door: Klaas Faber

Toegegeven, er staat een lange titel boven deze column, waarvan de samenhang tussen de afzonderlijke bestanddelen hieronder hopelijk bij stukjes en beetjes duidelijk wordt. Over een verandering van dopingcultuur in het professionele wielrennen is de laatste tijd veel gepubliceerd, vooral in de slipstream van de onthullingen rond recordkampioen Lance Armstrong. Inmiddels komt het meerderheidsstandpunt erop neer dat het zó niet langer kan.

De wielerploeg Argos-Shimano weet in dit verband reeds jaren een voortrekkersrol te spelen. Dat het project van deze ploeg - eerder op Sport Knowhow XL uitgebreid beschreven - tevens wordt gekenmerkt door een klakkeloos aanvaarden van tucht gebaseerd op willekeur, blijft daarbij helaas over de gehele linie onderbelicht. Deze uiteenzetting is een poging om in die lacune te voorzien. De eventuele implicaties overstijgen overigens de betreffende wielerploeg, laat dat bij voorbaat duidelijk zijn.

Een wezenlijke verandering van dopingcultuur
De geschiedenis leert hoe moeilijk het is om verwachtingen rond het gebruik van doping op waarde te schatten. Ik noem twee scharniermomenten. Zes en veertig jaar geleden, in 1968, won Jan Janssen - er bestaat daarover brede consensus - 'schoon' de Tour, terwijl velen dat door destijds aanhoudende schandalen niet voor mogelijk hielden. Ruim dertig jaar (!) later, in 1999, hoopte men op een schone doorstart na de Tour Dopage van het jaar daarvoor. Het bleek daarentegen het begin van het tijdperk Armstrong. Kortom, een déjà vu van jewelste. We zijn inmiddels weer vijftien jaar verder. Hoeveel wielerhistorie is er nodig om cynisch te worden?

Ik gebruik hier als uitgangspunt het project van de ploeg Argos-Shimano, en concentreer me op het omgaan met doping.

In mijn reactie op het eerder aangehaalde artikel op Sport Knowhow XL daarover schreef ik: 'Meer dan in testen geloof ik in sociale controle. We zien hier mijns inziens dus een goed voorbeeld dat hopelijk doet volgen.' Wat was de gedachte achter die reactie? Het is al jaren duidelijk dat het huidige puur repressieve systeem van steeds vaker en méér testen (niet enkel urine, maar ook bloed en liefst DNA), niet enkel rond wedstrijden, maar ook aangekondigd thuis of op vakantie, nauwelijks het gewenste effect sorteert.

Eerder schreef ik op Sport Knowhow XL in aanloop naar de Spelen van Londen: 'Uitgaande van het door het WADA geschatte dopinggebruik ging in Beijing minimaal 95% van de gebruikers vrijuit.' Wat moet ik hieraan toevoegen? De zoveelste bevestiging: voor de Winterspelen van Sochi geldt hetzelfde. Niettemin beweert de nieuwe IOC-voorzitter Thomas Bach hier dat het systeem werkt. Dat is dus echt gênant. Neem de titel van betreffend artikel: 'Sochi Winter Olympics: Drug cheat numbers irrelevant if system works, says IOC president Thomas Bach'. U herkent hierin hopelijk een onvervalste cirkelredenering.

Sporters - ik bedoel uiteraard: eerlijke sporters - moeten het derhalve zélf doen, hetgeen neerkomt op sociale controle. Wie het beter weet, mag het zeggen. Elkaar aanspreken op ongewenst gedrag, dat is feitelijk de kern van de wezenlijke verandering van dopingcultuur waar we nu getuige van zijn, met name via het project Argos-Shimano.

