt gedaan om de verbinding te leggen met lokale partijen zoals de gezondheidszorg, welzijn, de gemeente of het onderwijs.

Sportaanbieders bieden laagdrempelig sportaanbod aan om inactieve mensen en kinderen met (vergroot risico op) overgewicht in beweging te krijgen, waarbij geborgd is dat deelname aan deze laagdrempelige instapsporten vloeiend overgaat in structurele sportbeoefening. Sportaanbieders worden daarin ondersteund door sportbonden, ondernemende sportaanbieders, de acht Nederlandse Sporthogescholen (hbo) en hun lectoraten, buurtsportcoaches en andere lokale partners.

Bovenstaande is een greep uit de afspraken. Daarnaast zijn ook nog afspraken gemaakt over gezond naar school en het werk. Ook zijn er afspraken over sport en bewegen voor specifieke doelgroepen, zoals mensen met een beperking. Een belangrijke afspraak is bijvoorbeeld dat buurtsportcoaches en zorg-, sport- en beweegaanbieders samen aan een passend aanbod werken dat ten goede komt aan de motorische ontwikkeling bij kinderen. Hiermee wordt ook een brug geslagen tussen de ambities op het onderdeel ‘vaardig in bewegen’ van het Sportakkoord en dit Preventieakkoord. 

Problematisch alcoholgebruik tegengaan
Te veel alcohol drinken is slecht voor de gezondheid. Voor jongeren is alcohol extra schadelijk, omdat het de ontwikkeling van hun hersenen verstoort. Daardoor kunnen ze denk- en geheugenproblemen krijgen. Alcohol is ook gevaarlijk voor ongeboren kinderen. 

De overheid wil samen met de partijen in het Preventieakkoord dat jongeren en zwangere vrouwen in 2040 geen alcohol meer drinken en dat het aantal volwassen Nederlanders dat te veel alcohol drinkt daalt van 9,2 procent naar maximaal 5 procent. Enkele maatregelen die in het Preventieakkoord staan:

• Scholen en universiteiten gaan het alcoholgebruik onder jongeren en studenten terugdringen.
• De koppeling tussen sport en alcohol moet veranderen. Vanaf 2019 sluiten amateursportclubs bijvoorbeeld geen nieuwe contracten met drankfabrikanten meer voor alcoholreclame langs sportvelden.
• Jongeren mogen niet of nauwelijks in aanraking komen met alcoholreclame. Voor 2021 komen de overheid, drankfabrikanten en slijterijen hiervoor met oplossingen.
• In 2022 heeft 70 procent van de verloskundigen een training gevolgd om alcoholgebruik bespreekbaar te maken bij zwangere vrouwen.
• Medewerkers en vrijwilligers die alcohol schenken in sportkantines moeten uiterlijk in 2025 een cursus doen, zodat ze zich kunnen houden aan de leeftijdsgrens voor alcoholverkoop en zodat ze weten wat ze moeten met dronken mensen. In 2040 is het eten en drinken in 80 procent van de sportkantines gezonder. Zij bieden bijvoorbeeld geen happy hours of meters bier meer aan. 

Tot slot
Terugkomend op de vraag van mijn collega-directeur Annelies Pleyte: sport en sportverenigingen zijn dus heel belangrijk om de doelen op met name roken en overgewicht te realiseren. De sportverenigingen zijn daarom ook partij bij het Preventieakkoord betrokken en nemen zelf verantwoordelijkheid voor het realiseren van de afspraken. De partijen blijven bijeenkomen in het verband van de onderhandelingstafels van het Preventieakkoord. Alle partijen zullen daarbij periodiek inbrengen hoe ze met de realisatie van de afspraken vorderen, maar ook waar ze zoal tegenaan lopen. 

Veel afspraken uit het Preventieakkoord worden lokaal uitgewerkt en vervolgens geïntegreerd met de aanpak van andere lokale gezondheidsproblematiek. We hebben daarom ook de afspraak met de VNG en gemeenten dat er een lokale preventie-aanpak komt. Koppeling met sport en bewegen ligt dan voor de hand.

Ik geef het stokje daarom door aan de Rotterdamse wethouder volksgezondheid, zorg, ouderen en sport en tevens voorzitter van de VNG-commissie zorg, jeugd en onderwijs: Sven de Langen. 

Volgende keer het antwoord op de vraag van Ciska Scheidel aan Sven de Langen, wethouder volksgezondheid, zorg, ouderen en sport in Rotterdam:
Sport is enorm belangrijk in het Sportakkoord en het Preventieakkoord. Welke plek heeft sport in het Rotterdamse beleid voor jongeren, volwassenen en ouderen? Is sport gericht op leefstijl, valpreventie, gezondheid en/of evenementen? En draag je dit ook uit als voorzitter van de VNG-commissie zorg, jeugd en onderwijs?