door: Mark Theelen

Als tennistrainer en golfleraar heb ik me jarenlang verbaasd over hoe snel het leerproces van kinderen en hoe langzaam het leerproces van volwassenen kan gaan. Dat, naast de behoefte aan inzicht in mijn persoonlijke leergedrag en coachgedrag, was een goede reden om eens in de leerpsychologie en didactiek rondom sporters te duiken.

Hoe haal je het beste uit jezelf (ouder-trainer-coach-manager) en de ander (kind-sporter-medewerker)? Hoe gaat leren eigenlijk het meest effectief? Een ervaring: er is een groep van vier keer twee tennissers. Hen wordt gevraagd: 'willen jullie eens zo vaak mogelijk overslaan?' Het resultaat: een rally van ongeveer vier slagen. Dan volgt er een focusoefening (ook bij Ajax werken ze sinds kort met een focustrainer). 'Wil je ‘tik’ zeggen precies op het moment dat de bal stuitert en ‘tak’ als de bal bij jou of de ander op het racket komt?'. Het resultaat: een rally van ongeveer twaalf slagen, drie keer zoveel dan daarvoor.

Ondertussen loopt het terras vol met toeschouwers. Op het moment dat de trainer zich omdraaide stopten de tennissers met de oefening. Waarom? Omdat ze bang waren voor 'gek' te worden verklaard en omdat ze er niet in geloofden (“zo simpel kan het toch niet zijn”). En zo passeren er ‘honderdduizend redenen’ om het leven ingewikkelder te maken dan het is. Fascinerend, dat we vaak onze eigen waarneming niet geloven. Met deze eenvoudige oefening komt het hoofd tot rust, wordt de techniek beter en neemt het resultaat toe. Overigens ken ik ook een wereldkampioen tennis die deze oefening regelmatig gebruikt.

'In flow' komen
Wat is hier aan de hand? Waardoor neemt het resultaat hier zo snel toe? En hoe komt het dat we dergelijke oefeningen niet vaker gebruiken om ‘in flow’ te komen?

'Flow' is de mentaal-fysieke staat van eenwording met de actie die je doet. Ontspannen en geconcentreerd, zonder bewustwording van tijd. Met het gevoel van controle terwijl alles vanzelf lijkt te gaan. Terwijl de hartritmevariatie constant hoog is. Op dat moment -in dat tijdsbestek - presteren we optimaal, niet noodzakelijk maximaal.

We zijn zelf onze beste coach wanneer we de baas zijn over ons eigen leerproces en als we herkennen hoe dat leerproces verloopt via gedisciplineerde focus en zelfreflectie. Onder meer aan de Vrije Universiteit (Gedrags- en bewegingswetenschappen, prof. dr Peter Beek), Centrum voor Bewegingswetenschappen aan Rijksuniversiteit Groningen en aan de HAN (Sport en Beweeginnovatie) wordt onderzoek gedaan naar zelfsturing en zelfregulatie van sporters. Dit levert wetenschappelijk bewijs en suggesties voor de praktijk op om meer verantwoordelijkheid bij de sporters zelf te leggen. Ze raken dan gemotiveerder en de coördinatie van allerlei bewegingen loopt vloeiender-adequater.
Het proces van zelfcoaching verloopt (mijns inziens) volgens de volgende formule:

Kracht x Focus – Intern conflict = Resultaat.

• Kracht: alle positieve doelgerichte energie in de persoon. Noem het motivatie, liefde, doorzettingsvermogen, aantrekkingskracht, positieve eigenschappen en vaardigheden en allerlei andere subjectieve affirmaties. 'Ik wil', 'ik kan', 'ik houd van', 'mijn doel is', enz.
• Focus: bewust taakgericht concentreren en onbewust laten gebeuren. Ons brein kan maar één sensorische waarneming op één moment bewust verwerken.
• Intern conflict: alle negatieve energie in de persoon die afleidt (cq afremt) van het doel bereiken (negatieve emoties, oordelen, waarden en normen, gewoontes, enz.)

Ik illustreer dit met een waar gebeurd voorbeeld: een golfprofessional was bij een bekende golfcoach. Of hij tachtig meter naar de vlag wilde slaan. Hij kreeg erg veel technische aanwijzingen. Het interne conflict in zijn hoofd liep op. Het resultaat was dat er geen enkele geen bal op de green landde! Totdat de professional zei: 'nou even stoppen graag met die info, ik ga nu naar mijn eigen neurie luisteren (focus) terwijl ik sla'. Het klinkt wellicht bizar… hij zette de club op de grond achter de bal en begon te neuriën… hmmm… Een monotone neurie tijdens zijn hele swing. De bal landde voor het eerst binnen een meter van de vlag. De golfcoach zei: 'Hij voerde nu tot in detail uit zoals ik net aan hem vroeg het te doen.' Dat deed de golfer op eigen (onbewuste) kracht, zonder externe opdracht. Vergelijk een baby die zonder gebruiksaanwijzing en mentale bagage leert lopen, voortdurend zijn balans voelend.

Vergelijkbare ervaringen heb ik overigens inmiddels in overvloed met voetballers bij GVAV (Groningen) en Union (Nijmegen) en met golfers, renners, tennissers, trainers, en sportpsychologen. Allen onderschrijven het effect.

Trainen alsof het een wedstrijd is?
Trainen of wedstrijd? Wat ervaar jij als het verschil? Stel je bent F1-coureur. Je weet dat je gemiddeld 300 km per uur kunt racen en je wint daar af en toe een wedstrijd mee. Hoe hard, hoe intensief zou je willen trainen? Welke reden zou je hebben om niet 300 km per uur te trainen? Hoeveel langzamer of sneller vind je acceptabel? Toch komt het regelmatig voor; sporters die ‘240 km per uur’ trainen met ‘350 km per uur’ in een wedstrijd uit de bocht vliegen. Nogmaals: wat is voor jou het verschil tussen trainen en wedstrijd?

Hoe gelukkig of succesvol ben je als je veel minder dan optimaal (300 km per uur) presteert of als je met 350 km per uur uit de bocht vliegt? Flow¹ is het smalle pad tussen saai/niet uitdagend en te moeilijk. Het enige moment waarin we dat waar kunnen maken is nú.²

Alle sociaal gevormde gedachten, gewoonten, (ver)oordelen, emoties en theorieën die we nodig hebben om onze wereld en elkaar te begrijpen en samen te kunnen leven zijn tegelijkertijd een rem (intern conflict) om open te staan voor nieuw leren. Onze mind zit er full mee. Wat dat betekent voor ons als ouders, trainers, coaches, managers, etc ?
Kunt u uw zelf en ‘de ander in kracht zetten’, ‘(laten) focussen’, ‘conflict herkennen’ en ’loslaten’ en zo beter 'Succes' en 'Geluk' bereiken? Op zijn minst is enige bescheidenheid op zijn plaats wanneer we denken dat anderen het anders zouden móeten doen.

Noten:
1. Flow: The psychology of optimal experience, Csikszentmihalyi M. (1990)
2. The Power of Now, Tolle E.)

Mark Theelen is werkzaam als prestatie- en organisatiepsycholoog. Voor meer informatie: wij@succesengeluk.nu en www.succesengeluk.nu.