Sociale controle, dat is niet echt spreektaal. Twee leenwoorden die aldus gecombineerd doen denken aan de jaren vijftig uit de vorige eeuw. Het werd toentertijd niet zo genoemd, men deed het gewoon. Feit is dat het grosso modo goed werkte, ten koste van iets anders, namelijk een stukje persoonlijke vrijheid. Maar is die persoonlijke vrijheid zo belangrijk voor topsporters? Voor de betrekkelijk korte duur van hun topsportcarrière? Ik denk van niet. Voor de duur van een topsportcarrière leef je een compleet ander leven dan de gemiddelde burger (en wie is daar niet fier op?), voor wie privacy tegenwoordig een belangrijk punt is.
 
De privacy die voor de gemiddelde burger verregaand wettelijk is beschermd, dien je mijns inziens als individuele topsporter derhalve grotendeels in te leveren, ter bescherming van de groep tegen ongewenst gedrag van groepsgenoten. Uiteraard wil je dat deze extra ’inspanning’ ter bestrijding van doping, ook iets noemenswaardigs oplevert. Wat te denken van een gerede kans op succes? Op dit moment moet je het doen met een slecht werkend, puur repressief systeem waarbij de goeden lijden onder de slechten, om maar een standaarduitdrukking te gebruiken.

Inmiddels wordt het tijd om te verklaren waarom ik me juist op de wielerploeg Argos-Shimano richt. Andere ploegen (bijvoorbeeld Sky) hebben namelijk vergelijkbare policies ontwikkeld en doen daardoor in dit opzicht niet aantoonbaar onder voor Argos-Shimano. Ik neem deze ploeg als voorbeeld vanwege de Nederlandse inbreng. Fan zijn speelt daarbij overigens geen enkele rol. Absoluut niet. Argos-Shimano heet inmiddels Giant-Shimano (zonder dat ik daar iets van gemerkt heb), en ik heb al sinds tijden niks meer met ploegen die voortdurend van naam en shirt veranderen. Wat dat betreft, is het zeer spijtig dat de Rabobank met de sponsoring van de profafdeling is gestopt.

Wat speelt bij mij dan wél een rol? Ons landje is wereldwijd bekend, en zeker niet altijd in gunstige zin, om haar gedogen (drugs, prostitutie) en doorbreken van taboes (abortus, euthanasie). Zou het niet geweldig zijn indien zou blijken dat ‘we’ dan toch in staat zijn een constructieve bijdrage te leveren aan het oplossen van zo’n hardnekkig (wereldwijd) probleem als doping? Je zou toch eerder een zogenaamd ‘liberaal’ standpunt verwachten, niet waar?

Bij mij gaat het om het inbrengen van rationaliteit en ik stel: die is in Nederland bovengemiddeld goed ontwikkeld (voor wat het waard is), zie de ideeën rond drugs, prostitutie, abortus en euthanasie die slowly but securely maar zeker niet zonder terechte kritiek hun weg naar buiten vinden.

Tevens een klakkeloos aanvaarden van tucht gebaseerd op willekeur
Onlangs vond de première plaats van de documentaire Nieuwe Helden. Op de site van Amstelfilm wordt Nieuwe Helden omschreven als 'het unieke inside-verhaal van een wielerploeg die wil bewijzen dat je ook zonder doping kunt winnen'. Dit gaat dus over het project van Argos-Shimano (inmiddels Giant-Shimano). Concentrerend op doping, lijkt dit project helder en duidelijk, maar is het niet, aangezien de dopinglijst allesbehalve consistent is.

Dat laatste is de ploeg uiteraard niet aan te rekenen. Maar ik zou wél graag zien dat men een rationeel onderbouwd standpunt inneemt aangaande die inconsistente dopinglijst. Met een ‘klakkeloos aanvaarden van tucht gebaseerd op willekeur’ bedoel ik het conformeren aan een willekeurige dopinglijst. Voorbeeld: we gebruiken géén exogeen EPO, maar brengen wél de nacht door in een kunstmatige omgeving die hetzelfde effect beoogt (bijvoorbeeld zuurstoftent), omdat het is toegestaan. En de partner slaapt elders. Ten doel van wat?

Ongetwijfeld is de mate van prestatiebevordering groter met EPO, maar in een principiële discussie zou het moeten gaan over een kwalitatief verschil (wel versus geen 'gunstig' effect), niet over een kwantitatief verschil (X% versus Y%). Bedenk hierbij dat als één van de redenen om doping níet vrij te geven, vaak wordt aangevoerd dat men aldus sporters zou dwingen om doping te gebruiken. Maar dat argument geldt evenzeer voor die kunstmatige omgeving. Zodra er een 'gunstig' effect is, moet je wel méé indien je met gelijke wapens wilt strijden. De Tour wordt met echt wel met minder dan 1% beslist.

Terug naar de documentaire Nieuwe Helden. Wat te denken van de scène waarin een ploegarts flessen vol pillen uitstort op een bed en vervolgens gaat uitleggen hoe die allemaal prestatiebevorderend zijn? Dat is toch bizar? Men spreekt in deze context zelfs van ‘legale doping’. Hoe verzin je het? Legale doping is mijns inziens gewoon doping, rationeel gezien. Zwarte sneeuw is sneeuw. Bruin gras blijft gras, ook al is het niet meer groen. Wat moet ik hieraan toevoegen?

Die scène deed me direct denken aan het alternatief voor het verboden herstelinfuus, het zogenaamde dementendoosje. Ik citeer uit dat betrekkelijk oude artikel: 'Hoe gek word je als Tourrenner, wanneer je dagelijks 72 tot 76 pillen moet wegwerken, om je gezondheid nog een beetje te garanderen? “Nou,” zegt Steven de Jongh heerlijk laconiek op de top van L'Alpe d'Huez, “dat valt wel mee. Alles went, dus ook een paar pilletjes".'

Ronduit schitterende lectuur! Dat is dan zes jaar geleden, oftewel: wat is de wezenlijke vooruitgang anno 2014? Vooruit, nóg een passage: 'Op bed liggen zeven plastic doosjes die een onheilspellend en irritant piepend geluid produceren. Rodriguez, sinds tien jaar werkzaam als medicus in de wielersport, springt er op af en drukt bij alle boxjes een knopje in waarna de rust terugkeert. "Wat je hoorde is het alarmsysteem dat de renners eraan herinnert dat ze hun pillen moeten innemen,'' vertelt hij, ondertussen op een andere druktoets duwend.'

De ‘legale’ apotheek op wielen, hoe lang gaan we die nog meemaken?

Terug naar de titel
Ik blijf bij mijn eerdere standpunt ('We zien hier mijns inziens dus een goed voorbeeld dat hopelijk doet volgen'.), maar blijf tegelijkertijd sceptisch. Iedere cultuurverandering staat op gespannen voet met een zich conformeren aan willekeurige regels. Idealisme versus opportunisme, daar zit hem de kneep.

Het is dan ook zeer de vraag of en hoe dit goede voorbeeld gevolgd gaat worden door andere ploegen. En of het uiteindelijk niet slechts een marketing tool zal blijken te zijn waarmee sponsors worden overtuigd. Oftewel: hoe duurzaam is dit initiatief?

Intussen is het wel op een prettige manier aanstekelijk om een oud-renner als Maarten Ducrot met een big smile voorbij te zien komen tijdens de première van Nieuwe Helden, zie Youtube, na één minuut. Bekijk dat filmpje. Die pret is toch alvast maar mooi in de pocket.

Tot slot: ik laat het aan de lezer over of het vraagteken in de titel een uitroepteken hoort te zijn, of dat die hele suggestie simpelweg ongepast is.

Klaas Faber is in 1994 aan de Radboud Universiteit te Nijmegen gepromoveerd in de chemometrie. Hierop volgden twee jaar onderzoek in de VS. Tussen 1996 en 2002 heeft hij chemometrisch en statistisch advies gegeven binnen het Nederlands Forensisch Instituut (Rijswijk) en de Agrotechnology and Food Sciences group (Wageningen). Vanaf 2002 voert hij deze activiteiten zelfstandig uit, zie www.chemometry.com. Daarnaast onderhoudt hij contacten met meer dan tien verschillende universiteiten voor het verder ontwikkelen en toepassen van methoden voor onderzoek.